Successieplanning via een levensverzekering

Een levensverzekering is een belegging, maar ook een product om een vermogen over te dragen. Hoe kunt u zo’n verzekering gebruiken om uw successie te plannen?

De voorbije maanden kregen levensverzekeringen vooral aandacht omdat ze buiten het vizier van de effectenbelasting vallen. “Het is een slecht idee een levensverzekering enkel en alleen af te sluiten om 0,15 procent belasting te vermijden”, vindt Philippe Bollen, directeur vermogensplanning bij BNP Paribas Fortis. “Vergeet niet dat je 2 procent premiebelasting betaalt op elke storting in een levensverzekering.”

Door die belasting start de verzekeringsnemer met een achterstand: van elke 100 euro die hij stort, wordt slechts 98 euro echt belegd. Bovendien brengt een levensverzekering bijkomende beheerskosten mee. Elke laag die wordt toegevoegd aan een beleggingsinstrument, leidt tot extra kosten.

Levensverzekeringen worden weleens gepromoot omwille van de fiscale voordelen die eraan verbonden zijn. Er is geen roerende voorheffing verschuldigd op de inkomsten uit een tak23-levensverzekering en op de inkomsten uit een tak21-levensverzekering die langer dan acht jaar loopt.

Bij tak21-levensverzekeringen garandeert de verzekeraar een rendement en in de goede jaren krijgt de verzekeringsnemer een deelneming in de winst. Bij tak23-levensverzekeringen zijn er geen garanties. Het geld wordt meestal belegd in fondsen. De beleggers kunnen naar hartenlust switchen tussen de fondsen van een tak23-levensverzekering, zonder dat ze taks op beursverrichtingen (TOB) hoeven te betalen.

Maar een levensverzekering is meer dan een belegging. Het zou verkeerd zijn de keuze voor zo’n product alleen te baseren op de fiscale behandeling ervan. Met een levensverzekering kunt u ook uw successie plannen. Er zijn drie partijen betrokken bij zo’n contract: een verzekeringsnemer, een verzekerde en een begunstigde. De verzekeringsnemer betaalt eenmalig of druppelsgewijs een premie, zodat na het overlijden van de verzekerde een uitkering wordt betaald aan de begunstigde. Vaak is de verzekeringnemer tegelijk de verzekerde.

Meteen verdelen

“In de meeste gevallen gebruiken ouders de techniek van de bankgift – een schenking via een bankoverschrijving – om een deel van hun vermogen door te geven aan de volgende generatie. De kinderen tekenen daarna in op een levensverzekering”, legt Bollen uit.

“Op een bankgift is geen schenkbelasting verschuldigd, als de schenker na die overdracht nog minstens drie jaar in leven blijft. Overlijdt hij wel binnen de drie jaar, dan is toch erfbelasting verschuldigd op de schenking. Je kunt de gift wel nog altijd registreren en schenkingsrechten betalen om die belasting te vermijden.”

De voorafgaande schenking

Met een levensverzekering staat het geld van de kinderen min of meer vast voor de lange termijn en kunnen ze er geen grote uitgaven mee doen. U schenkt vooraf een som geld. Aan die schenking verbindt u in het begeleidende schrijvenof pacte adjoint de voorwaarde dat de kinderen met het geld een levensverzekering moeten afsluiten.

U kunt ook bepalen dat het geld naar u moet terugkeren als de begunstigde aan wie u het geld hebt geschonken, voor u zou overlijden. Dat heet een beding van conventionele terugkeer. Die terugkeer is vrijgesteld van erfbelasting.

U kunt ook andere lasten opnemen in het pacte adjoint,zoals de verplichting voor de begiftigde om aan de schenker jaarlijks 2 of 2,5 procent rente te betalen. “Die rente mag niet te hoog liggen”, zegt Bollen. “In de goede jaren schreven we 4 procent rente in de contracten, maar het is natuurlijk wel de bedoeling dat er iets overblijft van de schenking.” Met een levensverzekering kan de schenker het vruchtgebruik niet behouden. Alle dividenden en intresten worden gekapitaliseerd in het levensverzekeringscontract.

De gecontroleerde vermogensoverdracht

Om te vermijden dat uw kinderen een Ferrari kopen met uw schenking, is ook de techniek van de gecontroleerde vermogensoverdracht – een term van KBC Verzekeringen – een optie. Die gaat nog een stap verder en verankert het beding van conventionele terugkeer in het contract van de levensverzekering.

We nemen opnieuw het voorbeeld van ouders die schenken aan hun kinderen. Na de bankgift tekenen de kinderen in op een levensverzekering, maar nu worden de ouders vermeld als begunstigde bij overlijden voor het bedrag van de schenking. “In de polis moet worden verwezen naar de schenking met een beding van conventionele terugkeer bij een overlijden van de begiftigde voor het einde van het contract”, klinkt het bij KBC Verzekeringen.

“Vervolgens aanvaarden de ouders die begunstiging expliciet. Door die aanvaarding moeten ze toestemming geven voor een afkoop door de kinderen. De opbrengsten van de schenking in het levensverzekeringscontract, het surplus, kan vrij worden toegewezen aan andere begunstigden dan de ouders.”

Die aanvaarding is een eenzijdige verklaring door de begunstigden. Het is een bijvoegsel bij het levensverzekeringscontract, dat de verzekeringnemer, de begunstigde en de verzekeraar ondertekenen. Zodra de begunstiging aanvaard is, kan de verzekeringnemer niet meer raken aan de rechten van de begunstigden. Er kunnen wel nog extra begunstigden worden toegevoegd, maar een begunstigde schrappen of een afkoop behoort niet meer tot de mogelijkheden.

Later verdelen

Ouders kunnen hun kinderen begunstigen in een levensverzekeringscontract bij leven of bij overlijden. ‘Bij leven’ betekent dat er een einddatum op het levensverzekeringscontract staat. De uitkering gebeurt op die datum. ‘Bij overlijden’ betekent dat de kinderen pas een uitkering krijgen als hun ouders overleden zijn.

“De begunstiging van de kinderen is de meest voorkomende en de meest eenvoudige manier waarmee ouders een deel van hun vermogen via een levensverzekering doorgeven”, zegt een woordvoerder van KBC. “Bij overlijden is wel nog erfbelasting verschuldigd. Bij leven niet, tenzij de ouders binnen de drie jaar na de uitkering van de levensverzekering aan de kinderen overlijden. Een minder voorkomende manier, die weer in opmars is, is de verzekeringsgift.”

De verzekeringsgift

“Als je een levensverzekering wilt schenken, moet je altijd langs de notaris passeren. Dat betekent dat er schenkbelasting en notariskosten bij komen kijken. Als je geld of een effectenportefeuille wilt schenken, kun je dat met een bankgift. Een bankgift kun je registreren, en dan betaal je schenkingsrechten. Maar dat hoeft niet per se. Als de schenker nog minstens drie jaar leeft, is die schenking belastingvrij”, legt Bollen uit.

Als u een levensverzekering wilt schenken om uw erfgenamen de erfbelasting te besparen, zitten een aantal addertjes onder het gras. Op de uitkering van het kapitaal is normaal erfbelasting verschuldigd, net zoals als op de rest van uw nalatenschap. De wettelijke reserves voor de erfgenamen in rechte lijn moeten bij de opmaak van de levensverzekering worden gerespecteerd. In het nieuwe erfrecht is de helft van het vermogen voorbehouden voor de kinderen.

In Vlaanderen is het beter dat de begunstigde van een levensverzekering en de begiftigde niet dezelfde persoon zijn. “Als je het contract schenkt aan je kinderen, en zij al voor de schenking als begunstigde in de verzekeringspolis stonden, moeten ze op de meerwaarde van na de schenking erfbelasting afdragen”, waarschuwt een woordvoerder van KBC.

“In Wallonië en Brussel zijn er geen successierechten bij het overlijden van de schenker, als de verzekeringspolis geschonken is, ongeacht wie voor de schenking de begunstigden waren.”

Bollen geeft het voorbeeld van een verzekeringsgift ter waarde van 100.000 euro aan de kinderen. “Als die levensverzekering aandikt tot 150.000 euro op het moment van je overlijden, moeten je kinderen op die extra 50.000 euro alsnog erfbelasting betalen in Vlaanderen. Er wordt wel rekening gehouden met de betaalde schenkbelasting”, legt Bollen uit.

“Bij de schenking van een effectenportefeuille daarentegen hoeft de begiftigde geen erfbelasting te betalen op de meerwaarde.” Bij een schenking heeft de effectenrekening fiscaal dus een streepje voor op de levensverzekering.

Voor de lange termijn

“Successieplanning staat centraal bij levensverzekeringen”, vindt Nicolas Demarest, branchemanager van Lombard International Assurance. “De vermogensoverdracht zit gewoon ingebed in het product. Meestal is de verzekeringsnemer, die het contract afsluit, ook degene wiens leven wordt verzekerd.”

De naam Lombard International Assurance doet mogelijk een belletje rinkelen. Het bedrijf is in Luxemburg de marktleider in fonds dédiés, een op de maat van de klant gemaakte tak23-verzekering met individuele obligaties en aandelen. Het was ook jarenlang de hofleverancier van levensverzekeringen aan Optima. Lombard was bovendien de eerste buitenlandse verzekeraar die in België een ruling vroeg voor zijn fonds dédié.

“Een levensverzekering is enkel geschikt voor mensen die hun geld minstens vijf à acht jaar kunnen missen. Als je een verzekeringspolis afkoopt binnen de eerste vijf jaar na het afsluiten van het contract, moet je daar meestal stevige kosten voor betalen”, zegt Rudi Langens, de zaakvoerder van Matrix Verzekeringen. Langens vindt het een grote troef van levensverzekeringen dat de begunstiging flexibel is.

Demarest legt uit dat het mogelijk is verschillende niveaus van begunstiging te creëren. Als de eerste begunstigde overleden is, gaat het geld naar de volgende in de rij, enzovoort. U kunt ook meerdere levens verzekeren: bijvoorbeeld dat van u en dat van uw partner. Er is pas een uitkering als de langstlevende partner is overleden. “Er zijn zeer veel mogelijkheden”, weet Demarest.

Onmiddellijk beschikbaar

“Een voordeel van de levensverzekering is dat de onderliggende activa onmiddellijk worden geliquideerd en dat de opbrengsten meteen op de rekening van de begunstigde worden gestort”, vindt Demarest. De rekeningen van overledenen bij de banken worden bevroren. Er zijn dossierkosten verschuldigd aan de banken, omdat ze een stand van zaken moeten opmaken en doorgeven aan de fiscus, vooraleer ze de rekeningen kunnen deblokkeren.

Onroerend goed kan ook niet snel worden verkocht, terwijl er wel kosten zijn voor de begrafenis, ziekenhuisrekeningen of andere facturen. De andere kant van de medaille is dat een portefeuille mogelijk op een slecht moment wordt geliquideerd, bijvoorbeeld als de verzekerde overlijdt na een correctie op de financiële markten.

Kleinkinderen

“Het kan interessant zijn de kleinkinderen rechtstreeks te begunstigen in een levensverzekering”, klinkt het bij KBC. “Zo sla je een generatie over en wordt de nalatenschap verdeeld over meerdere erfgenamen, waardoor die meer in de laagste schijven van de erfbelasting blijven.”

De grootouders moeten wel de wettelijke reserves respecteren. Ze kunnen enkel de beschikbare reserve voor hun kleinkinderen doorgeven. Als u niets doet, wordt uw nalatenschap volledig verdeeld over uw kinderen. Uw kinderen betalen dan erfbelasting na uw overlijden, en de kleinkinderen op hun beurt als uw kinderen overlijden. In welke schijf van de erfbelasting uw kinderen of kleinkinderen terechtkomen, hangt af van de omvang van het bedrag dat ze erven.

Van mening veranderen

Zolang de begunstiging niet aanvaard is, kan de verzekeringnemer de begunstigden wijzigen of het contract afkopen. U kunt nog van mening veranderen over de bestemming van het geld. Misschien hebt u het onverwachts zelf nodig, of misschien vindt u dat de bestemmeling het uiteindelijk toch niet verdient.

“Stel dat grootouders het geld voor de lange termijn willen beleggen voor hun kleinkinderen. Ze kunnen dat doen met een levensverzekering. Ze zijn er zeker van dat het geld uiteindelijk bij hun kleinkinderen terechtkomt. En als er kleinkinderen zijn die compleet op het verkeerde pad terecht zijn gekomen, kunnen ze hen altijd nog schrappen als begunstigde, of ze kunnen het contract afkopen, zodat het geld niet bij dat kleinkind belandt”, zegt Bollen. “Dat kan wel alleen zolang de begunstiging niet aanvaard is.”

Door de band genomen is het raadzaam de begunstiging in algemene bewoordingen uit te drukken. Bollen: “Schrijf liever ‘mijn wettelijke erfgenamen’, dan de echte namen van uw kinderen. U weet nooit dat er nog kinderen bij komen in een tweede huwelijk, of dat andere onverwachte gebeurtenissen uw levenspad doorkruisen.”