Er bestaat zoiets als een markt voor kidnappings en losgeld, voornamelijk in landen met veel ontvoeringen en veel expats. Een select groepje hoofdrolspelers heeft daar de teugels strak in handen, waakt over ontsporingen, voorkomt menselijke tragedies en heeft daarmee als het ware goed bestuur in die markt ingebed.
Als politiek econome is Anja Shortland, professor aan King’s College London, gefascineerd door wat markten bestuurt en bestiert. Op sommige markten lijkt een set ongeschreven regels of impliciete gewoontes te gelden waar op het eerste gezicht moeilijk de vinger is op te leggen. De handel in ontvoeringen lijkt er zo eentje. Het reilen en zeilen op die markt prikkelde de onderzoekster om er enkele jaren in te duiken en er een boek over te schrijven: Kidnap – Inside the Ransom Business. Dat geldt als een standaardwerk over het onderwerp en won al verschillende prijzen.
Wat was de kiem voor uw onderzoek naar professionele ontvoeringen?
ANJA SHORTLAND. “Vooral bij transnationale gevallen met buitenlandse slachtoffers fascineerde het me hoe de governance daar werkt. Zoals in elke markt zijn reputatie en informatie cruciaal. Dus was de vraag welke speler voor die internationale ontvoeringen alle informatie bundelt en daarmee die markt als het ware doet functioneren. Daarvoor kwam ik uit bij de verzekeraars.”
Welke rol spelen zij in die markt?
SHORTLAND. “Een groot deel van mijn werk gaat over de bestuurlijke impact van verzekeringen. Behalve als informatiespil over wat er op die markt gebeurt, hanteren zij tegenover de ontvoerders de dreiging dat het voor hen slecht afloopt als ze gijzelaars niet veilig en wel teruggeven nadat het losgeld is betaald. Als ontvoerders die belofte niet langer nakomen, zal men in de toekomst gijzelaars proberen vrij krijgen, via politie, leger of andere manieren. Daarmee riskeren ontvoerders hun leven en valt er voor hen niets meer aan te verdienen. De verzekeraars zorgen er als het ware voor dat de ontvoerders hun reputatie hoog houden door gijzelaars onder hun hoede niets te laten overkomen.”
Hoe geven verzekeraars dat bestuur van die kidnapmarkt dan vorm?
SHORTLAND. “In de eerste plaats draait dat om preventie. Hoe kunnen ze ervoor zorgen dat mensen niet ontvoerd worden in complexe en soms vijandige omgevingen? Dat kan onder meer door trainingen voor werknemers die naar hoogrisicolanden gaan. En daarnaast moet er een solide plan B zijn voor het geval het wel tot een ontvoering komt. Hoe halen we iedereen heelhuids terug? Als verzekeraars geen heel sterk plan B hebben, hebben ze geen product, want niemand zal zich verzekeren als de kans op een goede afloop maar 50 procent is. Daarmee kunnen bedrijven hun zorgplicht naar hun werknemers in risicovolle landen niet vervullen.
In de meeste gevallen is het veel beter om de oom van het slachtoffer die gesprekken te laten voeren in plaats van diens werkgever, die misschien een groot bedrijf is.
Wie zijn de voornaamste K&R-verzekeraars?
SHORTLAND. “Er zijn er een twintigtal voor gekend, maar slechts een viertal onderschrijven het gros van de kidnaprisico’s en doen dat voor grote bedragen. Daarnaast bieden heel veel verzekeraars het aan, maar zij laten die risico’s herverzekeren bij Lloyd’s London. Daar wordt ook het protocol voor die polissen bepaald.”
Lloyd’s heeft als het ware een monopolie?
SHORTLAND. “Lloyd’s als club bestuurt die markt als een monopolie, maar binnen die club is er wel concurrentie tussen verschillende verzekeraars. Het is een vrij gevestigde en mature markt. Het mooie aan Lloyd’s als grootste verzekeringsmarkt ter wereld is dat het er vol zit van enorm intelligente mensen die constant kijken naar hoe risico’s evolueren en hoe ze de verliezen daarop kunnen beperken. Ze zijn continu op zoek naar hoe ze dat beter kunnen doen en als ze daar manieren voor vinden, verspreiden die zich naar de rest van de markt. Zo is het protocol voor K&R-verzekeringen sinds de jaren 30 mee geëvolueerd met de veranderende risico’s.”
Naast verzekeraars zijn de crisisbeheerders een belangrijke speler. Wat is hun rol?
SHORTLAND. “Het businessmodel is nog steeds dat zij zo min mogelijk in het spel komen. Een van de voorwaarden bij sommige K&R-verzekeringen is dat de verzekerden preventietraining krijgen. Crisisbeheerders komen in actie bij een ontvoering, dan begeleiden zij de entourage van de gijzelaar in de onderhandelingen met de ontvoerders en organiseren ze de betaling van het losgeld. In de meeste van die gevallen is het veel beter om de oom van het slachtoffer die gesprekken te laten voeren in plaats van diens werkgever, die misschien een groot bedrijf is.
Wat je als gijzelaar of entourage zeker niet moet doen, is zeggen dat je voor een miljoen bent verzekerd
Waarom?
SHORTLAND. “Op dat moment draait het om het scheppen van verwachtingen bij de ontvoerders. Je moet voor de ontvoerders een scenario opwerpen waarin de gijzelaar en diens omgeving niet veel geld voorhanden hebben. Wat je als gijzelaar of entourage zeker niet moet doen, is zeggen dat je voor een miljoen bent verzekerd. Daarmee vervalt je polis meteen. Hoe meer vaagheid je kan scheppen rond wie de ontvoerders precies in handen hebben, hoe beter.”
Hoe komen ze uiteindelijk tot een akkoord over het te betalen losgeld?
SHORTLAND. “Doorgaans kennen de crisisbeheerders de ‘markttarieven’ in de verschillende landen. Die informatie krijgen ze onder meer via de verzekeraars doorgespeeld, wat opnieuw het belang van informatieverspreiding benadrukt. Stel dat het markttarief in een bepaald land 30.000 dollar is, dan beginnen ze bijvoorbeeld met 18.000, ook al vragen de ontvoerders een miljoen. Ze leggen de bal regelmatig terug in het kamp van de ontvoerders en laten hen voelen dat ze alle tijd van de wereld hebben. Ze werken rustig naar dat markttarief toe, van 18, naar 22, naar 26,5. Op het moment dat je de ontvoerders vertelt dat je nog een paar honderden euro’s bijeen denkt te krijgen met een garageverkoop, moeten zijn het niet meer de moeite vinden om daarop te wachten. De ontvoerders moeten diezelfde boodschap heel consistent krijgen.”
Dat moet voor de naasten van de gijzelaars heel moeilijk zijn.
SHORTLAND. “Klopt, dat gaat waarschijnlijk in tegen alles wat zij op dat moment voelen. Daarom is het belangrijk iemand in de buurt te hebben die zich niet van de wijs laat brengen, die hun hand vasthoudt en hen overtuigt van de beste manier om zo’n crisis op te lossen. Die crisisbeheerders gaan de naasten van het slachtoffer nooit dwingen om bepaalde dingen te zeggen of doen, maar hen enkel voorthelpen op basis van hun ervaringen en kennis van hoe die markt werkt.”
Families en naasten moeten echt nadenken en moeite doen om geld bij elkaar te krijgen, soms onder de radar van politie en gerecht
U heeft voor uw onderzoek veel van die crisisbeheerders gesproken. Wat voor types zijn het?
SHORTLAND. “Zeer charismatisch, niet van de wijs te brengen ook al staan ze onder druk. Het zijn veelal elite ex-militairen of -politiemensen. Ze zijn heel goed in discrete communicatie. Ook al werken ze voor andere bedrijven, ze kennen elkaar en hebben vaak samen dienst gedaan. Ze zijn enerzijds competitief, maar willen anderzijds hun voormalige dienstmakkers niet laten falen.”
Als het toch verzekerd is, waarom betalen ze niet gewoon wat de ontvoerders vragen?
SHORTLAND. “De omgeving van de gijzelaar moet met eigen middelen en op eigen kracht het nodige geld zien te verzamelen. De verzekering betaalt het losgeld pas achteraf terug. Dat is ook weer zo’n mechanisme dat helpt om losgeldbetalingen niet te laten ontsporen. Families en naasten moeten echt nadenken en moeite doen om geld bij elkaar te krijgen, soms onder de radar van politie en gerecht. Ook die dynamiek speelt in op de verwachtingen van de ontvoerders. Als die discipline wordt doorbroken, ontwricht dat de markt.”
Is dat al gebeurd?
SHORTLAND. “De eigenaars van bepaalde schepen die indertijd door Somalische piraten waren gekaapt, waren iets te gretig. Ze wilden te veel losgeld betalen om hun schepen zo snel mogelijk terug te krijgen, in plaats van er de tijd voor te nemen. Dat heeft die markt ontwricht en de losgeldprijzen in de periode daarop de hoogte in gestuurd. Je ziet momenteel een beetje hetzelfde gebeuren met ransomware.
Overheden hebben zich heel erg uit die markt teruggetrokken de jongste jaren, dat is een opvallende trend. En dat is zeker geen slechte evolutie
In hoeverre houdt die kidnapmarkt zichzelf in stand?
SHORTLAND. “Dat is de eeuwige vraag. Houden losgeldbetalingen ontvoeringen in gang? Als niemand ooit losgeld zou betalen, zou er geen financiële motivering meer voor zijn. Let wel, wat verzekeraars aanbieden inzake K&R is perfect wettelijk. En voor een samenleving is het onbetaalbaar om iedereen 100 procent te beschermen tegen ontvoeringen.”
Is een wettelijk verbod op losgeld betalen een goed idee?
SHORTLAND. “Als denkoefening kun je dat gerust overwegen, maar je botst al snel op de werkelijkheid als er levens van afhangen. Niemand wilt in de positie komen dat een van haar of zijn geliefden daar de prijs voor betaalt. Vergeet niet, er zijn landen waar ontvoeringen schering en inslag zijn. Anderzijds, als je kijkt hoeveel werknemers van multinationals daar actief zijn en hoeveel van hen werkelijk ontvoerd worden, dan zou je schrikken hoe weinig dat er zijn.”
Zijn er voldoende data en transparantie op die markt?
SHORTLAND. “Crisisbeheerders en verzekeraars beschikken over genoeg gegevens. Anders zouden ze daar geen verzekeringspremies voor kunnen berekenen en zouden die risico’s niet verzekerbaar zijn. Dat kun je niet als je niet weet hoe vaak het voorkomt en wat het kost. Of ze die data en informatie daarover willen delen, is een andere zaak.”
Spelen overheden en overheidsdiensten een rol in die markt?
SHORTLAND. “Overheden hebben zich heel erg uit die markt teruggetrokken de jongste jaren, dat is een opvallende trend. En dat is zeker geen slechte evolutie, want private bedrijven zijn veel beter en efficiënter om ontvoeringen te onderhandelen en op te lossen. Plus, overheden kunnen niet de kaart spelen dat ze geen geld hebben. Wanneer overheden zich met ontvoeringen bemoeien, geven ze de ontvoerders de kans er andere zaken bij te betrekken, bijvoorbeeld een gevangenenruil of de opheffing van een sanctiepakket. Dan wordt het een multidimensionele onderhandeling en die zijn een pak lastiger om te beheren.
