Is België beter voorbereid dan Spanje op waterbommen? ‘Alles boven 1,6 miljard euro schade is niet verzekerd’

De hevige regenval in Spanje, die meer dan 200 doden heeft geëist, roept herinneringen op aan de ramp in Wallonië in juli 2021. Hoe goed is België intussen voorbereid op zulke waterbommen? En wat gebeurt er als de schade opnieuw in de miljarden zou lopen? Trends vroeg het aan hydrologie-expert Patrick Willems en Hein Lannoy, gedelegeerd bestuurder van de verzekeringskoepel Assuralia.

Wanneer ons land getroffen wordt door watersnood, dreigt er na de natuurramp ook een financiële ramp voor de slachtoffers. Toen Wallonië in juli 2021 getroffen werd door een waterbom liep de totale schade op tot 2,4 miljard euro. In Valencia zou de schade wel eens vele malen hoger kunnen oplopen en ook in Vlaanderen zou een waterbom meer schade aanrichten dan in Wallonië.

Hoe staat het met preventie en waarschuwingssystemen?

Sinds de ramp van 2021 zijn in België belangrijke stappen gezet om overstromingen beter te beheersen. Ann van Griensven, professor hydrologie aan de VUB, stelt tegenover VRTNWS dat er nu betrouwbare overstromingsmodellen beschikbaar zijn, en een effectief waarschuwingssysteem dat tijdig aan lokale overheden en hulpdiensten meldingen doorgeeft. In Spanje werden mensen pas laat gewaarschuwd voor de recente overstromingen. Dat heeft deels te maken met het terrein: in bergachtige gebieden stroomt water bij plotselinge overstromingen snel omlaag, wat het lastig maakt om tijdig te reageren. In Vlaanderen blijft het water door de vlakke bodem eerder stilstaan, wat andere risico’s meebrengt, maar het waarschuwingssysteem functioneert hier goed.

Is Vlaanderen beter beschermd tegen overstromingen?

“De Blue Deal, die in 2020 werd gelanceerd, legde in eerste instantie de focus op droogte en waterschaarste, maar we realiseerden ons al snel dat klimaatverandering ook zwaardere regenval met zich meebrengt”, zegt Patrick Willems. “Door de Blue Deal en met Europese herstelfondsen hebben we talrijke pilootprojecten kunnen opzetten om het effect van waterbeheermaatregelen te testen. Die projecten bieden waardevolle lessen over welke oplossingen werken en waar ze het meeste impact hebben, maar zonder opschaling blijft het effect beperkt. De Vlaamse regering heeft onlangs echter de budgetten voor milieuprojecten verlaagd, wat het moeilijk maakt op grote schaal oplossingen door te voeren.”

Volgens Willems toont het rapport Weerbaar Waterland aan dat een systematische aanpak per stroomgebied cruciaal is. “Elke regio heeft zijn eigen risico’s en behoeften, dus we moeten de kwetsbare gebieden duidelijk in kaart brengen en actieplannen ontwikkelen, gedragen door alle belanghebbenden. Voor een effectieve aanpak moeten landbouwers, steden, natuurorganisaties en de industrie betrokken zijn. Iedereen moet bereid zijn compromissen te sluiten, maar uiteindelijk worden de voordelen door alle partijen gedeeld.”

Vlaanderen heeft vooral een vlak landschap, wat betekent dat het risico op snel stromende modderstromen zoals in Spanje minder groot is. Toch kan water hier door het vlakke terrein grote vlaktes overstroomd achterlaten, vooral in dichtbebouwde regio’s. Simulaties geven aan dat een vergelijkbare regenval als in Wallonië in 2021 in Vlaanderen tot wel 8 miljard euro aan schade kan veroorzaken, vooral door de hoge bevolkingsdichtheid en de vele woningen die in overstromingsgevoelige gebieden liggen. Volgens schattingen woont nog steeds een half miljoen Vlamingen in risicogebieden. Willems benadrukt dat dit risico met de klimaatverandering alleen maar toeneemt.

Welke schade is verzekerd bij natuurrampen?

“In 2021 bedroeg de wettelijke limiet voor de vergoedingen van schade door natuurrampen aan bedrijven en gezinnen 320 miljoen euro. De verzekeraars hebben dat bedrag verdubbeld en een renteloze lening aan de Waalse regering verstrekt om de schade van de slachtoffers volledig te kunnen uitbetalen”, brengt Hein Lannoy, gedelegeerd bestuurder van Assuralia in herinnering.

Onlangs heeft de overheid dat wettelijk plafond van 320 miljoen euro zonder overleg opgetrokken naar 1,6 miljard euro. Lannoy: “Maar alle schade boven dat plafond is niet verzekerd, want er is niets geregeld. De overheid heeft maar een halve oplossing uitgewerkt. Er zijn limieten aan wat de verzekeraars kunnen dragen, en die 1,6 miljard euro is echt wel de limiet. Want de verzekeringspremies moeten betaalbaar blijven en verzekeraars mogen niet failliet gaan door natuurrampen.”

Lannoy wijst erop dat wat er in Spanje gebeurt, toont hoe dringend er een oplossing moet gezocht worden. Ook als de schade onder het plafond van 1,6 miljard euro blijft, zullen de slachtoffers veel minder snel hun centen krijgen. “Als de verzekeraars proportioneel schade gaan moeten uitbetalen, dan moeten ze eerst de volledige omvang van de schade kennen. Dat betekent dat ze alleen maar voorschotten kunnen geven aan slachtoffers. Er moeten expertises gebeuren, die betwist kunnen worden. We zijn al snel twee jaar verder vooraleer de schade van de slachtoffers volledig vergoed kan worden. Dat is niet werkbaar. Wij zijn hier niet gelukkig mee. Wij willen een goede dekking en dienstverlening aan de klanten kunnen bieden.”

“We hebben de formateurs van alle regeringen aangeschreven”, vervolgt Lannoy. “De enige reactie is een korte paragraaf in de nota van Bart De Wever dat het probleem erkent en stelt dat er een oplossing moet gezocht worden. Dat is een lichtpuntje, maar er is nog geen regering en geen regeerakkoord. We hopen een uitnodiging voor een gesprek te krijgen als alle regeringen gevormd zijn en goed functioneren.”

Maar voorlopig is er niets geregeld. De toekomstige Belgische premier dreigt dus evengoed als zijn Spaanse evenknie met slijk besmeurd te worden en verwensingen naar zijn hoofd te krijgen wanneer het noodlot nog eens bij ons toe zou slagen.

Kunnen verzekeraars preventie stimuleren?

Verzekeraars onderzoeken of ze hogere premies kunnen vragen voor woningen of bedrijfsterreinen die kwetsbaarder zijn. Ze vragen soms maatregelen te nemen aan bedrijven die de schade kunnen beperken, in geval van watersnood. Voor gezinnen zitten zulke beschermingsmaatregelen nog niet standaard in de brandverzekering. “Er zijn ook maar een beperkt aantal tips die verzekeraars particulieren kunnen geven. Als het noodweer aangekondigd is, dan kun je de elektriciteit tijdig afzetten en je auto parkeren op hoger gelegen terrein. Bij de waterbom in Wallonië zijn er 6000 à 7000 auto’s met een omniumverzekering verloren gegaan.”

De verzekeraars kunnen niet veel doen om erger te voorkomen. Overheden wel. Lokale overheden blijven echter bouwvergunningen afgeven in overstromingsgevoelige gebieden, iets wat Lannoy betreurt. “Voormalig Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) gaf aan dat ze in beroep zou gaan tegen zulke vergunningen. Dat is alvast een goede zaak.”