‘Hoe nuttig is een reisannulatieverzekering?’

Professor Klaas De Brucker, docent micro-economie, staat stil bij het systeem van de reisannulatieverzerkingen en de economische kost van (alternatieve) annuleringsopties.

Nu in deze zomerperiode de lockdown-maatregelen versoepelen, willen vele toeristen genieten van een welverdiende vakantie. Ook de hotelindustrie staat te popelen om toeristen te ontvangen om zo de geleden schade goed te maken. Maar wat als plots de maatregelen in bepaalde gebieden weer verstrengen? Dat risico is reëel en het weerhoudt mogelijks vele toeristen ervan om effectief een boeking te doen, zeker als het om buitenlandse reizen en hogere bedragen gaat. Als toeristen in dergelijke omstandigheden meer zekerheid krijgen dat ze in geval van annulatie de reissom kunnen recupereren, zullen ze sneller geneigd zijn een boeking te doen.

Maar vaak heeft de toerist die zekerheid niet of zijn er aan de annulatie kosten verbonden. Soms zijn hier ook geen kosten aan verbonden voor de toerist, maar dan ontstaan er wel kosten bij de aanbieder (hotelier, luchtvaartmaatschappij). Beide situaties kunnen tot misbruik leiden. Enige regulering kan beide partijen houvast bieden. Maar laat ons eerst nagaan welke annuleringsopties er zijn en welke echte economische kosten deze genereren bij beide partijen.

De meest voor de hand liggende annuleringsoptie bestaat uit het afsluiten van een annulatieverzekering. Maar zoals bij elke verzekering treden ook hier de klassieke problemen op van averechtse selectie en moral hazard, twee klassieke voorbeelden van marktfaling. Averechtse selectie impliceert dat mensen die een hoger risico lopen, sneller geneigd zijn zich te verzekeren. Dat is zeker het geval als de verzekering een ruime dekking biedt en bijv. ook herexamens als grond voor annulatie aanvaardt. Ook voor grote gezinnen of groepen is het risico hoger, want zodra één reisgezel ziek wordt of herexamen heeft, wordt de reis voor de hele groep geannuleerd. Moral hazard impliceert dat verzekerden, zodra ze verzekerd zijn, zich soms risicovoller gaan gedragen (bijv. minder hard studeren voor eerste-zittijd of deelnemen aan risicovolle sportwedstrijden). Sommige verzekeringen dekken zelfs het overlijden van je kat. Zo worden verzekeringspremies duur in verhouding tot het risico, vaak wel 5 à 8% van de reissom, afhankelijk van de dekking.

Mensen die maar een laag of gewoon risico vertegenwoordigen, zullen sneller passen voor zo een verzekering (en dekken het risico dan op een alternatieve manier in), wat het probleem van de averechtse selectie via een spiraal nog verder versterkt. Als je je reis dan toch moet annuleren, is het risico dat je loopt toch niet zo groot. De schade is immers vooraf bekend en kan nooit groter zijn dan het reisbedrag zelf.

Bovendien geldt een annulatieverzekering enkel maar voor in de polis welomschreven gevallen. Zo bestaat het risico dat je premie betaalt, maar finaal niet gedekt bent. Systeemrisico’s zoals pandemieën of een aardbeving in Spanje worden zelden gedekt (wegens de niet-onafhankelijkheid van het risico). Maar ook het overlijden van een goede vriend, de geboorte van een kleinkind, een openbare verkoop, een belangrijke vergadering of verkiezing in (vak)vereniging of politiek zijn gevallen die kunnen nopen tot een aanpassing van je reisplannen, maar zelden gedekt zijn. En dan voor de gevallen waarbij de annulatieverzekering wel dekking biedt, is het mogelijk dat de boekingsvoorwaarden zelf al een annulatieoptie inhielden. Soms biedt ook je kredietkaart al een beperkte dekking. Ook als je wegens een auto-ongeval je reis moet annuleren, kan je de annulatiekost verhalen op de tegenpartij als die aansprakelijk was voor het ongeval. In zulke gevallen ben je twee keer gedekt en betaalde je onnodig premie voor de annulatieverzekering want je wordt toch maar één keer vergoed.

Een alternatieve strategie (als de reissom beperkt is, bijv. voor reizen dichtbij) kan ook zijn om gewoon geen verzekering af te sluiten en telkens die 8% premie opzij te zetten. Zo heb ik na 40 jaar al een som bijeen gespaard om wel 10 reizen te doen.

Een andere en ruimere annuleringsoptie zit vaak vervat in de boekingsvoorwaarden zelf. Bij vluchten en hotels heb je vaak keuze tussen een goedkoop onflexibel tarief of een duurder flexibel (dus inwisselbaar) tarief. Booking.com biedt veelal beide opties aan, vaak voor een lagere meerprijs dan de annulatieverzekering. Je hoeft dan zelfs geen reden voor de annulatie op te geven en je bent dan ineens ook verlost van alle rompslomp of discussies met de verzekeraar.

Sommige hoteliers hanteren immers graag ruime annuleringsfaciliteiten, eerder dan verdere prijsreducties, om leegstand (bijv. in een dalseizoen) te vermijden. Zo lokken ze meer gasten naar hun accommodatie. Gevolg is ook dat de prijsberekening van de annulatieverzekering (als percent op het reisbedrag) pervers is. Voor een duurdere kamer (die volgens de boekingsvoorwaarden vaak al annuleerbaar is), betaal je meer premie aan de annulatieverzekering, terwijl het risico voor de verzekeringsmaatschappij lager is.

Nog een andere strategie bestaat erin gewoon laat te boeken. In dalperiodes, dicht bij huis met eigen auto (bijv. wandelweekend in de Ardennen) en voor single reizigers is daar weinig risico aan verbonden. Je moet gewoon vooraf een lijstje van potentiële hotels aanmaken. Je belt die dan op en je vindt wel ergens een kamer, misschien wel een geannuleerde kamer. Vaak is er online ook informatie beschikbaar over de gemiddelde bezettingsgraad van hotels per regio. Ook al zijn deze zgn. ‘hotelbarometers’ gebaseerd op historische data en niet altijd voldoende verfijnd (naar precieze tijdstip of hotel toe), kunnen ze wel enig houvast bieden bij de inschatting van het risico. Het gevaar verbonden aan laat boeken, schuilt eerder in het yield management dat sommige (zaken)hotels toepassen (met lage prijzen voor vroegboekers en hoge prijzen voor laatboekers). Maar kleine toeristische hotelletjes passen deze techniek niet zo snel toe.

De vraag is natuurlijk: wat zijn de echte economische kosten verbonden aan zo een annulatie? Er zijn uiteraard administratieve kosten, maar belangrijk is vooral de pure opportuniteitskost. Als je kort voor aankomst annuleert, vindt de hotelier wellicht geen andere klant meer voor die kamer en derft hij dus de nettokameropbrengst. Hij heeft immers al die tijd klanten moeten weigeren op die kamer en overboeken is in de hotelsector gelukkig niet toegestaan. Maar die redenering geldt natuurlijk niet in dalperiodes of bij beperkte bezettingsgraad en evenmin voor maaltijden en drank. Die kunnen zeker nog dienen voor andere klanten.

Ook luchtvaartmaatschappijen kunnen de landingsrechten en bagageafhandelingskosten recupereren, bovendien mogen zij hun toestellen wél overboeken en is de opportuniteitskost (gederfde zetelopbrengst) dus lager. Enerzijds is het niet correct om fictieve kosten (die er niet zijn) aan te rekenen. Maar anderzijds moeten effectieve kosten (die er wel zijn) wel worden vergoed, zeker in crisistijden. Want te ruime annuleringsmogelijkheden kunnen ook misbruik uitlokken bij de klant zelf. Je zou ineens voor een gans seizoen elk weekend ergens kunnen inboeken (bijv. in de Ardennen) en de kamer telkens annuleren als je het weer niet ideaal vindt om erin te wandelen.

Besluit is dat er best een wettelijke regeling komt op EU-niveau, bijv. dat de schadevergoeding 10% van de kamerprijs bedraagt (en hoger naarmate de vertrekdatum nadert). Hiervan zou men in onderling akkoord moeten kunnen afwijken in beide richtingen, bijv. om in het dalseizoen de bezettingsgraad te verhogen of in het hoogseizoen de kost van no show te beperken. Maar dan moet zoiets wel heel expliciet worden vermeld in de overeenkomst. Meestal is het (online) boeken van een hotel een stressvolle transactie, je moet op zovele dingen tegelijk letten en de annulatievoorwaarden in kleine lettertjes krijgen dan niet altijd de volle aandacht. Een wettelijke regeling als terugvalbasis zou voor beide partijen haar nut zeker bewijzen.

Prof. dr. Klaas De Brucker is Transporteconoom en doceert Micro-economie aan KU Leuven, Campus Brussel.