‘De toegankelijkheid van fertiliteitsbehandelingen dreigt onder druk te komen’

Eén op de elf kinderen in Vlaanderen wordt geboren na een fertiliteitstraject. Daar komen heel wat kosten bij kijken. Slechts een deel daarvan wordt onder bepaalde voorwaarden terugbetaald door de ziekteverzekering.

Op zondag 11 mei viert – op Antwerpen na – heel Vlaanderen Moederdag. Die dag worden moeders letterlijk en figuurlijk in de bloemetjes gezet. Daarbij durven we weleens te vergeten hoe moeilijk zo’n dag is voor de vele wensouders bij wie niet alles op rolletjes loopt. Wereldwijd ervaart 17,5 procent van de volwassen mensen vruchtbaarheidsproblemen, volgens de Wereldgezondheidsorganisatie. Op de gespecialiseerde website ikwileenkind.be lezen we dat één op de elf kinderen in Vlaanderen geboren wordt na een fertiliteitstraject. Bij zo’n traject komen heel wat kosten kijken, maar slechts een deel wordt door de ziekteverzekering terugbetaald.

Kunstmatige inseminatie

De eerste stap in een fertiliteitstraject is doorgaans een kunstmatige inseminatie, om de kans op een bevruchting te vergroten. Daarbij wordt het zaad van de man met een buisje, op het meest optimale moment in haar cyclus, ingebracht bij de vrouw. De kans op een zwangerschap zou bij een kunstmatige inseminatie 10 à 15 procent zijn per cyclus, volgens de website van het UZA. “De verplichte ziekteverzekering betaalt zowel de kosten voor de behandeling van het sperma als die voor de inseminatie volledig terug”, zegt een woordvoerder van het christelijke ziekenfonds CM. De inseminatie mag maar één keer per cyclus worden aangerekend. Aan de terugbetaling zijn nog twee voorwaarden verbonden. “De behandeling van het sperma moet worden uitgevoerd in een specifiek labo door een geneesheer-specialist in de klinische biologie of door de eigen gynaecoloog, als die over een labo beschikt. De gynaecoloog die de inseminatie uitvoert, is verbonden aan of aangesloten bij een ziekenhuis.”

Als om de een of andere reden gebruik wordt gemaakt van donorsperma, worden de kosten voor de aankoop en de bewaring van het sperma niet terugbetaald door de ziekenfondsen. Een aankoop is enkel nodig bij een anonieme donor, niet bij het gebruik van eigen sperma of bij een gekende donor. “Een donorstaal kost ongeveer 500 euro”, lezen we op de website van Fertility Clinic Brussel Sint-Jan. In de prijzenlijst van het AZ Sint-Jan Brugge staat enkel “variabel” vermeld als prijs voor de aankoop en het transport van donorsperma. De European Sperm Bank vermeldt 810 euro, exclusief btw, als prijs voor een ‘rietje’ van de meest beweeglijke spermacellen, zonder gegevens over de donor. Mét gegevens over de donor komt er nog 200 euro bij, exclusief btw. De verzendingskosten en de eventuele bewaarkosten in het laboratorium in Denemarken zijn niet inbegrepen.

Bevruchting buiten het lichaam

Als zes cycli met kunstmatige inseminatie geen resultaat hebben, is de volgende stap in-vitrofertilisatie (ivf). Daarbij wordt de eicel buiten het lichaam bevrucht. Een meer gespecialiseerde vorm van ivf is intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI), waarbij één zaadcel met een ultrafijne naald in een eicel wordt ingebracht. Daarna wordt de eicel teruggeplaatst. De slaagkansen hangen af van de leeftijd en de persoonlijke situatie van de vrouw. De slaagkansen zijn het hoogst bij vrouwen onder 37 jaar. De Tijd schreef een jaar geleden, op basis van een kwaliteitsrapport van het College voor Reproductieve Geneeskunde, dat er grote verschillen zijn in de slaagkansen naargelang het fertiliteitscentrum: die varieerden van 26 tot 62 procent. De gemiddelde kans over alle centra heen is volgens dat rapport op 47 procent.

Er is enkel een terugbetaling van de ziekteverzekering voor vrouwen jonger dan 43 jaar. Vorige week pleitte Nawal Farih, de cd&v-fractieleider in de Kamer, voor een terugbetaling tot 47 jaar, op voorwaarde dat gebruik wordt gemaakt van eicellen die al eerder zijn ingevroren. Bij vrouwen ouder dan 47 jaar mogen fertiliteitscentra geen inseminatie of implementatie meer uitvoeren van de Belgische wetgever. “Zonder Belgische ziekteverzekering loopt de kostprijs voor één cyclus fertiliteitsbehandeling in ivf of ICSI al vlug op tot boven 5.000 à 6.000 euro”, klinkt het bij het socialistisch ziekenfonds Solidaris. De eigen bijdrage mét een terugbetaling van de ziekteverzekering schat Solidaris op 400 à 500 euro per cyclus.

Uit eigen zak

Hoeveel betaalt de patiënt uit eigen zak? “Er wordt weleens gezegd dat een ivf-behandeling gratis is, maar dat is niet geheel juist. Enkel de laboratoriumkosten worden volledig ten laste genomen van de ziekenfondsen”, lezen we op de website van Ziekenhuis Aan de Stroom (ZAS). “De patiënten betalen nog een som van remgelden en het materiaal voor de inseminatie (ongeveer 125 euro) of de eicelaspiratie en embryotransfer (ongeveer 500 euro).”

Er zijn drie soorten geneesmiddelen, waarvoor drie verschillende forfaits gelden voor de vergoeding door de ziekteverzekering per volledige cyclus: voor de stimulatie van folliculaire ontwikkeling (270 euro), voor de eiceldonatie (99 euro) en voor de ivf (920 euro). Van die laatste soort, de geneesmiddelen voor de in-vitrofertilisatie zelf, moet de patiënt bijvoorbeeld 54,90 euro remgeld betalen, of 36,64 euro voor de rechthebbenden van een verhoogde tegemoetkoming.

Mensen kunnen soms bijkomende terugbetalingen krijgen boven op de terugbetaling van de verplichte ziekteverzekering via een hospitalisatieverzekering. “CM-Hospitaalplan en CM-Hospitaalplan Plus voorzien voor een medische vruchtbaarheidsbehandeling, ongeacht het aantal behandelingen, in een maximale terugbetaling van 1.500 euro per verzekerde”, weet een woordvoerder van CM. Er zouden jaarlijks een vierhonderdtal dossiers worden opgestart. “Ook ambulante vruchtbaarheidsbehandelingen worden vergoed vanuit CM-Hospitaalplan (Plus). Vruchtbaarheidsbehandelingen die de verplichte ziekteverzekering niet terugbetaalt, worden ook niet vergoed door het CM-Hospitaal Plan (Plus).”

Toegankelijkheid

Volgens Solidaris gaat de kostprijs de jongste jaren in stijgende lijn. “Op termijn dreigt de toegankelijkheid van deze behandelingen daardoor steeds meer onder druk te komen.” Een van de redenen die het ziekenfonds daarvoor aanhaalt, is dat “steeds minder behandelende gynaecologen en fertiliteitsartsen tegen conventietarieven werken. Het gevolg is dat er steeds vaker supplementen worden gevraagd.”

De verschillen in kosten kunnen vrij groot zijn, volgens Solidaris, onder meer doordat andere onderzoeken of andere behandelingen nodig zijn naargelang de vruchtbaarheidsproblematiek. Ook van ziekenhuis tot ziekenhuis of zelfs van arts tot arts kunnen er verschillen zijn in de kostprijs. “Steeds meer koppels vragen genetische analyses, zoals dragerschapstesten en pre-implantatiediagnostiek (PGT)”, om de kansen op ziektes of aandoeningen uit te sluiten. “Enkel als er een verhoogd risico is op een kind met een ernstige genetische afwijking komen patiënten in aanmerking voor de terugbetaling van de PGT. De genetische testen worden wel vergoed, maar vaak worden extra kosten aangerekend vanwege een dure, speciale naald om weefsel af te nemen en werkuren voor embryologen.” Volgens Solidaris komt er meestal boven op het remgeld en de terugbetaling nog eens 500 euro uit de eigen portemonnee voor PGT.