Zelfs achter illegale activiteiten schuilt vaak een businessmodel. Zo is kidnapping in sommige landen een bron van inkomsten voor criminelen. Werknemers van buitenlandse multinationals lopen er een aanzienlijk risico, maar dankzij gespecialiseerde consultants en verzekeraars eindigen professionele ontvoeringen zelden in een drama. “Je moet niet meteen het maximum aan losgeld inzetten. Geef de ontvoerders het gevoel dat je alle tijd van de wereld hebt.”
Frank* woont al drie jaar in een van de grootste steden in Latijns-Amerika. Hij leidt er een filiaal van zijn werkgever, een Belgische multinational. Naar gewoonte rijdt hij op een avond van kantoor naar huis. Zoals veel huizen in die stad is ook het zijne volledig omheind. Algemeen geldt er: in je auto of binnen de omwalling van je huis ben je veilig, alleen op straat niet.
Frank rijdt tot aan de poort, stapt al bellend uit om die te openen, wanneer twee mannen en twee vrouwen hem aanspreken. Hij gebaart nog dat hij aan de lijn hangt, maar voor hij het goed en wel doorheeft, dwingen ze hem, onder dreiging van een wapen, op de achterbank van zijn wagen te gaan zitten en rijden ze ervandoor. Wat hem dan door het lijf giert, had hij nooit eerder gevoeld. Binnen in huis wacht zijn vrouw, Jasmijn*, vergeefs op zijn thuiskomst, samen met hun pasgeboren dochtertje van elf dagen oud.
Drie hoofdrolspelers
In bepaalde landen komen dit soort ontvoeringen zo vaak voor, dat er zelfs een soort markt voor kidnapping is ontstaan. Een rapport van Crisis24, een crisisbeheerder gespecialiseerd in ontvoeringen, leert dat er van 2019 tot 2023 in Mexico zo’n 5.000 ontvoeringen plaatsvonden, dat 14 procent van de gegijzelden buitenlanders waren, dat de gemiddelde gijzeling twee dagen duurde en het gemiddelde betaalde losgeld 50.000 dollar bedroeg. In Nigeria waren het 7.000 ontvoeringen, waarvan 5 procent buitenlandse slachtoffers, die gemiddeld dertien dagen werden vastgehouden en voor gemiddeld 7.000 dollar losgeld vrijkwamen. In Zuid-Afrika ging het om 37.000 ontvoeringen. 40 procent waren buitenlanders. Ze werden gemiddeld na elf dagen vrijgelaten voor 10.000 dollar. Hoogrisicolanden voor ontvoeringen liggen vooral in Latijns-Amerika, Afrika en het Midden-Oosten (zie kaart lager).
Ook al is kidnapping illegaal, een fijnzinnig samenspel tussen verschillende partijen maakt dat de kidnapmarkt een vorm van goed bestuur kent. Een stel ongeschreven regels en gebruiken zorgt ervoor dat grove ontsporingen en menselijk leed al bij al beperkt blijven.
Er zijn drie hoofdrolspelers: de ontvoerders, de consultants gespecialiseerd in preventie en afhandelingen van ontvoeringen, en de verzekeraars. Een kleine groep verzekeraars biedt ontvoerings- en losgeldverzekeringen aan. Ze worden K&R-polissen genoemd, voor kidnap en ransom. Die verzekeringen zijn gericht op bedrijven en organisaties met werknemers in hoogrisicolanden.
“Vier verzekeraars onderschrijven de meeste K&R-polissen en doen dat voor grote bedragen. Andere bieden die polissen ook aan, maar herverzekeren het risico vervolgens bij Lloyd’s London”, zegt Anja Shortland. Ze is professor politieke economie aan King’s College in Londen en deed uitgebreid onderzoek naar transnationale ontvoeringen voor losgeld. Haar boek Kidnap. Inside the Ransom Business uit 2019 geldt inmiddels als een standaardwerk over het onderwerp en won al verschillende prijzen.
Lloyd’s London is ’s werelds grootste verzekeringsmarkt. Daar verzekeren zeer gespecialiseerde en gesofisticeerde spelers de meest ingewikkelde en ongewone risico’s, zoals kidnapping. De voornaamste K&R-verzekeraars zijn onder meer AIG, Chubb en Hiscox. “Lloyd’s heeft als club het monopolie op K&R-verzekeringen en bepaalt het bijbehorende protocol. Binnen de club is er concurrentie tussen de verzekeraars die K&R dekken”, zegt Anja Shortland.
‘Het is voor verzekeraars zaak zo veel mogelijk slachtoffers gezond en wel terug te krijgen. Want niemand zal zich verzekeren als de kans op een goede afloop maar 50 procent is’
Een sterk plan B
Preventie is net zoals bij andere verzekeringen ook bij die voor ontvoeringen cruciaal. “Alle verzekeraars willen, puur uit eigenbelang, het risico waarvoor ze verzekeren zo klein mogelijk maken om hun potentiële verliezen te beperken. Bij hun K&R-producten voor bedrijven horen daarom specifieke opleidingen en preventietrainingen over hoe je ontvoeringsrisico’s zo veel mogelijk vermijdt”, legt Anja Shortland uit.
Daarnaast moeten verzekeraars een heel sterk plan B hebben voor het geval dat een kidnapping wel voorvalt, zegt ze. “Ze doen er alles aan om het te voorkomen, maar als het gebeurt, is het zaak zo veel mogelijk slachtoffers gezond en wel terug te krijgen. Als verzekeraars geen heel sterk plan B hebben, hebben ze geen product, want niemand zal zich verzekeren als de kans op een goede afloop maar 50 procent is. Daarmee kunnen bedrijven hun zorgplicht naar hun werknemers in risicovolle landen niet vervullen.”
Voor bedrijven die actief zijn in hoogrisicolanden is een K&R-polis dus geen overbodige luxe. “Elk bedrijf moet zijn eigen risicoanalyse maken. In functie van de sector en de landen waarin het actief is en waar het zijn mensen naartoe stuurt, beslist het of zo’n polis nuttig kan zijn of dat het die risico’s zelf wil dragen. Bedrijven die een verzekering hebben, lopen daar uiteraard niet mee te koop”, zegt Bart Smets, de voorzitter van Belrim, de Belgische vereniging van riskmanagers. “De kans op een ontvoering is over het algemeen relatief klein, weliswaar met grote gevolgen als het zich toch voordoet. Daarom zijn voor de meeste bedrijven de premies van zo’n K&R-polis een relatief klein deel van de totale verzekeringskosten”, zegt hij nog.
‘Crisisbeheerders reageren zeer snel en doortastend, wat de kans op een goede afloop aanzienlijk verhoogt. Als je tenminste het geluk hebt door professionele kidnappers te zijn ontvoerd’
Al snel komt een buurman Jasmijn vertellen dat hun poort openstaat. Een open poort in die buurt betekent dat er iets niet klopt. Ze belt naar Franks werk, vraagt wanneer hij daar vertrokken is en beseft dat hij al thuis had moeten zijn. Zijn werkgever heeft onmiddellijk door wat er is gebeurd, activeert de kidnapverzekering en schakelt Ellis in, een ervaren expert die op dat moment al heeft onderhandeld in dertig ontvoeringen.
Ellis belt met Jasmijn, voorspelt wat er zal volgen en bereidt haar daarop voor. “Binnen het uur zul je telefoon krijgen van de kidnappers en zullen ze je allerlei vragen stellen.”
Ondertussen hebben de ontvoerders Frank in een andere wagen gestopt en geblinddoekt, waardoor hij al snel alle besef van tijd en plaats verliest. Op een zeker moment dwingen ze hem, plat op de achterbank van een auto, elleboog op zijn keel, Jasmijn te bellen en te vertellen wat er is gebeurd. In het Spaans, zodat ze kunnen meevolgen.
Jasmijn verwittigt Ellis van dat telefoontje, waarop die naar haar toe rijdt om haar door de rest van de nacht te loodsen.
Geen kamer op het gelijkvloers
Wanneer er toch een ontvoering gebeurt, komt een andere hoofdrolspeler op het toneel. Naast het selecte groepje verzekeraars is ook een select groepje crisisbeheerders gespecialiseerd in de preventie en de afhandeling van ontvoeringszaken. Zij schieten in actie zodra een K&R-polis wordt geactiveerd. “Slechts een beperkt aantal mensen weet van zo’n polis en alleen zij kunnen die activeren”, vertelt Peter Doherty, hoofd crisisbeheer bij de consultant S-RM. “Binnen de 15 minuten krijgen ze van ons een telefoontje, zodat we de eerste risico’s in kaart kunnen brengen. Zo snel mogelijk daarna zit een van onze consultants bij de entourage van de gegijzelde om hen het juiste advies te geven over wat ze moeten doen en vooral niet moeten doen.”
De crisisbeheerders zijn de grote troef van K&R-verzekeringen. “Het verzekerde bedrag in die polissen is minder belangrijk, maar cruciaal zijn de crisisconsultants”, zegt een chief risk officer (CRO) van een Belgische multinational. “We hebben de polis al enkele keren geactiveerd en zij reageren zeer snel en doortastend, wat de kans op een goede afloop aanzienlijk verhoogt. Als je tenminste het geluk hebt door professionele kidnappers te zijn ontvoerd.”
Ook in de preventiefase zijn crisisbeheerders cruciaal. “Wanneer we mensen naar een hoogrisicoland sturen, krijgen ze eerst een uitgebreide opleiding. Dat gaat over hoe ze zich moeten gedragen, welke kleren ze beter wel of niet dragen, dat ze geen kamer op het gelijkvloers of de eerste verdieping mogen nemen enzovoort”, zegt de CRO. “We plannen die verblijven heel strikt. De transportfirma’s die onze mensen vervoeren en alle verblijfplaatsen liggen vast. Er worden verschillende routes op verschillende tijdstippen tussen het hotel en andere locaties gepland. Je moet niet elke dag op hetzelfde uur dezelfde route naar het werk nemen. Tolken en anderen die onze mensen in die landen begeleiden, worden door de risicoconsultants uitgebreid gescreend.”
De ontvoerders hebben Frank in een huis ondergebracht. Daar stellen ze hem allerlei vragen over hoeveel geld hij in huis heeft. Telkens bellen ze zijn vrouw met dezelfde vragen en toetsen ze de verhalen aan elkaar af. Dat psychologische spelletje gaat een paar keer heen en weer. Ellis helpt Jasmijn door de gesprekken, erover wakend dat ze standvastig blijft en haar verhaal niet verandert onder druk van de vragen.
Ze moet de ontvoerders ervan overtuigen dat er niet veel te rapen valt. Er bestaan namelijk twee kidnapcircuits, enerzijds expressontvoeringen waarmee de daders snel maar niet zozeer veel geld hopen te incasseren. Die duren vaak maar een dag of minder. Maar zodra ze doorhebben dat een gegijzelde rijk is of voor een groot bedrijf werkt, verkopen ze haar of hem door aan collega-ontvoerders, die wel voor dat grotere geld gaan en daar de tijd voor nemen, soms tot enkele weken. Ellis wil Frank koste wat het kost in dat eerste circuit houden.
In het kidnaphuis houdt Frank zich koest, ook al gaat zijn verbeelding af en toe met hem aan de haal. “Geen eten of drinken aannemen, wie weet wat zit erin.” Hij dommelt even in. Een keer vraagt hij om het toilet, een nieuwe dag is dan al aangebroken. Bij momenten stijgt de spanning, zoals wanneer hij zich de code van de bankkaart van zijn vrouw niet herinnert, waarop hij enkele klappen krijgt en de ontvoerders dreigen zijn teennagels uit te trekken. Als dat uitblijft, neemt zijn vertrouwen weer even toe.
‘Wij helpen de omgeving van het slachtoffer koelbloedig te blijven, want de ontvoerders zullen druk zetten om financieel het onderste uit de kan te halen’
Garageverkoop
De crisisbeheerders voeren niet de onderhandelingen met de ontvoerders. Zij begeleiden en adviseren de naasten van de gegijzelde, zonder hen daarin tot iets te dwingen. “We bereiden hen voor op de emotionele achtbaan waar ze voor staan in de daaropvolgende dagen of weken. De ontvoerders zullen in een hoog tempo eisen stellen, deadlines inroepen, druk uitoefenen, dreigen met geweld enzovoort. Wij helpen de omgeving van het slachtoffer koelbloedig te blijven, want de ontvoerders zullen druk zetten om financieel het onderste uit de kan te halen”, vertelt Peter Doherty.
Het is net de bedoeling dat familieleden of naasten onderhandelen met de ontvoerders, zegt Anja Shortland. “Op dat moment draait het om de verwachtingen die je bij de ontvoerders schept. Je moet hen een scenario voorhouden waarin de gegijzelde en diens omgeving niet veel geld voorhanden hebben. Wat je zeker niet moet doen, is zeggen dat je voor een miljoen bent verzekerd. Daarmee is je polis onmiddellijk geannuleerd. Hoe meer vaagheid je kunt scheppen over wie de ontvoerders precies in handen hebben, hoe beter.”
De daaropvolgende onderhandeling over het losgeld heeft haar eigen dynamiek. “Er staat geen prijs op een mensenleven. Ons enige doel met die onderhandelingen is het slachtoffer snel en veilig vrij te krijgen”, zegt Peter Doherty. Hij wil niet te veel details over dat proces kwijt, om de tegenpartij daar geen inzichten in te geven.
In landen waar veel ontvoeringen voorvallen, ontstaat een soort markttarief voor losgeld. De verzekeraars en crisisbeheerders zijn van die markttarieven in de verschillende regio’s op de hoogte. Dat is cruciale kennis om te kunnen onderhandelen. “Dat toont opnieuw hoe belangrijk informatie is op die markt. Als je weet dat in een bepaalde regio de verwachtingen van ontvoerders op 30.000 dollar liggen, ook al vragen ze een miljoen, dan begin je bijvoorbeeld met 18.000. Vervolgens werk je langzaamaan naar dat markttarief toe, van 18 naar 22 naar 26,5. Hoe trager, hoe beter, zodat op het moment dat je de ontvoerders vertelt dat je nog een paar 100 euro bijeen denkt te krijgen met een garageverkoop, ze het niet meer de moeite vinden om daarop te wachten. Je moet niet meteen het maximum inzetten dat je kunt vrijmaken. Geef de ontvoerders vooral het gevoel dat je alle tijd van de wereld hebt”, zegt Anja Shortland. Ontvoeren kost geld. Elke dag dat een kidnapping langer duurt, stijgen de kosten en de risico’s dat er onverwacht iets met het slachtoffer gebeurt. (lees verder onder de kaart)
De crisisbeheerders die dat proces in de vingers hebben, zijn van een bijzonder type, zegt Anja Shortland. “Charismatisch, door niets van de wijs te brengen. Het zijn meestal voormalige elitemilitairen of -politiemensen.” Die koelbloedigheid werkt als een tegenwicht voor de neiging van de naasten van de gegijzelde om zich door hun emoties te laten leiden. “Wij baseren ons advies en onze begeleiding op onze ervaringen in zulke zaken, op de meest recente beste praktijken en onze kennis van het betrokken land of regio. Wij helpen hen dat proces te begrijpen en hoe zich daarin te redden”, zegt Peter Doherty.
De kidnappers eisen dat Jasmijn al het geld dat ze in huis heeft en kan afhalen zelf brengt. Dan pas zullen ze Frank vrijlaten. “Dat kan niet”, zegt ze, met een pasgeboren baby in huis. Een collega van Frank zal het geld brengen. In werkelijkheid is het een collega van Ellis. Die rijdt naar de afgesproken plek, stapt uit de wagen, moet zich tot op zijn ondergoed uitkleden en laat het geld – zo’n 2.000 dollar – achter bij de ontvoerders.
Die rijden daarop met Frank, die nog altijd geblinddoekt is, naar de stad, zetten de auto aan de kant en bevelen: “Stap uit, loop 100 meter verder zonder om te kijken, draai de hoek om en daar staat je auto.” Hij doet zoals bevolen. Zijn auto staat er niet, maar op dat moment voelt hij een eerste vlaag van geruststelling.
Nog altijd gedesoriënteerd, zijn hemd gescheurd, probeert hij uit te maken waar hij is en te bedenken hoe hij thuis kan komen. Na even zoeken neemt hij het openbaar vervoer. Zo’n 24 uur nadat hij werd ontvoerd, komt Frank thuis, waar zijn vrouw Jasmijn en Ellis hem opwachten.
‘Wat je zeker niet moet doen, is tegen je ontvoerders zeggen dat je voor een miljoen bent verzekerd. Daarmee is je verzekeringspolis onmiddellijk geannuleerd’
Topje van de ijsberg
K&R-polissen dekken het losgeldbedrag, maar de entourage van de gegijzelde moet dat eerst op eigen houtje en met eigen middelen bij elkaar zien te krijgen. Ze kunnen niet zomaar de kluis van de K&R-verzekeraar kraken. “Dat is ook weer zo’n mechanisme dat helpt om losgeldbetalingen niet te laten ontsporen. Families en naasten moeten echt nadenken en moeite doen om geld bij elkaar te krijgen, soms onder de radar van de politie en het gerecht. Ook die dynamiek creëert verwachtingen bij de ontvoerders. Als die discipline wordt doorbroken, ontwricht dat de markt”, vertelt Anja Shortland.
Zo betaalden jaren geleden sommige eigenaars van vrachtschepen die door Somalische piraten waren gekaapt te gretig losgeld om zo snel mogelijk hun schepen terug te krijgen. Daarop stegen de verwachtingen van piraten en gingen de losgeldeisen de hoogte in, waardoor die markt uit evenwicht raakte.
De informatie die zo belangrijk is voor de bestuurbaarheid van de kidnapmarkt is evenwel niet openbaar en ligt vooral in handen van verzekeraars en crisisbeheerders. “Het feit dat ze verzekeringspremies berekenen en K&R-risico’s nog altijd verzekerbaar zijn, wil zeggen dat ze daar de nodige data over hebben”, zegt Anja Shortland. “Let wel, slechts 20 procent van de ontvoeringen wordt gerapporteerd. De gevallen waar weet van is, zijn slechts het topje van de ijsberg”, voegt Peter Doherty toe.
Tegelijk ziet hij een verontrustende stijging. “In de laatste twee jaar zijn onze responsactiviteiten met 70 tot 80 procent gestegen tegenover de jaren voordien. We zien elk jaar een stijging, maar de laatste jaren was die exponentieel. We behandelen gemiddeld zo’n negentig gevallen per jaar”, klinkt het. “De bredere geopolitieke risico’s zijn toegenomen. In de afgelopen achttien maanden hebben er wereldwijd meer dan zestig verkiezingen plaatsgevonden, soms op plaatsen waar de minste vonk tot allerlei onrust kan leiden, zoals rellen, waardoor je moet evacueren. De volatiliteit is in veel delen van de wereld aanzienlijk gestegen.”
Ondanks de criminele insteek en de soms traumatische gevolgen van kidnapzorgen de ongeschreven regels en gewoonten op de ontvoeringsmarkt er wel voor dat de meeste gegijzelden heelhuids terugkeren. Anja Shortland verwijst in haar boek naar data over ontvoeringen tussen 2000 en 2014, waaruit blijkt dat 2,5 procent van de gijzelaars overlijdt, meestal door een slechte gezondheid of een mislukte reddings- of ontsnappingspoging. Afhankelijk van de informatiebron ligt dat percentage tussen 0 en 3 procent. “In de afgelopen negen jaar hebben we in alle zaken de gegijzelden veilig thuis gekregen”, zegt Peter Doherty.
*Frank en Jasmijn zijn schuilnamen. Hun echte namen zijn bekend bij de Trends-redactie.
Lees de volledige interviews met Anja Shortland, Bart Smets en Peter Doherty in ons dossier
Beluister ook de podcast met Jef Poortmans over de business in internationale ontvoeringen
