Vermogensregister geruisloos ingevoerd: ‘We kunnen deze aanfluiting van ons recht op privacy niet zomaar laten passeren’

Als er niets gebeurt, liggen uw bankgegevens straks op straat. Dat is de boodschap die de advocaten Charlotte Lardenoit en doctor Nele Somers de wereld insturen. Ze trekken naar het Grondwettelijk Hof om uw privacy te beschermen.

Het bankgeheim in België wordt al jaren uitgehold. De eerste stap richting het verkapte vermogensregister dat we vandaag kennen, dateert al van meer dan tien jaar geleden. In april 2011 kreeg de Nationale Bank van België de opdracht om een centraal aanspreekpunt (CAP) op te richten. Dat is een register waarin alle Belgische banken de rekeningen en de financiële contracten van hun klanten moeten invoeren. Sinds het aanslagjaar 2015 moeten belastingplichtigen hun buitenlandse rekeningen aanmelden bij het CAP én aangeven in de aangifte van de personenbelasting.

Verschillende stappen werden onder internationale druk gezet, omdat de strijd tegen de financiering van terrorisme, witwassen en fiscale fraude werd opgevoerd. Met de Foreign Account Tax Compliance Act (FATCA) dwongen de Verenigde Staten de rest van de wereld om Amerikaanse belastingontduikers te helpen opsporen. Via de Common Reporting Standard (CRS) van de OESO wisselen tegenwoordig nagenoeg alle andere landen ter wereld automatisch gegevens uit met mekaar. Landen die niet meedoen met die uitwisseling komen op de zwarte lijst met belastingparadijzen terecht.

Foto van uw financieel vermogen

Met de programmawet van 20 december 2020 is de Belgische wetgever echter een stap te ver gegaan, vinden advocaten Charlotte Lardenoit en Shana Convents van Sansen International Tax Lawyers en Nele Somers van Artes. Ze dienen samen een verzoekschrift bij het Grondwettelijk Hof in om hoofdstuk vier van die wet te laten vernietigen. In dat hoofdstuk wordt de overdracht geregeld van de saldi van rekeningen en financiële contracten naar het centraal aanspreekpunt.

U bent zich er misschien niet van bewust, maar de camera’s staan nu al scherpgesteld op uw financieel vermogen. Sinds 31 december 2020 moeten de Belgische banken regelmatig foto’s maken van alle rekeningstanden. Ten laatste op 31 januari 2022 moet uw bank aan het centraal aanspreekpunt doorgeven hoeveel geld er op uw rekeningen staat, hoeveel geld u hebt geleend en voor welke bedragen u levensverzekeringen hebt afgesloten. Vandaag staan in het register enkel de rekeningnummers en de identiteit van de rekeninghouders en de eventuele volmachthouders. Wie de campagne wil steunen, kan terecht op www.houjegeldprive.be.”

“Het gaat om een subtiele wetswijziging, maar wel een wijziging met verregaande gevolgen”, vindt Charlotte Lardenoit. “Bij een vermoeden van fraude kan de fiscus vandaag ook al aan de bank vragen hoeveel geld er op uw rekeningen staat. In de praktijk merken we dat de fiscale ambtenaren niet altijd wachten op aanwijzingen van belastingontduiking of tekenen dat uw uitgavenpatroon niet overeenstemt met het inkomen dat u hebt aangegeven om een onderzoek te starten. Ze passeren soms de belastingplichtige wanneer ze vragen stellen bij de bank over rekeningen.”

De belastingadministratie moet bij zo’n onderzoek vandaag “een getrapte procedure” volgen die de privacy van de belastingplichtige beschermt. “De belastingcontroleur moet eerst aan de belastingplichtige vragen hoeveel geld er op zijn rekening staat. Pas wanneer die niet wil meewerken aan het onderzoek, kan de fiscus de informatie opvragen bij de banken. De fiscus moet de belastingplichtige tegelijkertijd op de hoogte stellen”, legt Charlotte Lardenoit uit. Daardoor kunnen belastingplichtigen eventueel misbruik van de fiscus aanvechten.

Door de saldi van de rekeningen in het register te stoppen, hoeft de fiscus niet meer bij de banken aan te kloppen en ontstaat het gevaar dat de fiscus de belastingplichtigen niet meer zal verwittigen. “In theorie mag de belastingplichtige niet worden gepasseerd, maar wie zal dat controleren? Er is vanaf 31 januari 2022 in geen enkel controlemechanisme meer voorzien. In 2019 werd het CAP 3119 keer ingekeken door ambtenaren. Het bankgeheim werd slechts 1104 keer doorbroken, terwijl de fiscus voor beide dezelfde bewijslast inzake aanwijzingen voor fraude moet hebben”, zegt Charlotte Lardenoit. “Er kan volgend jaar een belastingcontroleur bij u of bij mij langskomen, die al op voorhand heeft opgezocht hoeveel geld er op onze rekening staat en hoeveel schulden we hebben, zonder dat wij van iets weten”, zegt Nele Somers. “Dat is een inbreuk op de privacy, die niet nodig is en niet in verhouding staat tot de doelstellingen.”

Wereld op zijn kop

Er zijn best veel mensen die toegang kunnen krijgen tot het register. Behalve de belastingcontroleurs maken bijvoorbeeld ook notarissen regelmatig gebruik van het register bij de aangifte van nalatenschappen. Ook politiediensten, het parket en onderzoeksrechters kunnen onder bepaalde voorwaarden gegevens uit het register raadplegen. “Niemand wil dat de buren weten hoeveel geld er op de rekening staat”, meent Nele Somers. “Het volstaat dat er een datalek is of een ambtenaar onzorgvuldig omspringt met de gegevens en uw bankzaken liggen op straat.” Het risico is reëel en staat niet in verhouding tot de voordelen voor de fiscus, vinden de advocaten.

Het recht op privacy is niet absoluut, maar de advocaten vinden dat de overheid geen goede redenen geeft voor de inbreuk op onze privacy. Zo wordt de covid-19-crisis erbij gesleurd om te stellen dat iedereen zijn steentje moet bijdragen aan de financiering van de gezondheidszorg en de relance van de Belgische economie. Het verzamelen van de rekeningsaldi in het centraal aanspreekpunt moet “dure invorderingsprocedures” helpen te vermijden en “een eerlijker belastingstelsel” waarborgen. “Noch in de parlementaire voorbereiding, noch in de wettekst zelf wordt uitgelegd hoe de uitbreiding van het centraal aanspreekpunt met de saldi en de geglobaliseerde bedragen van de financiële contracten daartoe zal bijdragen”, stipt Charlotte Lardenoit aan. De advocaten voelen zich gesteund door het negatief advies dat de Gegevensbeschermingsautoriteit over het wetsontwerp afleverde omdat de argumenten van de regering te vaag waren.

“We kunnen deze aanfluiting van ons fundamenteel recht op privacy niet zomaar laten passeren. Voor je het weet evolueren we naar een cultuur van controle. We willen niet terechtkomen in een politiestaat, waar de overheid haar burgers totaal niet vertrouwt”, waarschuwt Charlotte Lardenoit. “Wie deze wet ter discussie stelt, krijgt al snel de vraag wat hij of zij te verbergen heeft.” Voor de advocaten is dat de wereld op zijn kop. Burgers hebben zowel volgens de Belgische grondwet als volgens het Europees verdrag voor de Rechten van de Mens recht op respect voor hun privéleven.

“Het is een principekwestie”, stellen zowel Charlotte Lardenoit als Nele Somers. “We hebben in ons professioneel netwerk mensen gevonden die dezelfde principes genegen zijn. We voeren deze strijd dan ook in naam van verschillende natuurlijke en rechtspersonen.”