Gelijkheidsexperte Liesbet Stevens wil meer verlof voor meeouders: ‘De papabonus en de mamasanctie bestaan nog altijd’

Als de regering-De Croo een tewerkstellingsgraad van 80 procent wil halen, moet ze meer vrouwen aan het werk krijgen én houden. Meer geboorteverlof voor vaders en meemoeders, en gratis kinderopvang zijn daarvoor de sleutels, stelt Liesbet Stevens, adjunct-directeur van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen.

Parag Agrawal, die sinds november de CEO van Twitter is, neemt “enkele weken” vaderschapsverlof, kondigde het bedrijf aan. Bij Twitter kunnen jonge vaders flexibel tot 20 weken vaderschapsverlof nemen. Agrawal krijgt applaus, omdat hij vaders de boodschap geeft dat tijd vrijmaken om voor je kind te zorgen normaal is.

Dat hebben ook AB InBev en Volvo begrepen. Bij AB InBev krijgen werknemers die vader of meeouder worden sinds november vier weken volledig betaald geboorteverlof. Moeders krijgen er voortaan 26 weken volledig betaalde moederschapsrust. Bij hun terugkeer naar het werk mogen ouders bovendien de eerste twee maanden deeltijds werken. Ze kunnen 75 procent werken en 100 procent betaald worden.

Bij Volvo krijgen alle werknemers met minimaal één jaar anciënniteit sinds april vorig jaar 24 weken geboorteverlof tegen 80 procent van hun basisloon. Beide ouders kunnen genieten van dat verlof, dat ze naar keuze kunnen opnemen in de eerste drie jaar na de geboorte van hun kind.

“Vooral wat bij Volvo Cars gebeurt, vind ik heel interessant”, zegt Liesbet Stevens, professor seksueel strafrecht aan de KU Leuven en adjunct-directeur van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. “Als we de loonkloof willen wegwerken, zullen zowel mannen als vrouwen ongeveer even lang uit de arbeidsmarkt moeten treden op het moment van een geboorte of adoptie. Er bestaat nog altijd zoiets als een papabonus en een mamasanctie, waardoor mannen meer en vrouwen minder gaan verdienen wanneer ze een kind krijgen. Vrouwen zouden zogezegd focussen op het gezin en mannen op het werk. Dat zijn hardnekkige stereotypen.”

Lees verder onder de video (reportage Kanaal Z)

Zwangerschapsdiscriminatie

Liesbet Stevens vindt deeltijds weer beginnen werken na een bevalling ook een interessante formule, als het voorkomt dat vrouwen te lang afwezig blijven van de arbeidsmarkt. “Naarmate moederschapsverlof langer duurt, stijgt het risico dat de vrouw zelf uitstapt, en ook het risico op zwangerschapsdiscriminatie neemt toe.” Ongeveer 40 procent van de klachten die het instituut binnenkrijgt, gaat over zwangerschapsdiscriminatie: tijdelijke contracten die niet verlengd worden, promoties die niet doorgaan of evaluaties die plots negatief worden. Nochtans is het in ons land al meer dan vijftig jaar bij wet verboden een zwangere vrouw te ontslaan. “Het gaat niet meer zo vaak om flagrante ontslagen, maar om meer subtiele vormen van discriminatie”, vervolgt Stevens.

Zwangerschap is geen reden voor ontslag, en het is ook geen ziekte. Vrouwen hebben na een bevalling wél een periode van herstel nodig, en bij de een gaat dat herstel al vlotter dan bij de ander. “Je moet als gezin ook een nieuwe balans vinden”, stelt Liesbet Stevens. “Als vooral de moeder verlof krijgt, slijten in gezinnen bepaalde gewoontes in die ook na het moederschapsverlof voortduren. Ik houd daarom een warm pleidooi voor meer geboorteverlof voor meeouders.”

Ze voegt er een anekdote uit haar eigen leven aan toe: “Mijn man ging altijd brood halen, omdat hij op de weg naar zijn werk langs een bakker kwam. Tijdens mijn zwangerschapsverlof leek het logisch dat ik het brood en de andere boodschappen ging halen. Maar toen ik weer aan het werk was, bleven het brood en de boodschappen op de een of andere manier mijn verantwoordelijkheid.”

Zoiets lijkt misschien futiel, maar meer fundamenteel heeft onderzoek aangetoond dat mannen die na de geboorte van hun kind een langere periode thuisblijven, een betere band ontwikkelen met hun kinderen en meer betrokken blijven bij de zorg. Eigen onderzoek van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen had ook al aangetoond dat vrouwen meer onbetaald werk doen. Zo zijn vrouwen op een doorsneewerkdag 1 uur en 20 minuten langer bezig met huishoudelijk werk en 15 minuten meer met de zorg voor de kinderen. Ook in het weekend besteden vrouwen gemiddeld meer tijd aan het huishouden en de kinderen dan mannen.

Kinderopvang

Als het van Liesbet Stevens afhangt, zou de kinderopvang in ons land gratis zijn, net zoals de school. “Zonder kwalitatieve, toegankelijke en betaalbare kinderopvang dicht bij huis zullen minder vrouwen aan de slag gaan. Gratis kinderopvang kan ook een impact hebben op de loonkloof.” Kinderopvang is al beperkt fiscaal aftrekbaar: tot 14 euro per dag en per kind in 2022. Dat vindt Stevens te weinig. “Mensen kijken vaak naar hun situatie nu, en niet naar de toekomst. Betalen voor kinderopvang is investeren in je carrière en kan op lange termijn renderen.” Niet iedereen houdt dat langetermijnperspectief voor ogen, en bovendien gaat die redenering vooral op voor hoogopgeleide mensen. Er zijn ook situaties waarin kinderopvang meer kost dan het ooit zal opbrengen via loonopslag bijvoorbeeld.

Ons land doet het in vergelijking met de buurlanden niet slecht op het gebied van kinderopvang. Maar voor wie kinderopvang nodig heeft op atypische momenten, zoals ‘s avonds laat, ‘s nachts of in het weekend, is die bijna onmogelijk of onbetaalbaar. “De kinderen moeten in bed en in bad geraken”, zegt Stevens. “Ook alleenstaande ouders die in shifts werken hebben betaalbare kinderopvang nodig.”

Daarbij mag geen mattheuseffect spelen, waarbij de rijken rijker worden en de armen armer. Voor mensen met een hoog inkomen of een groot vermogen is een inwonende au pair of nanny een optie, voor minder bemiddelde mensen niet. Wie een vennootschap heeft, kan de kosten voor ‘huispersoneel’ ook voor een deel aftrekken van de winst.

Laaghangend fruit is geplukt

Meten is weten. Sinds 2012 moet elke werkgever in België verplicht een overzicht van de personeels- en loongegevens per geslacht opnemen in de sociale balans. Bedrijven met meer dan vijftig personeelsleden moeten bovendien om de twee jaar een rapport over hun loonstructuur opstellen en presenteren op de ondernemingsraad. Stevens: “Wat de ondernemingsraad met die verslagen doet, weten we niet. Hoe verlopen die besprekingen? Is daar een uitgebreid gesprek over? Of is dat die ene verplichte slide? De hoop was dat de vakbondsvertegenwoordigers daarmee aan de slag zouden gaan, maar we zien voorlopig nog geen grote impact op de loonkloof.”

Daarom wil Europa ook verder gaan. Er zou nog meer transparantie over de lonen moeten komen. Als vrouwen niet weten dat ze minder verdienen dan hun mannelijke collega’s, kunnen ze er ook niets aan doen. “Wij praten ook niet over ons loon”, weet Stevens. “En zelfs als we het loon van onze collega’s hebben achterhaald, dan weten we nog niet per se welke andere voordelen ze krijgen, zoals een bedrijfswagen, een gsm, onkosten of stortingen voor het aanvullend pensioen. De extralegale voordelen zitten niet in de loonkloof verrekend. Mogelijk is de loonkloof dus nog een onderschatting van het werkelijke verschil in verloning. Vrouwen bouwen nog altijd veel minder aanvullend pensioen op dan mannen. Dat weten we, en die kloof wordt nog elke dag groter.”

Werkende vrouwen hoeven vandaag niet meer af te rekenen met dezelfde vooroordelen als vroeger. Meer zelfs: de maatschappij verwacht dat vrouwen blijven werken nadat ze trouwen en kinderen krijgen. De regering-De Croo wil tegen 2030 een werkzaamheidsgraad van 80 procent bereiken. “Bij de vrouwen valt nog progressie te maken”, stelt Liesbet Stevens vast. In Vlaanderen lag de werkzaamheidsgraad in 2020 bij de mannen op 78,5 procent en bij de vrouwen op 70,9 procent.

“Vroeger werden vrouwen weleens scheef bekeken als ze bleven werken nadat ze kinderen hadden gekregen. Dat is nu niet meer het geval. Het laaghangend fruit is geplukt”, meent Stevens. “Door vaders een substantiële brok geboorteverlof te geven, kan er een betere balans komen in de zorg die moeders en vaders opnemen. Je rekent ook af met werkgevers die bewust of onbewust eerder een man dan een vrouw aanwerven, omdat die laatste zwanger kan worden.”

Impact van de pandemie

De vraag of de pandemie met het bijbehorende telewerk de positie van de vrouw op de Belgische arbeidsmarkt enkele jaren terug in de tijd heeft gekatapulteerd, is moeilijk te beantwoorden. “Wereldwijd is het duidelijk: in de ontwikkelingslanden hebben vrouwen een hele stap teruggezet. Die evolutie is voldoende gedocumenteerd. In zwaar getroffen sectoren, zoals de horeca en het toerisme, werken veel vrouwen. In ons land is veel moeite gedaan om die sectoren boven water te houden met tijdelijke werkloosheid en premies voor ondernemingen die moesten sluiten of veel omzet verloren.”

“Ook in België was er vast en zeker een terugkeer naar de klassieke zorgpatronen. Het verschil zit soms in een klein hoekje. Als er in huis een afgesloten werkkamer was, werd die vaker door de man dan door de vrouw gebruikt, bleek bijvoorbeeld uit een enquête. We zijn daar wel wat bezorgd over, maar we hebben nog geen volledig zicht op het effect”, merkt Stevens op. Voor kinderen die niet naar school konden en ouders die hun kinderen zelf moesten opvangen, kwamen er in België oplossingen, zoals het corona-ouderschapsverlof, dat bijna 2,5 keer zo vaak door vrouwen dan door mannen werd opgenomen. Bij het gewone ouderschapsverlof is die verhouding ongeveer 2, wat betekent dat dubbel zoveel vrouwen als mannen er gebruik van maken.

Het is één ding om ouders tijdelijk deeltijds te laten werken, omdat ze bijvoorbeeld weinig slapen met een baby die veel zorg en aandacht nodig heeft. Het is nog iets anders dat veel vrouwen een groot deel van hun carrière deeltijds werken. “De deeltijds werkenden zijn geen neutrale groep. 90 procent van de mensen die deeltijds werken, zijn vrouwen. Waarom werken die vrouwen deeltijds? Is dat een keuze? Niet altijd. Soms krijgen ze gewoon onvoldoende uren bijeengesprokkeld. Denk bijvoorbeeld aan de sector van de dienstencheques. Soms is het werk zo georganiseerd dat het heel moeilijk is een voltijdse baan te combineren met een gezin. Denk ook aan de zorgsector, waar mensen in shifts werken en maar beperkt vakantie mogen nemen tijdens schoolvakanties. Soms gaat het om heel zwaar werk, dat je onmogelijk je hele leven voltijds kunt volhouden.”