Sparen kost ook geld

Welkom in de wereld van negatieve rentevoeten, een wereld waarin schuld verandert in vermogen en vermogen in schuld.

In Denemarken betaalt de bank rente aan gezinnen met een hypotheek, en betalen spaarders rente aan de bank. In Japan stijgt de vraag naar brandkasten om spaarcenten cash op te bergen. In Zwitserland vragen kantons aan de burgers hun belastingen zo laat mogelijk te betalen. In België dromen bankiers van een negatieve spaarrente, maar botsen ze voorlopig op het wettelijke minimum van 11 basispuntjes. Wie met spaarders praat over negatieve rentevoeten, ontwaart een parfum van revolutie. Van het heilige spaargeld moeten ze afblijven, dan stoppen ze hun centen nog liever onder de matras of in een kluis. Institutionele beleggers kijken nochtans allang niet meer op van die mintekens. Al voor ruim 6000 miljard dollar aan overheidsobligaties noteert met een negatief rendement. Welkom in de wereld van negatieve rentevoeten, een wereld waarin schuld verandert in vermogen en vermogen in schuld. Het kapitalisme staat op zijn kop als geld sparen ook geld kost.

Hoe is het zover kunnen komen? De korte uitleg is dat de wereld zich kapot spaart. Herinner u hoe Ben Bernanke, de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank tussen 2006 en 2014, verwees naar een “wereldwijde spaarvloed” om de verrassend lage rentevoeten te verklaren voor de crisis van 2008. De mondiale spaarquote was naar 24 procent van het inkomen gestegen. Dat spaargeld voedde toen de Amerikaanse huizenzeepbel, daarbij geholpen door een door hebzucht verblinde financiële sector. Anno 2016 is die spaarvloed omvangrijker dan ooit. De spaarquote is gestegen tot 26 procent van het inkomen. De Chinese gezinnen sparen zich te pletter bij gebrek aan een uitgebouwd sociaal vangnet. De vergrijzende westerse gezinnen, Duitsers en Japanners op kop, sparen zich te pletter voor hun oude dag. Zelfs de Amerikanen zetten opnieuw wat geld opzij, zo erg is het gesteld met de spaardrift. Al dat spaargeld zoekt wanhopig een bestemming en duwt de rentevoeten structureel lager. De centrale banken helpen daarbij een handje. Op alle mogelijke manieren, tot de introductie van negatieve beleidsrentes toe, proberen ze sparen te ontmoedigen en de bestedingen aan te vuren.

ECB-voorzitter Mario Draghi zal de spaarders daarom donderdag een nieuwe dreun verkopen. Wellicht verlaagt de ECB de rente op deposito’s dat bij de ECB worden geparkeerd verder van -0,3 naar -0,4 of -0,5 procent. De centrale banken oogsten echter weinig succes met negatieve rentevoeten, behalve links en rechts een vastgoedzeepbel. De markten interpreteren die beleidskeuze veeleer als een wanhoopspoging, en Draghi en de zijnen voegen op die manier een snuif extra onzekerheid aan de economie toe. Dat is een ingrediënt dat nog meer aanzet tot sparen en nog minder tot besteden. Het sparende Westen ontvangt intussen een gigantische belastingverlaging dankzij de gedaalde olieprijs. Als het die bonus niet spendeert, dreigt de wereld helemaal te verdrinken in spaargeld.

Mario Draghi zal ook de financiële instellingen een nieuwe dreun verkopen. Vooral de banken raken in de knel door de krimpende rentemarge. De rente die ze ontvangen op hun activa daalt verder, maar de rente die ze betalen op hun geldbronnen botst tegen de bodem van 0 procent. Elke 100 euro spaargeld op een Belgische spaarrekening kost de bank straks tot 90 cent, vooral door bankbelastingen en strafrente bij de ECB. Om die kosten op de spaarder te verhalen, moet de spaarrente onder nul, maar minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) houdt vast aan een wettelijk minimum van 11 basispunten. Een ander standpunt is politiek moeilijk te verkopen, maar waarom de markt niet de spaarrente laten bepalen? In de praktijk betekent dat wellicht niet zo veel verschil, want welke bank zal het vanuit commercieel oogpunt aandurven om de spaarrente negatief te maken? Intussen dreigen vooral banken zonder andere inkomstenbronnen in de problemen te komen, zeker als negatieve rentevoeten voor lange tijd het nieuwe normaal worden, wat best mogelijk is. Of hoe de ECB en de overheden zelf een nieuwe bankencrisis dreigen te organiseren. De ECB zal daarom de banken wellicht gedeeltelijk ontzien voor een verhoging van de negatieve depositorente. Daarnaast heeft de sector zelf best nog wat besparingsmogelijkheden om de druk op de rentemarge op te vangen.

Centrale banken ontkennen dat ze de spaarder viseren. Want een positieve spaarrente, laat staan een rente die ook de inflatie vergoedt, is pas mogelijk als de economische groei aantrekt. En dat is precies wat Draghi en co wel nog willen forceren, maar op lange termijn niet langer kunnen forceren. Die bal ligt in het kamp van de politici. Infrastructuurwerken gefinancierd met dat goedkope spaargeld zouden een brug naar economisch herstel kunnen slaan. Maar finaal kunnen alleen structurele hervormingen het vertrouwen in de toekomst herstellen dat wereldwijd nodig is om onze spaarreflex in te tomen. De rente zal dan vanzelf hoger kruipen. Intussen kunt u maar beter aan wennen aan de gedachte sparen u geld gaat kosten.