Twaalf technieken om minder belasting te betalen op uw nalatenschap

De erfbelasting op uw nalatenschap kan uw erfgenamen opzadelen met een financiële kater. Er bestaan wettelijke technieken om die belasting te verminderen of zelfs te vermijden. Een overzicht.

Successieplanning is een noodzaak. Wie zijn successie niet voorbereidt, zadelt zijn erfgenamen mogelijk op met een financiële kater. Vaak gebeurt het dat erfgenamen moeten lenen of delen van de erfenis moeten verkopen om de erfbelasting (de vroegere successierechten) te kunnen betalen.

Stel dat een enig kind van zijn vader een spaarrekening met 350.000 euro en een appartement met een waarde van 200.000 euro erft. In het Vlaamse Gewest is daarop 61.500 euro erfbelasting verschuldigd, in het Waalse Gewest 101.375 euro en in het Brusselse Gewest 100.300 euro. Erft een neef of een nicht die spaarrekening en dat appartement, dan loopt de belasting op tot 337.500 euro in het Vlaamse Gewest, 344.375 euro in het Waalse Gewest en 350.000 euro in het Brusselse Gewest.

Er bestaan wettelijke technieken om de schenk- en de erfbelasting te verminderen of zelfs te vermijden. (Schenkbelasting is de nieuwe benaming voor de vroegere schenkingsrechten.) In dit dossier bespreken we de twaalf technieken die het meest worden gebruikt en die het nuttigst zijn. Al die technieken worden aanvaard door de fiscus en doorstaan de toetsing aan de antimisbruikbepaling.

Wie kiest voor een ingewikkelde techniek, doet er wel verstandig aan een beroep te doen op een expert, zoals een onafhankelijk vermogensplanner, een fiscaal advocaat of een notaris.

1. De hand- en bankgift

De hand- en de bankgift zijn veel gebruikte technieken om goederen te schenken. Een notariële schenkingsakte is niet nodig en u hoeft geen schenk- of erfbelasting te betalen.

Een handgift houdt in dat de schenker tastbare roerende goederen – zoals een schilderij, een antiek meubel of een oldtimer – overdraagt aan de begiftigde. Geld en effecten kunt u schenken met een bankgift. U schrijft die dan over van uw bankrekening naar de rekening van de begiftigde. Dat kunt u doen met één enkele opdracht.

Wilt u onlichamelijke roerende goederen doorgeven, zoals de aandelen op naam van uw bvba, dan kan dat niet met een bank- of een handgift. Zo’n schenking moet gebeuren via een notaris.

Bekijk hier een modelbrief voor een handgift. En via deze link kunt u een modelbrief bekijken voor een bankgift.

Op een hand- en een bankgift is geen schenkbelasting verschuldigd. Als de schenker overlijdt binnen de drie jaar na de schenking, moet de begiftigde nog altijd erfbelasting betalen op de waarde van de geschonken goederen. Daarom is het belangrijk dat de begiftigde een schriftelijk bewijs van de hand- of de bankgift kan voorleggen aan de fiscus. Op die manier kan hij aantonen dat de transactie meer dan drie jaar voor het overlijden van de schenker is gebeurd.

Dat bewijs kan hij op twee manieren leveren: via aangetekende brieven of via een bewijsdocument. We nemen het voorbeeld van de bankgift. Voordat de schenker het bedrag overschrijft, stuurt hij een aangetekende brief naar de begiftigde, waarin hij de overdracht aankondigt. Na de overschrijving stuurt de begiftigde een aangetekende brief naar de schenker, waarin hij hem dankt voor de bankgift.

Het bewijsdocument – de ‘pacte adjoint’ – is eenvoudiger. Dat is een document waarin alle elementen van de schenking worden opgesomd en dat beide partijen ondertekenen. Op het internet kunt u modellen van zo’n document vinden, onder meer op moneytalk.be. Omdat in het document een aantal noodzakelijke vermeldingen moeten staan, doet u het beste een beroep op een expert om het op te stellen.

Bij de hand- en de bankgift is de driejarige periode belangrijk. Als de schenker plots ernstig ziek wordt en vreest dat hij het einde van de drie jaar niet haalt, kan de begiftigde de twee aangetekende brieven of het ondertekende bewijsdocument nog vlug laten registreren op een registratiekantoor. Hij betaalt dan een vlakke schenkbelasting van 3 procent en vermijdt de hogere erfbelasting. In Wallonië is het tarief 3,3 procent.

2. Schenken via een Nederlandse notaris

Roerende goederen kunt u schenken via een hand- of een bankgift, maar u kunt daarvoor ook terecht bij een Nederlandse notaris.

De Nederlandse notaris blijft populair bij Belgen die een deel van hun vermogen willen schenken, omdat ze daar geen schenkbelasting betalen. Bovendien beschikken ze over een notariële akte, waardoor de datum van de schenking ontegensprekelijk vaststaat. Voor een Nederlandse notaris kunt u ook aandelen op naam, termijnrekeningen, delen van een maatschap en schuldvorderingen schenken, wat met een hand- of een bankgift niet kan.

Wie een schenking voor een Nederlandse notaris doet, betaalt geen schenkbelasting. De verplichting tot registratie geldt enkel voor schenkingsakten van roerende goederen die worden verleden voor een Belgische notaris. Vooral als het om grote bedragen gaat, is dat een hele besparing. Wie bijvoorbeeld 500.000 euro wil schenken, betaalt 15.000 euro schenkbelasting in Vlaanderen en Brussel, en 16.500 euro in Wallonië. Bij grote schenkingen is het honorarium van een Nederlandse notaris bovendien lager dan dat van zijn Belgische collega.

Na een schenking voor een Nederlandse notaris moet de schenker nog drie jaar in leven blijven, anders betaalt de begiftigde toch nog erfbelasting op de schenking. Wordt de schenker zwaar ziek, dan kan de Nederlandse schenkingsakte nog worden geregistreerd op een Belgisch registratiekantoor, maar er is dan wel schenkbelasting verschuldigd.

Schenkingen van geld of effecten met een voorbehoud van vruchtgebruik die sinds 1 juni 2016 worden verleden voor een Nederlandse notaris, worden door de Vlaamse Belastingdienst toch nog belast. In Wallonië en Brussel gebeurt dat niet.

3. De maatschap op maat

De maatschap is een soepele en discrete techniek, die u op uw maat kunt laten maken, om de controle over een schenking voor honderd procent in handen te houden.

De maatschap is een controlevehikel dat u op maat kunt laten maken door een vermogensplanner of een gespecialiseerde advocaat. Het is een soepele en discrete techniek, die u kunt combineren met een schenking – vooral van roerende goederen – om uw successie te plannen. Met een maatschap kunt u een deel van uw vermogen schenken, en de controle en alle inkomsten behouden. U hoeft daarvoor geen beroep te doen op een notaris, tenzij u een Belgisch onroerend goed inbrengt in de maatschap. U hoeft de statuten niet te publiceren in het Belgisch Staatsblad en u hoeft geen boekhouding te voeren. Daardoor zijn er weinig werkingskosten verbonden aan een maatschap. Bovendien is ze fiscaal transparant en wordt ze zelf niet belast.

Doorgaans worden de ouders – of een van hen – aangewezen als zaakvoerder. De zaakvoerder heeft een heel ruime bevoegdheid en houdt de controle over de maatschap stevig in handen. De techniek wordt vaak gebruikt door ouders om een beleggingsportefeuille gecontroleerd te schenken aan hun kinderen, maar ook steeds meer om een exploitatie- of een vastgoedvennootschap of zelfs een collectie kunst over te dragen.

Stel dat u een beleggingsportefeuille van 750.000 euro hebt. U brengt die in een maatschap in. Het kost 3500 à 4000 euro om die op te richten. Daarna schenkt u 99 procent van uw ‘delen’ van de maatschap aan uw kinderen. Als u de statuten goed opstelt, behoudt u met 1 procent toch 100 procent controle. De schenking van de delen moet gebeuren via een notariële akte, want de delen van een maatschap zijn op naam. Als u geen schenkingsrechten wilt betalen, kunt u de schenking doen voor een Nederlandse notaris, maar dan moet u wel nog drie jaar in leven blijven.

Als u behalve de controle ook de inkomsten van de portefeuille wilt behouden, kunt u een rentelast aan de schenking koppelen of het vruchtgebruik voorbehouden. Op die manier is de beleggingsportefeuille van 750.000 euro weg uit uw vermogen, terwijl die anders in uw nalatenschap zou vallen. Het gebeurt dat ouders een kleine maatschap oprichten rond hun zestigste, en geleidelijk roerende goederen toevoegen naarmate ze ouder worden.

Kies voor een maatschap op uw maat, en niet voor een standaardmodel dat ergens uit een printer rolt. Met soepele statuten kunt u een regeling uitwerken die evolueert naarmate u ouder wordt en uw familiale situatie verandert.

4. Het testament

Met een testament kunt u binnen bepaalde grenzen afwijken van het wettelijk erfrecht. U kunt er ook erfbelasting mee vermijden.

U kunt kiezen voor een eigenhandig, een notarieel en een internationaal testament. Een eigenhandig testament kost niets. Het is geldig als u het met de hand schrijft, het dateert en ondertekent. Om te vermijden dat het verloren gaat, is het verstandig dat u meerdere exemplaren opmaakt en die op verschillende plaatsen bewaart.

Een notarieel testament dicteert u aan een notaris in het bijzijn van twee getuigen of een tweede notaris. Het voordeel is dat het juridisch in orde is en zeker wordt uitgevoerd na uw overlijden. Een notarieel testament kost ongeveer 500 euro voor een eenvoudig exemplaar, maar de prijs loopt op als u het ingewikkelder maakt. Een internationaal testament wordt gebruikt als het testament deels of helemaal moet worden uitgevoerd in het buitenland.

Een belangrijk voordeel van een testament is dat u het altijd kunt herroepen, bijvoorbeeld als uw familiale situatie verandert.

Bekijk hier een voorbeeld van een testament.

Hoeveel u met een testament bespaart, hangt af van het doel. U kunt er meerdere begunstigden in aanwijzen. Zo worden de delen van de nalatenschap kleiner en is er minder erfbelasting op verschuldigd. Stel dat u alleenstaand bent en een roerend vermogen van 800.000 euro hebt. U hebt één dochter, die twee kleinkinderen heeft. Als u geen testament maakt, betaalt uw dochter na uw overlijden 168.000 euro erfbelasting in Vlaanderen, 176.250 euro in Wallonië of 175.300 euro in Brussel. Maakt u wel een testament, waarin u 400.000 euro legateert aan uw dochter en 200.000 euro aan uw twee kleinkinderen, dan bedraagt de erfbelasting in Vlaanderen 90.000 euro, in Wallonië 97.500 euro en in Brussel 94.800 euro. Dat levert een besparing van ongeveer 80.000 euro op.

In een testament kunt u ook een keuzelegaat inlassen. Dat wordt vaak gebruikt om een gezinswoning of een familiebedrijf na te laten. Met een keuzelegaat kan de langstlevende partner kiezen welk percentage van de gezinswoning of het bedrijf hij in volle eigendom wil. Daarbij kan hij ook rekening houden met de fiscale gevolgen. Als u de gezinswoning bij testament legateert aan uw partner en gebruikmaakt van een keuzelegaat, kan uw partner na uw overlijden opteren voor 99 procent van de volle eigendom van de gezinswoning, waardoor hij in onverdeeldheid komt met de kinderen. Zij kunnen later het deel van de langstlevende partner kopen tegen een verdelingsrecht van 2,5 procent in Vlaanderen (1 % in Brussel en Wallonië). Dat is een stuk voordeliger dan het verkooprecht van 10 procent in Vlaanderen en 12,5 procent in Wallonië en Brussel.

Als u een testament maakt, moet u rekening houden met de reservataire erfgenamen – uw huwelijkspartner en uw kinderen – en met de bepalingen van uw huwelijkscontract. Daaraan kunt u niet eenzijdig wijzigingen aanbrengen, ook niet via een testament.

5. Generationskipping

Steeds meer grootouders dragen een deel van hun vermogen rechtstreeks over aan hun kleinkinderen. Dat kan ook een belastingbesparing opleveren.

Grootouders kunnen een deel van hun vermogen rechtstreeks schenken of nalaten aan hun kleinkinderen in plaats van aan hun kinderen. Door hun vermogen te spreiden over meerdere erfgenamen, maken ze de erfdelen kleiner en daalt de erfbelasting.

Als grootouders hun kinderen overslaan, moeten ze wel rekening houden met de wettelijke reserve van hun kinderen. Ze kunnen hun kinderen niet onterven en mogen enkel het beschikbare deel aan hun kleinkinderen nalaten. Hebben ze één kind, dan is het beschikbare deel de helft van de nalatenschap. Hebben ze twee kinderen, dan is dat een derde; hebben ze drie of meer kinderen, dan is dat een vierde.

De kinderen kunnen er wel mee akkoord gaan dat hun ouders een deel van hun reserve aan hun kleinkinderen schenken, maar wettelijk kunnen ze daar tijdens het leven van hun ouders geen afstand van doen. Ze kunnen hun reserve dus altijd nog opeisen.

Professor Michel Maus heeft een voorbeeld berekend. Stel dat u twee kinderen hebt. Uw zoon heeft twee kinderen en uw dochter drie. U bezit een roerend vermogen van 800.000 euro. Maakt u geen testament, dan erft elk kind 400.000 euro. In Vlaanderen moeten ze daarop ieder 60.000 euro erfbelasting betalen (in Wallonië 62.250 euro en in Brussel 61.300 euro). Samen betalen ze 120.000 euro (124.500 euro in Wallonië en 122.600 euro in Brussel). Als uw kinderen later overlijden, moeten uw kleinkinderen nog eens 57.000 euro erfbelasting betalen op dat vermogen (in Wallonië 60.249 euro en in Brussel 56.749 euro).

Maakt u een testament op waarin u uw hele vermogen van 800.000 euro rechtstreeks doet toevallen aan uw vijf kleinkinderen, dan erft elk kleinkind 160.000 euro. Ieder draagt daarop in Vlaanderen 11.400 euro erfbelasting af (in Wallonië 11.650 euro en in Brussel 10.450 euro). Samen betalen uw vijf kleinkinderen 57.000 euro (in Wallonië 58.250 euro en in Brussel 52.250 euro). De belastingbesparing is 120.000 euro (126.499 euro in Wallonië en 127.099 euro in Brussel).

Grootouders kunnen ook kiezen voor tussenoplossingen. Zo kunnen ze hun vermogen schenken aan hun kleinkinderen met als last dat ze een bepaald inkomen moeten afdragen aan hun ouders. De grootouders kunnen ook een testament opmaken, waarin ze het vruchtgebruik van hun vermogen nalaten aan hun kinderen en de blote eigendom aan hun kleinkinderen.

6. Het duolegaat

Met een duolegaat kunt u een goed doel steunen en er tegelijk voor zorgen dat een verre erfgenaam of een vriend minder erfbelasting moet afdragen.

Een duolegaat houdt in dat u een testament maakt en twee begunstigden aanwijst: een algemene en een bijzondere legataris. De algemene legataris betaalt minder erfbelasting dan de bijzondere legataris, maar hij krijgt de last om behalve zijn eigen erfbelasting ook die van de bijzondere legataris te betalen. Door die techniek wordt de belasting gesplitst en verlaagd.

In de praktijk wordt het duolegaat vaak gebruikt om een goed doel te steunen. Als algemene legataris wordt dan een vzw aangewezen, zoals het Rode Kruis, Kom op tegen Kanker of Artsen Zonder Grenzen. Een vzw betaalt in Vlaanderen slechts 8,5 procent erfbelasting en in Wallonië 7 procent. In Brussel is het tarief 12,5 procent, of 25 procent als de vzw geen fiscaal aftrekbare giften kan ontvangen.

Een duolegaat kan ook zonder goed doel. U kunt bijvoorbeeld uw zoon als algemene legataris aanstellen en een ver familielid – bijvoorbeeld een neef – als bijzondere legataris. Uw zoon moet dan de erfbelasting van uw neef betalen, maar uiteindelijk houden beiden meer over.

Professor Michel Maus heeft in een voorbeeld berekend hoeveel erfbelasting u kunt besparen met een duolegaat. Stel dat u bij testament uw vermogen van 600.000 euro wilt nalaten aan uw drie neven. Zonder duolegaat betalen ze in Vlaanderen in totaal 308.750 euro erfbelasting (298.125 euro in Wallonië en 385.000 euro in Brussel). Ze houden slechts 291.250 euro netto over (301.875 euro in Wallonië en 215.000 euro in Brussel).

U kunt ervoor kiezen een deel van uw nalatenschap toe te kennen aan Artsen Zonder Grenzen, met de last dat 310.000 euro toevalt aan uw neven. De vzw betaalt dan in Vlaanderen de 181.500 euro erfbelasting van uw neven (127.375 euro in Wallonië en 182.000 euro in Brussel). Daarnaast moet ze erfbelasting betalen op haar deel van 290.000 euro. In Vlaanderen is dat 24.650 euro (in Wallonië 20.300 euro en in Brussel 36.250 euro). In totaal kunt u met een duolegaat in Vlaanderen 102.600 euro erfbelasting besparen (in Wallonië 150.450 euro en in Brussel 166.750 euro).

Hoe groter het verschil tussen het tarief van de bijzondere en de algemene legataris, hoe groter de besparing. In Vlaanderen is het hoogste tarief van de erfbelasting voor een ‘vreemde’ – een ver familielid of een vriend – 65 procent. In Wallonië en Brussel is dat zelfs 80 procent.

Denkt u aan een duolegaat met een goed doel, neem dan vooraf contact met de vzw om de voorwaarden te kennen. De vzw moet zelf iets aan de transactie overhouden. Vaak stellen vzw’s een minimumgrens van 10.000 à 20.000 euro.

7. Het keuzebeding in een huwelijkscontract

Met een goed keuzebeding in het huwelijkscontract kan de langstlevende partner à la carte kiezen uit de huwelijksgemeenschap wat hij wil. Elke keuze heeft fiscale gevolgen.

Als u bent getrouwd, kunt u uw partner beschermen door een keuzebedingop te nemen in uw huwelijkscontract. Als een van beiden overlijdt, kan de ander dan uit de huwelijksgemeenschap kiezen wat hij wil. U kunt het keuzebeding opnemen in het contract voordat u trouwt, maar u kunt het ook later laten invoegen. U moet daarvoor wel een notaris in de arm nemen; dat kost ongeveer 600 euro.

U kunt alleen een keuzebeding laten opnemen in uw huwelijkscontract als er een huwelijksgemeenschap is. Dat is het geval als u bent getrouwd onder het wettelijke stelsel, maar niet als u bent getrouwd met een scheiding van goederen. U kunt wel een gemeenschappelijk vermogen creëren door de scheiding van goederen te behouden en een zogenoemde beperkte gemeenschap toe te voegen, waarin u bijvoorbeeld de gezinswoning of een beleggingsportefeuille inbrengt. Omschakelen van een scheiding van goederen naar een scheiding van goederen met een beperkte gemeenschap kan eenvoudig via een notariële akte, zonder dat u een inventaris hoeft op te maken. Het honorarium van de notaris bedraagt dan ongeveer 1000 euro.

Een keuzebedinggeeft de langstlevende partner het comfort om, afhankelijk van de omstandigheden, de keuze te maken uit de huwelijksgemeenschap die het beste aansluit bij zijn behoeften. Vaak kiest de langstlevende ervoor de gezinswoning in volle eigendom te verkrijgen, zodat hij die kan verkopen zonder toestemming van de kinderen. Of hij vraagt het vruchtgebruik van het appartement aan zee om het te verhuren, of de volle eigendom van de spaarrekening om de erfbelasting te betalen. Doorgaans bepaalt het huwelijkscontract dat de langstlevende zijn keuze moet bekendmaken binnen de vier maanden na het overlijden van zijn partner.

Elke keuze heeft fiscale gevolgen. We nemen als voorbeeld een koppel van 71 jaar met één kind. Ze hebben een villa van 750.000 euro en een spaarrekening van 250.000 euro. Als een van de echtgenoten overlijdt en ze hebben geen keuzebeding in hun huwelijkscontract laten opnemen, dan bedraagt de erfbelasting in Vlaanderen 34.467 euro (48.398 in Wallonië en 47.370 in Brussel). Is er wel een keuzebeding en kiest de langstlevende partner de volledige gezinswoning in volle eigendom, dan zakt de erfbelasting in Vlaanderen naar 5632 euro en in Brussel naar 4841 euro. In Wallonië geeft die keuze geen besparing, omdat de gezinswoning daar slechts gedeeltelijk is vrijgesteld voor de langstlevende partner (50.201 euro).

De belangrijkste vereiste voor een goed keuzebeding is dat het veel keuze laat: de langstlevende partner moet à la carte kunnen kiezen wat hij wil uit de huwelijksgemeenschap. Hoe meer keuze er is, hoe beter.

8. De wederzijdse schenking tussen echtgenoten en partners

Met een wederzijdse schenking kunnen partners hun eigen vermogen schenken aan elkaar. Er zijn belangrijke verschillen tussen echtgenoten en samenwonende partners.

Bij een wederzijdse schenking schenken partners aan elkaar. Ze moeten daarvoor wel over een eigen vermogen beschikken. Dat is mogelijk voor stellen die niet getrouwd zijn, of die getrouwd zijn met een scheiding van goederen. Partners die getrouwd zijn onder het wettelijke stelsel, kunnen enkel eigen goederen schenken, die ze bijvoorbeeld al hadden van voor hun huwelijk of die ze hebben verkregen via een schenkingof een erfenis tijdens hun huwelijk.

De wederzijdse schenking wordt vooral gebruikt om roerende goederen over te dragen, en daarbij schenk- of erfbelasting te vermijden. De schenking kan gebeuren via een handgift (bijvoorbeeld een oldtimer), een bankgift (een beleggingsportefeuille) of via een Nederlandse notaris (alle roerende goederen, zoals de aandelen van een vastgoedvennootschap). Onroerende goederen schenken kan enkel voor een Belgische notaris.

Stel dat de vrouw van een samenwonend koppel een beleggingsportefeuille van 250.000 euro heeft. Haar partner heeft een beleggingsportefeuille van 200.000 euro. Ze besluiten die aan elkaar te schenken. Aan die overdracht koppelen ze een conventioneel beding van terugkeer. Als een van beiden overlijdt, keert de portefeuille dan belastingvrij terug naar de langstlevende partner. De erfbelasting tussen echtgenoten en wettelijk samenwonende partners kan in Vlaanderen in de hoogste schijf oplopen tot 27 procent. Tussen feitelijk samenwonende partners kan die factuur zelfs stijgen tot 65 procent, en in Wallonië en Brussel tot 80 procent.

Een wederzijdse schenking tussen echtgenoten is altijd herroepbaar, zonder dat de schenker daarvoor een reden hoeft op te geven. Dat is nuttig bij een echtscheiding of als een partner zijn successieplanning wil wijzigen.

De antimisbruikbepaling laat niet toe dat partners eerst gemeenschappelijke goederen eigen maken door hun huwelijkscontract te wijzigen, om ze vervolgens aan elkaar te schenken. Dat kan wel als ze daarvoor een niet-fiscale reden kunnen inroepen, maar dat zal in de praktijk niet zo eenvoudig zijn.

Bij niet-gehuwde partners is de schenking definitief, wat vervelend is als hun relatie op de klippen loopt.

9. De gesplitste aankoop van een onroerend goed

Ouders die een tweede verblijf willen verwerven, kiezen vaak voor een gesplitste aankoop, om te vermijden dat hun kinderen daar later erfbelasting op moeten afdragen. Maar voorzichtigheid is geboden.

De gesplitste aankoop houdt in dat de ouders het vruchtgebruik van een onroerend goed kopen – vaak een tweede verblijf – en de kinderen de blote eigendom. De ouders kunnen de woning gebruiken, terwijl de kinderen automatisch de volle eigenaars worden als hun ouders overlijden, zonder dat ze erfbelasting moeten betalen. Vooraf schenken ouders vaak geld aan hun kinderen, zodat die de blote eigendom kunnen betalen. In het verleden deden ze dat vaak met een bankgift, waardoor ze niet alleen erfbelasting, maar ook schenkbelasting vermeden.

Die techniek was een doorn in het oog van de fiscus, die een gesplitste aankoop voorafgegaan door een schenking ging belasten. Sinds 1 september 2013 is zo’n gesplitste aankoop weer mogelijk, maar alleen in twee gevallen. De fiscus maakt geen bewaar als de ouders de bankgift laten registreren en de kinderen 3 procent schenkbelasting afdragen (3,3 % in Wallonië). Ze kunnen voor die schenking ook een beroep doen op een Belgische notaris, maar dan moeten ze boven op de schenkbelasting ook het honorarium van de notaris van ongeveer 2000 euro betalen.

De gesplitste aankoop is ook toegestaan als de kinderen kunnen aantonen dat de voorafgaande schenking niet specifiek was bestemd om de blote eigendom te financieren. Dat kan door voldoende tijd te laten tussen de bankgift en de aankoop van het tweede verblijf, of door een veel hoger of lager bedrag te schenken dan de waarde van de blote eigendom. Een andere optie is een hand- of een bankgift in schijven met tussenpozen te doen, de kinderen zelf een deel van de blote eigendom met eigen geld te laten betalen, of hen ervoor te laten lenen.

Professor Maus heeft een voorbeeld berekend. Een vader heeft in 2014 met zijn zoon via een gesplitste aankoop een appartement aan zee met een waarde van 300.000 euro gekocht. De vader schenkt de zoon 180.000 euro om de blote eigendom te betalen. Ze laten de bankgift registreren en betalen daarop 5400 euro schenkbelasting (5940 euro in Wallonië). De vader overlijdt in 2016. In zijn erfenis zit nog een tweede onroerend goed van 200.000 euro en een spaarboekje van 50.000 euro.

Zonder gesplitste aankoop zou de zoon 88.500 euro erfbelasting in Vlaanderen afdragen (101.375 euro in Wallonië en 100.300 euro in Brussel). Dankzij de gesplitste aankoop moet hij in Vlaanderen 16.500 euro erfbelasting betalen (in Wallonië 25.875 euro en in Brussel 25.300 euro). In totaal levert de gesplitste aankoop dus een besparing van 66.600 euro op (69.560 euro in Wallonië en 69.600 euro in Brussel).

De waarde van het vruchtgebruik en de blote eigendom moet correct worden bepaald, aan de hand van de leeftijd van de ouders. In de praktijk laten ouders het vruchtgebruik vaak ‘aanwassen’ bij de langstlevende partner. Als de vader overlijdt, wast zijn deel van het vruchtgebruik belastingvrij aan bij de moeder. Zij behoudt levenslang het volledige vruchtgebruik.

10. De gespreide schenking van een onroerend goed

Om de progressiviteit van de schenkbelasting op onroerende goederen te ontlopen, kunt u kiezen voor een gespreide schenking. Tussen die schenkingen moeten wel drie jaren verlopen.

De schenkbelasting op onroerende goederen is progressief. Om te vermijden dat u in een hoger tarief terechtkomt, kunt u een onroerend goed niet in één keer, maar gespreid schenken. Als u ervoor zorgt dat de waarde van elke schenking onder 150.000 euro blijft, kunt u in Vlaanderen en Brussel aanspraak maken op het laagste tarief van 3 procent. In Wallonië komt u al vanaf 25.000 euro in een hoger tarief. Er zijn meer schijven in dat gewest, maar de tarieven lopen er niet zo snel op. De fiscus legt een schenking in schijven een belangrijke beperking op. U moet drie jaar wachten voordat u een nieuwe schijf kunt overdragen. Doet u dat niet, dan gaat de fiscus ervan uit dat het om dezelfde schenking gaat en komt een deel in een hogere schijf terecht. Begin er dus vroeg genoeg aan.

Stel dat u een woning in drie keer wilt schenken aan uw zoon, om telkens in het laagste tarief te vallen. U kunt dan vandaag een derde van de woning schenken, drie jaar later opnieuw een derde en zes jaar later het laatste derde. Als u overlijdt binnen de drie jaar na de schenking van het laatste deel, moet uw zoon toch erfbelasting afdragen op het laatste deel. Alleen in Brussel is dat niet het geval.

In de drie gewesten kan een gespreide schenking een aardige besparing opleveren. Professor Michel Maus heeft een voorbeeld berekend. Een vader wil zijn appartement met een waarde van 300.000 euro schenken aan zijn dochter, die enig kind is. In 2009 schenkt hij 100.000 euro, in 2012 opnieuw 100.000 euro en in 2016 nog eens 100.000 euro. Hij overlijdt in 2016. In de nalatenschap zit nog zijn gezinswoning met een waarde van 200.000 euro en een spaarboekje van 50.000 euro. In het Vlaamse Gewest betaalt de dochter 9000 euro schenkbelasting (3 x 3000 euro) en 16.500 euro erfbelasting, of samen 25.500 euro. Zonder schenking zou ze 88.500 euro afdragen. Haar fiscaal voordeel is dus 63.000 euro.

In het Waalse Gewest zou de dochter 11.250 euro schenkbelasting (3 x 3750 euro) en 25.875 euro erfbelasting betalen, of 37.125 euro. Zonder schenking was dat 101.375 euro erfbelasting, of 64.250 euro meer. In het Brusselse Gewest bedraagt de factuur 9000 euro schenkbelasting (3 x 3000 euro) en 25.300 euro erfbelasting, of in totaal 34.300 euro. Zonder schenking was dat 100.300 euro. In Brussel bedraagt haar fiscaal voordeel 66.000 euro.

Door gespreid te schenken kunt u niet alleen aanspraak maken op het laagste tarief van de schenkbelasting, maar kunt u ook gedeeltelijk controle houden over uw vermogen. Bovendien kunt u rekening houden met gewijzigde omstandigheden, en minder of meer schenken dan u had gepland.

11. De schenking met voorbehoud van vruchtgebruik

Bij een schenking met een voorbehoud van vruchtgebruik behoudt de schenker het vruchtgebruik. De begiftigde krijgt enkel de blote eigendom.

Ouders die een appartement of een beleggingsportefeuille schenken aan hun kinderen, kunnen ervoor kiezen het vruchtgebruik – de huur, de intresten of de dividenden – te behouden. De kinderen krijgen enkel de blote eigendom en worden pas de volledige eigenaar als hun ouders overleden zijn. Het vruchtgebruik dooft dan automatisch uit, zonder dat ze erfbelasting moeten betalen op de schenking. Om onroerende goederen te schenken, moeten de ouders een beroep doen op een Belgische notaris. Ze betalen dan wel schenkbelasting.

Stel dat ouders een woning van 300.000 euro en een appartement aan zee van 300.000 euro hebben. Ze hebben twee kinderen. Als beiden overlijden, betalen hun kinderen op die twee onroerende goederen in Vlaanderen 39.079 euro erfbelasting (in Brussel 31.512 euro, in Wallonië 31.635 euro). Schenken de ouders de woning en het appartement in één keer met een voorbehoud van vruchtgebruik aan hun kinderen, dan bedraagt de schenkbelasting slechts 18.000 euro in Vlaanderen en Brussel (33.000 euro in Wallonië). De kinderen hoeven op de schenking later geen erfbelasting meer te betalen. Belangrijk om te weten is dat de schenkbelasting wordt berekend op de waarde van de volle eigendom (600.000 euro) en niet op de blote eigendom.

Sinds 1 juni heeft een schenking van geld of effecten met voorbehoud van vruchtgebruik voor een Nederlandse notaris geen zin meer voor Vlamingen. Tot dan was voor een Nederlandse notaris geen schenkbelasting verschuldigd. De Vlaamse Belastingdienst heeft beslist dat ze toch erfbelasting zal heffen op zulke schenkingen, ook als er drie jaar verstreken is na de schenking. Het Brusselse en het Waalse Gewest volgen dat standpunt niet. De schenking van volle eigendom of de overdracht van een oldtimer of een kunstcollectie met voorbehoud van vruchtgebruik kan nog wel in Vlaanderen.

Wie schenkt met voorbehoud van vruchtgebruik zet in de akte het beste voorwaarden om later verrassingen te vermijden. Zo is het denkbaar dat de ouders het appartement later willen verkopen, maar dat een van de kinderen zich verzet. Of dat ze het vruchtgebruik hebben op een beleggingsportefeuille, maar dat er nauwelijks vruchten zijn. Zulke problemen kunnen ze ondervangen door niet-klassieke clausules in te bouwen, zoals een keuzeclausule, een volmacht tot verkoop of een definitie van het vruchtgebruik.

12. De bedrijfsschenking

Elke ondernemer droomt ervan zijn onderneming belastingvrij over te dragen aan zijn kinderen. De bedrijfsschenking is een interessante oplossing.

Voor de schenking van een bedrijf – zowel eenmanszaken als vennootschappen – heeft de wetgever verlaagde schenkingstarieven ingevoerd. In Vlaanderen en Wallonië is dat tarief 0 procent, in Brussel 3 procent. De waarde van de onderneming en de verwantschap tussen de schenker en de begiftigde spelen geen rol.

De voorwaarden om aanspraak te maken op dat vlakke tarief verschillen in de drie gewesten. Het moet wel gaan om economisch actieve eenmanszaken, om vennootschappen die een nijverheids-, handels-, ambachts- of landbouwactiviteit uitoefenen of om een vrij beroep. Een zuivere vastgoedvennootschap komt niet in aanmerking. De zetel van de vennootschap moet zijn gelegen in de Europese Economische Unie (voor Vlaanderen en Brussel) of in de Europese Unie (voor Wallonië).

Ondernemingen die aanspraak kunnen maken op het verlaagde schenkingstarief, komen doorgaans ook in aanmerking voor de verlaagde erfbelasting voor ondernemingen. In Vlaanderen bedraagt dat tarief 3 procent (of 7%), in Brussel 3 procent en in Wallonië 0 procent.

Op het eerst gezicht is er, behalve in Vlaanderen, geen verschil tussen het schenken of het vererven van een onderneming. Maar het lage tarief van de erfbelasting is eigenlijk een ultiem vangnet voor ondernemers die nog geen successieplanning hebben uitgewerkt en plots zouden overlijden. Niemand weet hoe die wetgeving er in de toekomst zal uitzien.

De woonplaats van de schenker bepaalt welke wettelijke regeling van toepassing is, en niet de zetel van de onderneming. Als de erflater de laatste vijf jaar in verschillende gewesten heeft gewoond, gelden de tarieven van het gewest waar hij in die periode het langst zijn fiscale woonplaats heeft gehad.

Zowel de tarieven als de voorwaarden verschillen per gewest. Dat maakt de regeling erg onoverzichtelijk. Zo komen sommige holdings wel in aanmerking voor een bedrijfsschenking in Vlaanderen en Wallonië, maar niet in Brussel. En zo is de schenking met een voorbehoud van vruchtgebruik wel mogelijk in Vlaanderen en Wallonië, maar niet in Brussel. Wie zo’n schenking overweegt, laat zich dus het beste adviseren door een vermogensplanner, een notaris of een gespecialiseerde advocaat.