Wanneer worden kiekjes van kinderen op sociale media kinderarbeid?

De Amerikaanse staat Utah breidde in maart de wetten die gelden voor kindsterretjes op televisie en in films uit naar sociale media. Welke bescherming bestaat in ons land voor kinderen die een eigen business uitbouwen via sociale media of een rol spelen in het businessmodel van hun ouders?

In Utah moeten ouders die meer dan 150.000 dollar per jaar verdienen met content waarin hun kinderen een rol spelen, een trust voor die kinderen opzetten om daarin 15 procent van de inkomsten te storten. De kinderen krijgen op hun 18de verjaardag toegang tot die middelen. Als ze eenmaal 18 jaar zijn, kunnen ze naar de rechtbank stappen om te vragen dat de content creator alle beelden vernietigt, waarin ze als minderjarige zijn opgevoerd op de sociale media.

We stelden de vraag aan de federale overheidsdienst Werkgelegenheid hoe dat in België geregeld is. Het duurde ruim een week voordat we antwoord kregen. Het duurde, zoals de woordvoerder het uitdrukte, “wat langer dan voorzien”. Dat was misschien al een eerste indicatie dat over die vraag in ons land nog niet echt veel is nagedacht.

1. Welke regels beschermen kinderen?

We willen niemand viseren, en dus zullen we geen namen noemen. Maar we kunnen uit het blote hoofd minstens vijf influencers opnoemen, bij wie verhalen over hun kinderen, en foto’s en video’s met die kinderen, in het hart van hun businessmodel zitten.

“Volgens artikel 7.1 van de Arbeidswet van 16 maart 1971 is het verboden kinderen te laten werken of enige activiteit te ontplooien die buiten het kader van hun opvoeding of vorming valt”, zegt de woordvoerder van de FOD Werkgelegenheid.

De woordvoerder geeft geen definitie van ‘werken’ in die context. Wie een foto neemt van zijn spelende kind, heeft zijn kind allicht niet laten werken. Wie zijn kind regelmatig vraagt om te poseren voor een foto, begeeft zich misschien al wat meer op glad ijs.

“In ieder geval is het verboden kinderen te laten deelnemen aan of toe te staan om deel te nemen aan activiteiten die een nadelige invloed kunnen hebben op de educatieve, intellectuele of sociale ontwikkeling van het kind, zijn of haar fysieke, psychologische of morele integriteit in gevaar kunnen brengen of die schadelijk zijn voor enig aspect van zijn of haar welzijn”, laat de woordvoerder nog weten.

De vele ondernemende mom- en dadfluencers en gezinsvloggers die in ons land actief zijn, verdenken we er niet van dat ze hun kinderen schade willen toebrengen. Vaak zijn ze op sociale media dingen beginnen te posten over hun kinderen en hun gezin zoals iedereen met familie en vrienden verhalen of foto’s deelt. De onderneming of het businessmodel is daarna ontstaan, omdat ze merkten dat de content over de kinderen herkenbaar is of aansluiting vindt bij een breed publiek.

2. Zijn er uitzonderingen op de regels mogelijk?

“Sommige activiteiten mogen door kinderen worden uitgevoerd als er vooraf een individuele vrijstelling is verleend”, stelt de woordvoerder van de FOD Werkgelegenheid. De activiteiten waarvoor een individuele vrijstelling kan worden verleend, worden limitatief opgesomd in de wet. Dat zijn:

• deelname als acteur, figurant, zanger, muzikant of danser aan evenementen van culturele, wetenschappelijke, educatieve of artistieke aard, zoals, maar niet beperkt tot: theater, opera, operette, ballet, circus, dans-, muziek-, zangwedstrijden of enige andere wedstrijd of podiumactiviteit;
• deelname als acteur, figurant, zanger, muzikant of model aan geluidsopnamen of directe radio- of televisie-uitzendingen, voor reclamedoeleinden of voor niet-commerciële doeleinden;
• de deelname van kinderen als figuranten of modellen aan fotoshoots, al dan niet voor reclamedoeleinden, als model of figuranten aan modeshows en presentatie van kledingcollecties.

“Het is niet mogelijk een individuele vrijstelling aan te vragen voor een activiteit die niet in de wet is vermeld. Bovendien moeten, afhankelijk van de leeftijd van het kind, specifieke voorwaarden (aantal activiteiten, maximale werktijd, rusttijden enzovoort) worden gerespecteerd. De vader of voogd moet vooraf schriftelijke toestemming geven voor de uitoefening van de activiteit.”

In de limitatieve lijst is geen sprake van optredens op sociale media. De wetgeving dateert van de jaren zeventig, toen er nog geen sociale media waren, en is duidelijk aan een herziening of update toe.

3. Waar ligt de grens tussen familiefoto’s en kinderarbeid?

Het antwoord van de FOD Werkgelegenheid klinkt als volgt: “Het gebruik van kinderen als ‘influencers’ op sociale media kan worden beschouwd als een vorm van kinderarbeid, wanneer ouders hen regelmatig fotograferen of filmen met een specifiek product van een bedrijf en die inhoud vervolgens online publiceren. Op deze manier voeren ze reclame voor de producten van het bedrijf in kwestie.”

Ouders die de ene keer een product aanprijzen en de volgende keer een leuke foto van hun gezin posten, vallen dus buiten de scope. Enkel als de kinderen het product aanprijzen of in eenzelfde post voorkomen als reclame voor een product, vallen ze onder die definitie van kinderarbeid. En dat is dus verboden, onder de wet op kinderarbeid.

Wie één keer in de fout gaat, hoeft zich nog steeds geen zorgen te maken. Want: “Vanuit arbeidsrechtelijk oogpunt kunnen zulke praktijken onder het verbod op kinderarbeid vallen als ze regelmatig en repetitief zijn”, klinkt het antwoord van de FOD Werkgelegenheid. “Volgens onze diensten kunnen die situaties juridisch worden gekwalificeerd als een ‘activiteit’ in de zin van artikel 7.1 van de Arbeidswet.”

Het maakt niet uit of kinderen dagelijks, wekelijks, maandelijks of jaarlijks op de sociale media worden opgevoerd door hun ouders. Kinderen kunnen in België nooit aanspraak maken op een deel van de inkomsten uit de onderneming van hun ouders, ook niet als zij bewust of onbewust mee hebben geholpen om het bereik van hun ouders op sociale media te vergroten.

Er zijn in de ogen van de wet, slechts twee mogelijkheden: ofwel is het geen kinderarbeid, ofwel is het wel kinderarbeid. “De vraag naar een vergoeding voor het kind is niet aan de orde. Een kind mag geen vergoeding ontvangen voor een activiteit die bij wet verboden is.” En als het geen kinderarbeid is, kan er ook geen vergoeding worden gevraagd.

De woordvoerder voegt er nog aan toe dat het toezicht op de naleving van de wet onder de bevoegdheid van de Arbeidsinspectie valt. Op de vraag of er al veel inbreuken zijn vastgesteld door de inspectie kregen we het volgende antwoord: “Er is geen cijfermateriaal beschikbaar. De Arbeidsinspectie voert geen proactieve onderzoeken naar influencers.”