Komt er echt een verschrikkelijke financiële crisis op ons af?

Onlangs waarschuwde Jamie Dimon, CEO van JP Morgan Chase, dat er een verschrikkelijke nieuwe financiële crisis op ons afkomt. Moeten we echt bang zijn? Professor Bruno Colmant houdt de argumentering van Dimon tegen het licht.

Onlangs waarschuwde de CEO van JP Morgan Jamie Dimon dat er een verschrikkelijke nieuwe financiële crisis op ons afkomt. Die crisis zou, na de schok van de hypotheekcrisis in 2008 en de soevereine Europese crisis van 2011, het eindresultaat zijn van een volledige ontregeling van het systeem. Die ontregeling zou uiteindelijk het laatste element van dat financiële systeem verpulveren, met name de munt zelf. Vanuit welke logica komen de verklaringen van Jamie Dimon nu eigenlijk?

De financiële instellingen (banken en verzekeringsmaatschappijen) zien de rendabiliteit van hun activa dalen tot ze negatief worden. De rentevoeten zakken immers tot ongekende dieptepunten in de menselijke geschiedenis. Die terugval van de rendabiliteit is gekoppeld aan opgelegde risicobeperkingen, liquiditeitsvereisten en kapitalisatienormen, en een strenge regelgeving, die op de winstmarge wegen.

Overigens weerspiegelen de lage rentevoeten een economie die het zwaar te verduren heeft. Wat op het eerste gezicht gunstig lijkt voor overheden die zich tegen een lage kostprijs kunnen financieren, kan jammer genoeg een indicator zijn die erop wijst dat landen het moeilijk hebben om hun schulden terug te betalen. Want die schulden stijgen in verhouding met het bbp, en overstijgen daarbij de naoorlogse niveaus. Dat komt doordat de economische groei ontoereikend is, ook al zijn de rentevoeten laag. De overheidsobligaties zijn terechtgekomen in de portefeuille van de banken die gevestigd zijn in de landen die de schulden uitgegeven hebben. Daarom blijven de banken blootgesteld aan het risico op een default van die landen. Dat vooruitzicht vormt een ware bedreiging voor de rendabiliteit van die banken.

Het wordt nog erger door een verminderde vraag naar privékredieten, wat een gevolg is van een zwakkere economische groei. Om het spaargeld te recycleren, kopen banken staatsobligaties op en geven ze dus krediet aan de staat. In tegenstelling tot gewone kredieten moeten de banken bijna geen vermogen in de weegschaal leggen tegenover die staatsobligaties. Dat betekent dat de overheden aan de banken de mogelijkheid hebben gegeven om zich gemakkelijker te financieren. Het gaat in principe om een cirkelbeweging, waarbij de banken de overheid proberen in evenwicht te houden en omgekeerd.

Bovendien is de rol van de centrale banken veranderd. In normale tijden spelen die instellingen een passieve rol in het monetaire circuit. Ze beperken zich tot het kalibreren van de kortetermijnrente om de inflatie af te bakenen. Op die manier handelen ze als ultieme geldschieter om financiële instellingen – in uitzonderlijke gevallen – te herfinancieren. De deflatie verandert dit model. Vanaf nu zijn het de centrale banken die het geldverkeer animeren in de plaats van de commerciële banken. De kredietverlening door de commerciële banken is vandaag moeilijker geworden. De centrale banken gaan over tot een gigantische geldcreatie.

Maar waarom voorspelt de CEO van JP Morgan een verschrikkelijke financiële crisis? Dat is vrij eenvoudig te verklaren. Op een bepaald moment zullen de rentevoeten stijgen. Dat kan zeer bruusk gebeuren, omdat de centrale banken zullen proberen om de permanente geldcreatie stop te zetten, of omdat de rentevoeten de inflatieverwachtingen zullen weerspiegelen. Op dat moment zouden de activa van de banken en verzekeringsmaatschappijen een forser waardedaling ondergaan, die groter is dan hun eigen vermogen. Precies dat eigen vermogen is de ultieme garantie voor depositohouders en klanten van de verzekeringsmaatschappijen. De overheden en de centrale banken moeten in dat geval onmiddellijk ingrijpen om een implosie van de financiële sector en een inkrimping van de economie te vermijden. De centrale banken zullen dus nog meer geld moeten creëren, dat bovendien onmiddellijk aan waarde zal verliezen.

Dat is wat Jamie Dimon dus wil zeggen: de centrale banken hebben zich in een gigantisch kluwen van noodzakelijke geldcreatie gewikkeld. Daar geraken ze nooit meer uit, tenzij het geld geleidelijk aan koopkracht verliest door de inflatie. Dat kan leiden tot de sluimerende nationalisering van de hele financiële sector, zoals dat gebeurd is in het begin van de Japanse deflatieperiode. Op die manier komt de volledige geldstroom onder staatsbeheer. In dat geval dringt een ander financieel model zich op dat goed lijkt op dat van de jaren 50. Toen stonden zowel de centrale als de commerciële banken onder strenge controle van de overheid – voor zover ze geen overheidsbanken waren – ten koste van de privéaandeelhouders.

Bruno Colmant