‘Zonder innoverende ideeën zal onze ruimtelijke ordening een zootje blijven’

In Kontich wordt binnenkort de eerste woonwal van ons land gebouwd. Het is met dit soort innovaties dat we de ruimtelijk ordening in Vlaanderen opnieuw recht kunnen trekken, zegt architect – ruimtelijke planner Peter Vermeulen.

In Kontich wordt straks de eerste woonwal van ons land gebouwd. Het gaat om een super-geluidsisolerende muur met woningen er tegenaan, die het mogelijk moet maken om vlak naast de E19 aangenaam te wonen. Het is met dit soort innovaties dat we de ruimtelijk ordening in Vlaanderen opnieuw recht kunnen trekken. Toch weten we dat een vernieuwend concept zoals dit met de nodige scepsis onthaald zal worden. Spijtig, want de bouw van Vlaanderens eerste woonwal zou de ogen moeten openen.

Wonen op enkele meters van de snelweg? Het lijkt een ietwat ongezond idee, maar met een innovatief concept als de woonwal hoeft het dat lang niet te zijn. Integendeel, de woonwal verdient alle kansen in Vlaanderen. Het concept laat immers toe om een kwalitatieve omgeving te creëren – ook op het vlak van geluid en fijnstof – en tegelijk voldoende te verdichten en zoveel mogelijk open ruimte te vrijwaren. Want dat is wat de woonwal langs de E19 in Kontich straks aan de rand van het grootstedelijk gebied zal doen: ervoor zorgen dat we efficiënt kunnen wonen en niet nog meer open ruimte in de rand inpalmen.

En toch zal scepsis niet achterwege blijven. Dat was niet anders toen ik dertig jaar geleden met elf vrienden een oude haringrokerij uit 1906 opkocht om er al iets even innovatief te gaan doen: cohousing. Vandaag klinkt het vanzelfsprekender dan het toen – begin jaren ’80 – was. Alhoewel. Vernieuwende concepten invoeren, het blijft iets moeilijk, zeker als het over de Vlaamse baksteen gaat. Allemaal lijken we langzaam maar zeker te beseffen dat we in Vlaanderen ruimtelijk niet zo verder kunnen. Maar als de theorie plots praktijk wordt, lijkt het toch niet zo’n evidentie te zijn.

Nochtans nemen we weinig risico met dit innovatieve idee. Op een paar kilometer van de grens, in Nederland, bouwen ze al langer op die manier. Meer nog: het is er goed ingeburgerd en de woonkwaliteit is top. Van scepsis geen sprake, net zomin als van ruimtelijke wanorde.

Als het over wonen gaat, zou ik bijna durven zeggen dat we als Vlamingen wat meer Nederlander moeten durven worden. Het idee van huisje-tuintje-boompje moet plaats maken voor een collectiever denken, zoals bij onze Noorderburen. Toegegeven, qua wonen moest er in Nederland altijd wel noodgedwongen collectief gedacht worden, al was het maar door de laaggelegen gronden en de nood aan indijken en inpolderen. Maar je kan moeilijk zeggen dat er bij ons geen noodzaak is om de zaken meer gezamenlijk aan te pakken. We zijn toch niet toevallig het land met de meeste wegen, en allicht ook met één van de meest dichtslibbende wegen? En natuurlijk hoeven we het Nederlandse model op zich niet zomaar over te nemen. Wél de collectieve gedachte en aanpak erachter. Een attractief wijkpark is bijvoorbeeld iets totaal anders dan een optelsom van private tuinen.

Niemand die er nog aan twijfelt: Vlaanderen moét ruimtelijk aangepakt worden. Maar als je bijvoorbeeld effectief de dorpskernen meer wil verdichten, kan je onmogelijk van een blanco blad vertrekken. Bijgevolg zal je het niet kunnen waarmaken zonder een verstandige integratie van woonwal- of cohousingprojecten, autodelen of andere innovatieve ideeën. Blijft de scepsis toch overeind, dan zullen we onze ruimtelijke ordening vooral theoretisch blijven aanpakken, maar niet echt iets veranderen. Of de term verdichting zal te pas en te onpas misbruikt worden, zoals nu al vaak gebeurt. Vandaag wordt “verdichting” namelijk nog te vaak gebruikt als een excuus om vijftien klassieke appartementen in het dorpscentrum te bouwen in plaats van tien. Dosering is op zijn plaats.

Laten we dus vooral slim verdichten en vernieuwing niet schuwen. Met een woonwal bijvoorbeeld, langs de drukke verkeersaders. Want het is met dit soort nieuwigheden dat we ervoor zorgen dat Vlaanderen straks niet helemaal stilstaat.

Peter Vermeulen, Ir. architect – ruimtelijke planner Stramien