‘De Vlaamse regering werkt de dakloosheid van morgen in de hand’

‘In heel Vlaanderen helpen sociale verhuurkantoren de zwaksten in de maatschappij aan een betaalbare woonst. De manier waarop de Vlaamse regering aan het systeem wil sleutelen, zonder in een alternatief te voorzien, is onverantwoord.’ Dat zegt Eric Vos, de directeur van HUURpunt vzw.

Verspreid over Vlaanderen helpen sociale verhuurkantoren (SVK’s) de zwaksten in de maatschappij aan een betaalbare woonst. De SVK’s huren woningen op de private huurmarkt en verhuren die dan door aan mensen die daar het meest behoefte aan hebben. De kantoren werken met een speciaal puntensysteem om woningen toe te wijzen. Het inkomen en de woonnood van de kandidaat-huurder zijn in dat systeem belangrijker dan de plaats op de wachtlijst. Zo vinden mensen die zich in urgente situaties bevinden sneller een woning.

De SVK’s gaan dus anders te werk dan sociale huisvestingsmaatschappijen. Die hebben een complementair systeem, waarbij ze nakijken of iemand aan de criteria voor een sociale woning voldoet en nadien (op enkele specifieke voorrangsregels na) gewoon het systeem van een chronologische wachtlijst toepassen. Precies omdat veel mensen in een systeem met enkel chronologische wachtlijsten uit de boot vielen, werden in de jaren tachtig de SVK’s opgericht. Ondertussen beheert dat soort kantoren in Vlaanderen bijna 11.000 woningen.

Op basis van een eigen cijferanalyse van 2018 stelden we vast dat het SVK-toewijssysteem werkt. 87 procent van de bijna 3000 nieuwe huurders had een inkomen dat niet hoger was dan het leefloon. 77 procent verkeerde in een situatie van dakloosheid of dreigende dakloosheid. Hieronder vallen onder meer gezinnen die in noodopvang en crisiswoningen verbleven.

De SVK’s kunnen dus worden gezien als een spoeddienst voor de meest dringende situaties en zijn zo een belangrijke aanvulling op de sociale huisvestingsmaatschappijen die wel chronologische wachtlijsten hanteren.

Een nadeel van de werking van de SVK’s is natuurlijk dat mensen die al langer op de wachtlijst staan, kunnen worden voorbijgestoken. Het is begrijpelijk dat dat soms onrechtvaardig aanvoelt, maar zolang de wachtlijsten voor sociale woningen te lang zijn, is dat nodig. Sommige kandidaat-huurders kunnen het zich niet permitteren jarenlang op een woning te wachten, omdat ze een zeer laag inkomen hebben en dakloos dreigen te worden.

Toch wil de Vlaamse regering het puntensysteem van de SVK’s afschaffen en vervangen door een louter chronologische volgorde. Wie eerst inschrijft op de wachtlijst voor een sociale woning, komt voortaan dus eerst aan bod. Dat lijkt eenvoudig en rechtvaardig, maar het is een ramp voor het sociale woningbeleid in Vlaanderen. Vaak hebben mensen in precaire toestand onverwachts geen dak meer boven hun hoofd, bijvoorbeeld na een echtscheiding of omdat het huis dat ze op de privémarkt huren, wordt opgezegd na het overlijden van de eigenaar. Die mensen zijn dikwijls nog niet eens ingeschreven op een wachtlijst voor een sociale woning.

Achteraan in de rij staan komt voor hen neer op dakloosheid. Die daklozen komen boven op de aantallen die nu al tevergeefs moeten aankloppen bij opvanginitiatieven, die op de sofa slapen bij vrienden of familie, of die woningen onrechtmatig bezetten bij gebrek aan alternatief. Door het SVK-toewijzingssysteem af te schaffen, zonder in adequate alternatieven te voorzien, creëert de Vlaamse regering de dakloosheid van morgen.

Nochtans merken SVK-medewerkers dat kandidaat-huurders die lang moeten wachten en te duur huren op de private huurmarkt, na goede toelichting, vaak begrip betonen voor de gehanteerde regels. Vaak verhuizen SVK-huurders bovendien naar een sociale huisvestingsmaatschappij zodra ze, chronologisch gezien, aan de beurt zijn.

Meer sociale woningen

Het grote probleem is natuurlijk dat de wachtlijsten te lang zijn. In hoofdzaak toewijzen volgens chronologie zal daar niets aan veranderen en is dus geen structurele oplossing. Bovendien wordt zo het mechanisme weggenomen voor kandidaten die nu dakloos zijn of dat dreigen te worden. Wie zich in zo’n crisissituatie bevindt, zal zich voortaan wenden tot de gemeentes. Die zullen worden genoodzaakt in veel extra noodwoningen te voorzien. De OCMW’s, CAW’s en opvangcentra zullen nog meer werk krijgen. Ze zullen ook expertise moet opbouwen om kwetsbare huurders intensief te begeleiden, zoals de SVK’s doen. Het is maar de vraag of ze de nieuwe golf van inschrijvingen zullen aankunnen. Vaak stonden precies de OCMW’s mee aan de wieg bij de oprichting van een SVK. Gaan we echt dertig jaar terug in de tijd?

Een andere probleem is dat de huurprijzen sneller stijgen dan de algemene welvaart. Uitgerekend voor de meer bescheiden woningen is die stijging het meest uitgesproken. Mensen met een lager inkomen worden het hardst getroffen. Dat verhoogt het risico op wanbetaling van financieel zwakkere huurders, die bij gebrek aan betaalbare sociale woningen naar de private huurmarkt trekken. De SVK’s bieden daarvoor een oplossing, omdat ze private eigenaars betalingszekerheid geven en woningen doorverhuren aan de meest kwetsbaren tegen sociale voorwaarden. Al enkele jaren maakt de sector daarbij de ambitie waar om elk jaar duizend sociale woningen extra aan te bieden.

Maar ook de SVK’s moeten rondkomen: de huurprijzen die worden doorgerekend aan de huurders, die meestal een beroep doen op Vlaamse huursubsidies, zijn doorgaans hoger dan de huurprijzen die de sociale huisvestingsmaatschappijen aanrekenen voor sociale woningen. Onze kwetsbare huurders staan financieel zwaar onder druk.

Onafgebroken binding

Dat een chronologische volgorde wordt ingevoerd voor heel de sector in een klimaat van stijgende huurprijzen, is overigens niet het enige wat de wenkbrauwen doet fronsen. De Vlaamse regering wil dat een huurder een onafgebroken binding met een gemeente van vijf jaar heeft in een periode van tien jaar. Met andere woorden: een kandidaat-huurder moet binnenkort vijf jaar onafgebroken in de gemeente wonen en heeft dan absolute voorrang om toegelaten te worden tot een sociale woning.

Uit die weinig realistische verplichting blijkt opnieuw hoe weinig vertrouwd de regering is met de problematiek. Mensen in armoede verhuizen vaker. Zij zullen in de crisisopvangcentra en op de private huurmarkt terecht komen. Niet alleen nieuwkomers worden daar de dupe van. Onder meer ook daklozen, slachtoffers van familiaal geweld, jonge werkzoekenden, ex-gedetineerden en ex-psychiatrische patiënten worden beperkt in hun mogelijkheden om hun leven ergens op te bouwen.

Die mensen rekenen erop dat de gesprekken met de minister ertoe leiden dat de snelle toegang tot de SVK-woningen mogelijk blijft. De belofte van de regering om aandacht te hebben voor kwetsbare groepen, moet zich ook in daden uiten. Vooralsnog is dat dus niet het geval. Meer zelfs: in deze omstandigheden is het ronduit onverantwoord het toewijzingssysteem van de SVK’s overboord te gooien, zonder duidelijk alternatief.