Geld in Syrië krijgen, is niet altijd gemakkelijk

De noodhulp aan Syrië komt moeilijk op gang. De wettelijke regels in de strijd tegen de financiering van terrorisme en het bestrijden van witwaspraktijken maakt dat banken steeds vaker in een kramp schieten. Wanneer het over hulp aan het buitenland gaat, worstelen hulporganisaties met de regels van de banken voor internationale betalingen.

Dit artikel verscheen in 2021.

In het artikel Niet meer welkom bij de bank, dat in Trends verscheen op 24 juni 2021, kaartten we aan dat almaar meer ondernemingen moeilijkheden ondervinden met hun bank, met name diamantairs, juweliers, horlogeverkopers en goudhandelaars. Betalingen naar en uit het buitenland blijven soms wekenlang geblokkeerd bij banken. Rekeningen worden opgedoekt. Nieuwe rekeningen openen lukt niet voor nieuwe ondernemingen in bepaalde sectoren. In de toelichting van de wet ter invoering van een basisbankdienst voor ondernemingenvan november is er behalve van de diamantsector ook sprake van de horecasector en ondernemers die een faillissement achter de rug hebben.

Van enkele advocaten hoorden we dat Belgische banken af en toe ook rekeningen van internationale vzw’s en non-profitorganisaties opdoeken. Een rondvraag bij enkele grote internationale hulporganisaties leert dat de banken almaar vaker moeilijk doen over internationaal betaalverkeer. De boosdoeners zijn niet de wettelijke regels in de strijd tegen de financiering van terrorisme en het bestrijden van witwaspraktijken, wel de interne regels bij de banken. Tot een breuk met de bank leiden die strubbelingen doorgaans niet, omdat de organisaties voldoende vertrouwen wekken en lange vertrouwensrelaties met hun banken hebben.

“We hebben geen moeite om een bank te vinden of een rekening te openen”, zegt Michiel Hofman van Artsen zonder Grenzen, dat actief is in ruim dertig landen. “We merken wel dat Europese banken de jongste twee jaar moeilijker doen, met name over geldtransfers voor projecten die we in Syrië opzetten. De banken houden betalingen tegen, en dan moeten we bijkomende vragen beantwoorden en informatie geven. Het gaat voor alle duidelijkheid niet om illegale betalingen, maar om betalingen die botsen op de interne regels van de banken.”

Geen risico

De banken stellen zich zo wantrouwig op, omdat ze hoge boetes riskeren als zou blijken dat ze hebben meegewerkt aan de financiering van terrorisme. Ook als de systemen van de banken om risico’s op te sporen onvoldoende werken, riskeren ze boetes. Bij bepaalde ‘geografische risico’s’ gaan alarmbellen af bij de banken. Op de vraag of ook andere landen, zoals Afghanistan en Irak, moeilijk liggen bij de banken, antwoordt Hofman ontkennend. “Ik weet niet precies waarom enkel Syrië zo moeilijk ligt. Heeft dat te maken met teruggekeerde IS-strijders? De banken nemen in ieder geval geen risico. In plaats van uit te zoeken voor welke projecten betalingen dienen, weigeren ze liever de betalingen uit te voeren die betrekking hebben op Syrië.”

Wanneer geld te laat of niet op zijn bestemming komt, kan dat gevolgen hebben. Hofman: “Soms moeten we noodhulp uitstellen of annuleren, omdat het geld geblokkeerd staat. Voor elke geldtransactie naar Syrië houden drie mensen van Artsen Zonder Grenzen zich bezig met dat bankenprobleem. Als het niet via de ene bank lukt, proberen we het via een andere weg. In de meest noodlijdende regio’s in Syrië zijn er niet eens banken. Het geld gaat dan naar Turkije of Irak, om van daaruit hulpgoederen en medisch materiaal over de grens te brengen.”

Bij Oxfam, dat strijdt tegen honger in de wereld en voor eerlijke handel, staat vooral Cuba op de radar. “Voor de Wereldwinkels hebben wij veel moeilijkheden met betalingen aan Cubaanse partners door de handelsblokkade van de Verenigde Staten”, zegt woordvoerder Belinda Torres Leclercq. “Een aantal banken weigert betalingen of vraagt veel documenten voor ze de betaling doorvoeren. Veel partijen haken af als ze doorhebben hoeveel rompslomp erbij komt kijken.”

De organisatie koopt al tientallen jaren producten uit eerlijke handel in Cuba, zoals rum. Omdat betalingen maandenlang geblokkeerd zitten bij Europese banken, wordt handel drijven met het eiland jaar na jaar moeilijker. In april 2020 stuurde Oxfam nog een smeekbede de wereld in om de blokkade tegen Cuba te herzien in het licht van de coronacrisis, omdat die verhinderde dat medisch materiaal Cuba kon bereiken.

Torres Leclercq voegt eraan toe: “Voor sommige landen werken wij verplicht met documentaire kredieten ( zie kader, nvdr), zeker voor een eerste betaling. Dat was bijvoorbeeld het geval voor Egypte, waar we sesam inkopen. In Egypte moeten de banken onderling nog een check doen, door nationale wetgeving ter bestrijding van internationale transfers die terrorisme zouden sponsoren. Na die eerste betaling konden we in Egypte wel vlot geld transfereren.”

Buitenlandse beenmergdonoren

Jan Poté, woordvoerder van Rode Kruis Vlaanderen, herkent het probleem. “Voor onze internationale projecten hebben we er iets minder last van, omdat we uitsluitend samenwerken met zusterverenigingen. Betalingen voor humanitaire hulp aan oorlogsgebied, zoals Syrië, doen we bijna nooit rechtstreeks, maar via het Rode Kruis-netwerk (ICRC of IFRC), dat internationaal de connecties en de bankrekeningen heeft om ze op de juiste plaats te krijgen. We merken soms vertragingen, maar uiteindelijk kunnen de zaken wel doorgaan.”

Poté voegt er nog aan toe dat niet enkel internationale hulp alarmbellen doet afgaan. “Denk bijvoorbeeld aan het beenmergregister, waar er veel internationaal verkeer is naar aanleiding van stamceltransplantaties met buitenlandse donoren of patiënten. Bij transacties naar bepaalde landen wordt bijkomende informatie opgevraagd en die kunnen wij niet vrijgeven, omdat dit de privacy van de patiënt zou schaden. Nu is er wel vertrouwen opgebouwd, dankzij de jarenlange samenwerking met het beenmergregister van elk land. Dat maakt het relatief uitzonderlijk dat er extra informatie gevraagd wordt en vertraging op de betaling zit. De timing van de financiële transacties brengen de gezondheid en de hulp aan de patiënten niet in het gedrang.”

Het Rode Kruis merkt ten slotte op dat maatregelen ter bestrijding van terrorisme ook gevolgen hebben voor humanitaire activiteiten, zoals het bezoeken van gedetineerden, het voorzien in de basisbehoeften van de burgerbevolking, medische hulpverlening aan gewonde en zieke strijders, of de verspreiding van de regels van het internationaal humanitair recht onder wapendragers.

Het Rode Kruis heeft bedenkingen bij zogenoemde terrorismebestrijdingsclausules bij donaties. Artsen zonder Grenzen weigert geld van overheden, omdat ze vaak anti-terrorismeclausules hebben die het voor organisaties heel moeilijk maken of zelfs verhinderen om in bepaalde landen actief te zijn.