Fenomeen van ‘geldezels’ wordt groter: ‘Criminelen zetten de digitale wereld naar hun hand’

Het fenomeen van geldezels, waarbij mensen misbruikt worden voor witwaspraktijken, neemt ook in ons land toe. “Het gemak waarmee criminele organisaties die digitale wereld naar hun hand zetten, moet ons zorgen baren”, zegt Stijn De Ridder, commissaris bij politiezone Antwerpen.

Op 18 mei organiseren onder meer politiezone Antwerpen en Febelfin, de koepelorganisatie van de Belgische bankensector, een evenement rond geldezels: mensen die zich door bendes laten inschakelen om geld wit te wassen. “Het fenomeen is in twee jaar extreem gegroeid. Het komt uit Nederland, waar het is uitgegroeid tot een subcultuur”, zegt Stijn De Ridder, commissaris bij politiezone Antwerpen. “In onze politiezone zijn er jaarlijks al honderden gevallen, maar het is moeilijk een cijfer te plakken op het probleem.”

Concreet werkt het als volgt: oplichters lokken mensen online in de val, bijvoorbeeld met malware of door hen in berichten te overtuigen geld te storten voor een lucratieve investering. De rekening waarop het geld van het phishingslachtoffer belandt, behoort toe aan de geldezel die de criminelen, in ruil voor een beloofd percentage, toegang verleent. Het geld wordt zo snel mogelijk afgehaald en gebruikt om luxegoederen mee te kopen. Ook de smartphone waarmee de frauduleuze berichten worden verzonden, blijkt dikwijls eigendom van iemand die verder nauwelijks banden met de misdadigers heeft.

De Ridder benadrukt dat de geldezels maar een klein deel zijn van een veel groter probleem, maar minimaliseert het niet: “Ook wie zich louter als tussenpersoon laat inschakelen, maakt zich schuldig aan het witwassen van geld en kan correctioneel worden vervolgd. En sensibilisering via onder meer onderwijs en de media kan hier zeker een belangrijke rol spelen. Maar we mogen ons niet blindstaren op de beperkte rol van deze mensen. Eigenlijk moeten we vooral stilstaan bij het grotere geheel: er ontwikkelt zich online een tweede maatschappij. Het gemak waarmee criminele organisaties die digitale wereld naar hun hand zetten, moet ons zorgen baren. We zijn hier als samenleving, maar ook als justitie en politie, onvoldoende op voorbereid.”

Wanneer een slachtoffer van phishing aangifte doet, draaien de geldezels – of hun ouders – vaak als enigen op voor de problemen. “De gegevens van de geldezels zijn dikwijls de enige sporen waarover we beschikken. De bendeleden zetten zichzelf uit de wind door een beroep te doen op beïnvloedbare of kwetsbare mensen. Er worden actief kandidaat-geldezels geronseld, bijvoorbeeld aan schoolpoorten, maar vooral via sociale media als Telegram en Instragram”, aldus De Ridder.

Grote gevolgen

Uit recent onderzoek van Febelfin in samenwerking met IndiVille blijkt dat 14 procent van de jongeren tussen 16 en 30 jaar bereid is zijn of haar bankkaart en pincode uit te lenen in ruil voor geld. In 2019 was dat nog 10 procent. Dat die beslissing enorme gevolgen kan hebben, getuigen David en zijn moeder Ingrid*.

“Ongeveer twee jaar geleden werd ik via Snapchat gecontacteerd door iemand uit Nederland, die vroeg of ik mijn bankkaart wilde uitlenen om enkele aankopen te doen”, begint David zijn verhaal. “In ruil zou ik een bedrag krijgen. Op school hadden we wel al informatie gekregen over ICT-fraude, maar ik liet me toch verleiden. Ik overhandigde mijn bankkaart en pincode. Een paar maanden gebeurde niets, tot plots duizenden euro’s op mijn rekening stonden. De limiet van mijn bankkaart werd ook verhoogd. Ik bracht mijn moeder op de hoogte, maar het was al te laat.”

“De bankrekening van David werd onmiddellijk afgesloten, maar de oplichters hadden ruim de tijd gehad om ongestoord hun gang te gaan”, zegt Ingrid. “Sindsdien worden in binnen- en buitenland zaken besteld en aangevraagd op naam van mijn zoon. Onze brievenbus werd bedolven onder een tsunami aan simkaarten, bankkaarten, documenten voor leningen, enzovoort. Ze vroegen David die documenten aan hen te bezorgen. Als hij weigerde, kwamen ze gewoon tot hier. Ik heb hen meermaals moeten wegjagen.”

En daar zou het niet bij blijven. “Toen ik zei dat ze me met rust moesten laten, begonnen ze mij en mijn moeder te bedreigen. Twee keer hebben ze me ook ontvoerd. Onder bedreiging met een vuurwapen dwongen ze me mijn identiteitskaart af te geven. Ze zeiden letterlijk dat ik er niet meer uit kon stappen”, vertelt David.

Niet enkel de bedreigingen veroorzaakten stress en onzekerheid. “Bij de politie van de zone waar we wonen, is de naam van David uiteraard bekend. Maar blijkbaar wordt over dit soort zaken niet gecommuniceerd tussen de politiezones. Onlangs viel de politie uit een andere zone binnen met een huiszoekingsbevel. Oplichters hadden met de gegevens van David elders in Vlaanderen 35.000 euro buitgemaakt.”

“Ik wens het niemand toe: ons appartement is binnenstebuiten gekeerd”, zegt Ingrid. “Die ervaring was overweldigend, maar de arrestatie van David deed nog meer pijn. Mijn nauwelijks meerderjarige zoon werd geboeid afgevoerd naar het politiebureau. Natuurlijk heeft hij een fout begaan, maar hij heeft zelf niemand opgelicht of pijn gedaan. Hij is dezelfde dag vrijgelaten, maar voor de politie blijft hij een verdachte: zijn naam en adres duiken immers voortdurend op.”

“De angst voor de criminelen en de onzekerheid over wat nog op ons afkomt, zijn vreselijk. Ik ben ook bezorgd over de psychologische impact op David, die een verstandelijke beperking heeft. Tot slot heeft dit ook grote financiële gevolgen. We hebben een advocaat in de arm moeten nemen. Als alleenstaande moeder weet ik nog niet hoe ik dit allemaal zal betalen. Deze zaak is al twee jaar bezig en we hebben het gevoel nog maar aan het begin van de ellende te staan.”

*De namen zijn fictief. De identiteit van de getuigen is bekend bij de redactie.