Erven zonder conflicten: nieuwe wetgeving gemaakt op maat van nieuw samengestelde gezinnen

Een op de tien gezinnen is een nieuw samengesteld gezin. Dat kan aanleiding geven tot conflicten bij de erfenis. Het nieuwe erfrecht wil daar een mouw aan passen.

Het erfrecht was lange tijd niet aangepast aan de opkomst van nieuwe samenlevingsvormen in onze maatschappij. Het aantal conflicten was daardoor zienderogen gestegen. Daarom heeft de Belgische wetgever ingegrepen. Met de wet van 31 juli 2017, die in werking trad op 1 september 2018, heeft hij enkele belangrijke knelpunten opgelost en het erfrecht vereenvoudigd en billijker gemaakt.

“Een nieuw samengesteld gezin is nu eenmaal complexer dan een traditioneel gezin. Zeker als er kinderen van andere ouders in het spel zijn, geeft dat vaak aanleiding tot juridische discussies”, weet Mark Delboo van het onafhankelijke advocatenkantoor Delboo. “Tussen de partner en de kinderen van een eerste huwelijk is de situatie meestal niet zo moeilijk. Het deel van de erfenis dat eerst naar de overlevende partner gaat, komt in principe toch bij de kinderen terecht. Dat is anders bij een tweede huwelijk waarin een partner kinderen uit een eerste huwelijk heeft. Tussen die kinderen en de stiefouder kan er gemakkelijk een belangenconflict ontstaan. Want hoe goed ze ook met elkaar opschieten, uiteindelijk hebben ze wel tegengestelde belangen.”

Twee visies

Wie er tijdig werk van maakt, kan heel wat problemen vermijden. “Ik kan het iedereen, en zeker een nieuw samengesteld gezin, aanraden een specialist aan te spreken die een doorlichting maakt van alle bestaande contracten en overeenkomsten. Heel vaak weten de mensen niet wat ze allemaal hebben ondertekend en welke gevolgen bepaalde clausules kunnen hebben. Als er dan iets gebeurt, zijn ze verrast. Een hoop mensen heeft bijvoorbeeld nog altijd de langst-leeft-al-heeft-clausule in zijn huwelijkscontract staan. Die is nutteloos en zorgt enkel voor fiscale hoofdbrekens”, waarschuwt Geert Vereeken, vennoot van Fin-Advi in Aalst.

Vooraleer mensen een specialist raadplegen, raadt zowel Mark Delboo als Geert Vereeken aan eerst goed na te denken over wat de uiteindelijke bedoeling van de successieplanning is. “In een nieuw samengesteld gezin bestaan grosso modo twee visies: zo goed mogelijk de eigen kinderen beschermen, of zo goed mogelijk de nieuwe partner beschermen. Het zal wellicht verbazen, maar de mensen die voor die tweede optie kiezen, zijn zeker geen uitzonderingen”, weet Mark Delboo uit ervaring.

Trouwen of niet trouwen

Toch willen de meeste partners die een nieuw samengesteld gezin vormen vooral het volledige vermogen nalaten aan hun eigen kinderen, ten nadele van de partner. Voor feitelijk samenwonende koppels stellen zich weinig of geen problemen, want ze erven nooit automatisch van elkaar. “Dat is anders voor wettelijk samenwonende stellen. Die hebben wel een beperkt wettelijk erfrecht. Zo erven ze het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel”, zegt Mark Delboo. “Maar dat beperkte erfrecht is niet beschermd. Via een eenvoudig testament kan de partner dat vruchtgebruik afnemen. Hij hoeft dat zelfs niet melden aan zijn partner.”

Door te trouwen beschermen de partners van een nieuw samengesteld gezin elkaar. Door het huwelijk worden ze een beschermde erfgenaam die niet helemaal onterfd kan worden. “Bij het overlijden van de ene partner krijgt de andere partner in principe het vruchtgebruik over de volledige erfenis. Dat recht op het vruchtgebruik kan wel worden ingeperkt door een clausule in het huwelijkscontract op te nemen. De langstlevende partner behoudt in principe wel het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel. Voor de nieuwe partner kan dat nu worden beperkt in de tijd”, legt Geert Vereeken uit.

Als de stiefouder het vruchtgebruik op de gezinswoning erft en de eigen kinderen van de overleden partner de blote eigendom, is dat natuurlijk een bron van conflicten. Denk maar aan de vraag wie de kosten van een grote verbouwing moet dragen. Wanneer een ander het vruchtgebruik van de woning heeft, is het ook een stuk moeilijker als de kinderen die woning willen verkopen. “In het verleden was het voor de kinderen al mogelijk het vruchtgebruik op de hele nalatenschap af te kopen van de stiefouder, maar de nieuwe wetgeving maakt dat een stuk gemakkelijker. Al behoudt de stiefouder altijd een vetorecht op de gezinswoning”, aldus Mark Delboo.

Adoptie

Voor de stiefkinderen bestaat er geen wettelijk geregeld erfrecht. “Daar kan altijd wel een mouw aan worden gepast via een testament”, reageert Geert Vereeken. “Belangrijk is wel dat de wettelijke kinderen een beschermd erfdeel hebben, waarover de erflater niet vrij kan beschikken om bijvoorbeeld ook een deel aan zijn stiefkinderen te geven. Door adoptie kunnen de kinderen worden gelijkgesteld. Pas wel op, want een adoptie kan niet worden teruggedraaid.” Mark Delboo nuanceert dat: “Er bestaat wel een procedure om een adoptie terug te draaien. Het is zeer uitzonderlijk, maar het kan. Ik treed momenteel zelfs op in een procedure om een adoptie ongedaan te maken.”

De eigen kinderen onterven is niet mogelijk, want ze hebben altijd recht op het zogenoemde reservataire erfdeel. Sinds 1 september is het vrij beschikbare deel wel groter, namelijk altijd de helft van het totale vermogen. Op die manier geeft de wetgever extra mogelijkheden aan de erflater om een op maat gemaakte verdeling van de erfenis uit te werken, bijvoorbeeld om kinderen en stiefkinderen een gelijk deel van de erfenis toe te kennen.

Overeenkomst op maat van nieuw samengesteld gezin

Een andere interessante nieuwigheid is de introductie van familiale en punctuele erfovereenkomsten. Tot voor kort was het onmogelijk bepaalde afspraken over een nalatenschap te maken zolang de erflater in leven was. Dat kan voortaan wel. “Dankzij de familiale erfovereenkomsten kunnen ouders en kinderen tal van conflicten over de nalatenschappen vermijden. Belangrijk is wel dat alle partijen hun akkoord moeten geven”, merkt Geert Vereeken op.

Een punctuele erfovereenkomst wordt opgemaakt naar aanleiding van een specifieke rechtshandeling, en anders dan voor de familiale erfovereenkomst vergt ze niet de toestemming van alle familieleden. Die vorm is op maat van nieuw samengestelde gezinnen gemaakt. Zo kan de erflater een deel van zijn vermogen schenken aan zijn stiefkinderen. Dankzij die overeenkomst kan hij dat definitief vastleggen.