De zin en de onzin van de ecocheques: ‘De gedragswijziging is ingezet’

1,7 miljoen werknemers krijgen ecocheques. De lijst met producten en diensten die consumenten ermee kunnen kopen, is lang. En toch vervallen elk jaar voor 1,5 miljoen euro ecocheques.

In 2018 kochten de Belgen voor 256 miljoen euro ecologische producten met ecocheques. Volgens een recente studie van CO2Logic, in opdracht van de Belgische vereniging van uitgevers van maaltijdcheques en ecocheques VIA, zorgen die ecologische aankopen ervoor dat naar schatting het equivalent van 229.797 ton CO2 wordt bespaard. Dat stemt overeen met de jaarlijkse emissies van 22.573 Belgen.

“Daar speelt natuurlijk een multiplicatoreffect mee”, zegt Olivier Bouquet, de voorzitter van VIA en de CEO van Edenred België. “Wie zijn ecocheques gebruikt om er energiebesparende investeringen mee te doen, draagt de gevolgen daarvan tien jaar of langer mee.” De aankopen van isolatieproducten bijvoorbeeld zorgden volgens de studie voor 21 procent van de geschatte vermindering van de emissies en de aankopen van led-verlichting voor 25 procent ervan.

Consumenten gebruikten de cheques ook om zuinige huishoudtoestellen, zoals wasmachines, droogkasten en ijskasten, aan te schaffen. Dat leverde een vermindering van de klimaatimpact met 17 procent op. Kleinere aankopen met een belangrijke positieve impact waren fietsen, douchekoppen en thermostaatkranen. “De studie toont aan dat de gedragswijziging die in 2009 met de ecocheques werd beoogd, is ingezet”, vindt Bouquet.

Typisch Belgisch

Volgens hem bestuderen verschillende landen in Europa het voorbeeld van België. “Ecocheques zijn iets typisch Belgisch. De klimaatmarsen zijn overal in Europa een fenomeen, en zelfs in sommige landen buiten Europa. Een twintigtal Europese landen heeft maaltijdcheques. Over de hele wereld is er een veertigtal landen waar werkgevers maaltijdcheques aan hun werknemers geven. Maar er is maar één land dat ecocheques gebruikt.”

De ecocheques werden ingevoerd in 2009. De sociale partners beslisten samen met de regering op 22 december 2008 in een interprofessioneel akkoord om een nieuw extralegaal voordeel boven het doopvont te houden, waarop de werkgevers geen belastingen en sociale bijdragen zouden betalen. Voor de werknemers is bruto gelijk aan netto. Het maximale bedrag per werknemer bedraagt tussen 0 en 250 euro.

De regering-Michel wilde het systeem afvoeren en vervangen door een nettobedrag dat op de rekening van de werknemers zou worden gestort. De redenering was dat mensen met dat geld konden doen wat ze wilden, zonder dat ze aan koopkracht zouden inboeten. Er is behoorlijk wat kritiek op de ecocheques en de lijst met ecologische producten die consumenten ermee kunnen kopen.

Een van die kritieken luidt dat er te veel geld bij de uitgiftebedrijven blijft plakken. De werkgevers betalen aan de uitgiftebedrijven een commissie van enkele procenten op de totale waarde van de cheques. Bovendien zijn ecocheques slechts twee jaar geldig en valt het saldo van de ongebruikte, vervallen ecocheques toe aan de uitgiftebedrijven. “Van de digitale ecocheques die vorig jaar zouden vervallen, werd 99,4 procent voor de vervaldatum gebruikt”, reageert Bouquet. De ecocheques in elektronische vorm kwamen in 2016 op de markt. “Vandaag staat ongeveer 60 procent van de ecocheques op een rekening. De consument kan van die rekening betalen met dezelfde kaart die hij gebruikt voor de maaltijdcheques.”

Digitale cheque

Voor de maaltijdcheques voerde de wetgever enkele jaren geleden via een koninklijk besluit een wetswijziging door. Sindsdien bestaan maaltijdcheques alleen nog in elektronische vorm. “We zouden graag hebben dat diezelfde stap wordt genomen voor de ecocheques, want we zitten ongeveer aan het plafond van de bedrijven die spontaan overstappen van de papieren naar de digitale ecocheque. Maar dat is geen prioriteit voor de regering. Als mensen de kaart op zak hebben, hebben ze sneller de reflex de ecocheques te gebruiken. Ze kunnen hun saldo gemakkelijker raadplegen. Het is gewoon efficiënter. Voor de handelaars en de werkgevers komt een hele administratieve rompslomp kijken bij de papieren ecocheques. De administratieve vereenvoudiging tot 100 procent digitale ecocheques zou 35 miljoen euro kosten besparen, waarvan 80 procent voor de handelaars is”, zegt Bouquet. Voor de uitgiftebedrijven blijven de kosten van het callcenter en de ondersteuning van de werkgevers en werkgevers dezelfde.

Schoenen lappen

“Ik kan geen recent cijfer geven van het aantal papieren ecocheques dat vervalt. Nog maar twee van de drie uitgiftebedrijven geven papieren ecocheques uit. In 2015 werd 98,1 procent van de papieren ecocheques gebruikt. Als CEO van Edenred kan ik u vertellen dat dat percentage sindsdien nog verbeterd is”, zegt Bouquet eraan toe.

Hij wijst erop dat de uitgiftebedrijven het geld van de vervallen ecocheques onder meer gebruiken voor educatieve doeleinden. “We moeten inspanningen doen, met onze stand op Batibouw, met de ecotruck enzovoort, om consumenten te leren waarvoor ze de ecocheques kunnen gebruiken. Uit een studie van UHasselt blijkt dat meer dan de helft van de gebruikers van ecocheques ook bij andere aankopen op hun ecologische voetafdruk let.”

Een andere kritiek is dat niet alle producten die consumenten konden kopen ecologisch waren. De Nationale Arbeidsraad, het overlegorgaan van de sociale partners, bepaalt welke producten met ecocheques kunnen worden gekocht. De lijst wordt om de twee jaar herbekeken. Bouquet: “Ik nodig u uit om te gaan kijken naar de lijst op myecocheques.be. Consumenten kunnen er niet alleen ecologische producten mee kopen, maar ook diensten mee betalen zoals de jaarlijkse controle van de verwarmingsketel of het lappen van schoenen. De consumenten kunnen bij 8500 à 10.000 handelaars met hun ecocheques terecht, vooral in gespecialiseerde zaken. Ik ben ervan overtuigd dat we nog veel meer handelaars kunnen overtuigen mee te stappen in voor 100 procent digitale ecocheques.”