De erfenis waar niemand op zit te wachten: hoe weiger je een nalatenschap?

Er kunnen verschillende redenen zijn om een erfenis te verwerpen. Enkel bij heel kleine erfenissen is zo’n verwerping gratis.

‘Steeds meer Belgen verwerpen gratis een erfenis via de notaris’ was de titel van een persbericht dat de Federatie van het Belgisch Notariaat (Fednot) onlangs de wereld instuurde. In de eerste jaarhelft hebben 30.656 Belgen kosteloos een erfenis verworpen via de notaris, 11 procent meer dan in dezelfde periode vorig jaar.

Sinds 3 augustus 2017 hoeft u niet meer naar de rechtbank om een erfenis te verwerpen en is de drempel om een erfenis te verwerpen veel lager. Sindsdien maken steeds meer mensen gebruik van de mogelijkheid af te zien van een erfenis. In theorie hebt u dertig jaar de tijd om een erfenis te verwerpen, maar in de praktijk wacht u het best niet te lang. Want als u ook maar ‘iets’ uit de erfenis gebruikt, kan dat als een daad van aanvaarding gelden.

Een lezer van Trends knapte af op het woord ‘gratis’, in ‘gratis verwerpen’, want volgens zijn notaris zal hij als wettelijke erfgenaam ongeveer 600 euro moeten betalen om de erfenis van een vervreemd familielid te weigeren. Dat familielid zat een tijdlang in de gevangenis voor witteboordencriminaliteit. Bij de notaris kreeg de erfgenaam te horen dat er voldoende geld op de rekeningen staat om alle schulden af te betalen en dat daarna nog iets meer dan 20.000 euro zou overblijven om te verdelen onder de erfgenamen.

Honderden euro’s

De erfgenaam vertrouwt het zaakje desondanks niet helemaal, door de levenswandel van de erflater en een voorgeschiedenis van misdaad en bedrog. Hij vreest dat in de toekomst mogelijk nog schuldeisers kunnen opduiken. Hij zou liever niets met de erfenis te maken hebben, net zoals hij het grootste deel van zijn leven niets te maken heeft gehad met het familielid. Hij vindt het wel niet helemaal fair dat hij nog honderden euro’s aan kosten moet betalen, om een erfenis te weigeren waar hij nooit om gevraagd heeft.

Notaris Carol Bohyn legt uit dat het heel uitzonderlijk is dat mensen een erfenis van 20.000 euro weigeren. “Een erfenis tot 6.093,20 euro kunnen erfgenamen gratis verwerpen. De notaris rekent het werk en de kosten in dat geval niet door aan de erfgenaam. Een deel van de kosten wordt gedragen door een fonds opgericht door het notariaat. Dat plafond heeft betrekking op de volledige erfenis en niet enkel het erfdeel van de betrokken erfgenaam. Hoeveel in een nalatenschap zit, is geen exacte wetenschap. De erfgenamen leggen vooraf een verklaring op eer en geweten af dat ze de waarde van de erfenis lager inschatten.”

Wanneer meteen duidelijk is dat de erfenis groter is dan die 6.093,20 euro, rekent de erfgenaam “een paar honderd euro aan kosten en taksen, afhankelijk van de grootte van de erfenis, het aantal erfgenamen en de complexiteit van het dossier”, stelt Carol Bohyn. Wanneer er bijvoorbeeld minderjarige erfgenamen betrokken zijn, moet een machtiging bij de vrederechter gevraagd worden. Zoiets maakt een dossier complexer. Wanneer de notaris de verwerping registreert in het Centraal Erfrechtregister, komt de akte van verwerping automatisch in uw persoonlijke digitale kluis, die u kunt aanmaken of raadplegen via www.izimi.be. De notaris zal vooraf een inschatting van de kosten proberen te maken, maar er is nergens een simulator beschikbaar voor erfgenamen om die kosten en taksen zelf te berekenen.

Risico bij aanvaarding

Stel dat u een som geld hebt geërfd. Hoelang moet u die dan op de rekening laten staan om schuldeisers die later opduiken te kunnen betalen? Schuldeisers kunnen zich ook pas vele jaren later aanmelden. Als de erflater zich borg had gesteld voor een lening van een bedrijf of een andere persoon, dan komen de schuldeisers die borg pas opeisen bij wanbetalingen.

Stel dat u enkel de blote eigendom hebt geërfd. In het wettelijke huwelijksstelsel is bepaald dat de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik op de hele nalatenschap erft. Dat betekent dat die echtgenoot in de gezinswoning mag blijven wonen, huurinkomsten van andere woningen mag opstrijken, net zoals dividenden en intresten op een effectenportefeuille. Die erfenis kunt u dus niet meteen verzilveren en zo riskeert u toch nog van uw eigen centen kwijt te raken als er nog ergens schulden van de erflater naar boven komen.

Bankenonderzoek

U kunt ook vragen aan de notaris een bankenonderzoek te laten doen vooraleer u de erfenis aanvaardt, waarvoor u enkele honderden euro’s kosten aan de banken moet betalen. De kostprijs verschilt van bank tot bank en naargelang het aantal jaren u terug wilt gaan in de tijd. Mochten nog grote sommen geld overgeschreven of afgehaald zijn in de laatste jaren voor het overlijden, dan komt zoiets naar boven tijdens een bankenonderzoek. In België kunnen mensen hun erfgenamen niet onterven. Elke erfgenaam heeft recht op een minimumdeel van de nalatenschap. Stel dat een vader sommige van zijn kinderen onrechtmatig bevoordeeld zou hebben, dan kan dat uit een bankenonderzoek naar boven komen.

Carol Bohyn zegt dat er nog een optie is naast het weigeren of het aanvaarden van de erfenis. “Je kunt een erfenis ook aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving, als je bijvoorbeeld bang bent dat in de toekomst nog schuldeisers zullen opdagen. Dat is een relatief zware procedure, waarbij de notaris een oproep aan schuldeisers moet publiceren in het Belgisch Staatsblad. Die procedure vereist een officiële inventarisatie en kost een paar duizend euro.”

Bescherming niet volledig

De schuldeisers kunnen dan in het slechtste geval bij u aankloppen, om uw volledige erfdeel op te eisen, maar ook niet meer dan dat. Schuldeisers kunnen u nooit vragen een hoger bedrag aan schulden van de erflater aan te zuiveren dan het bedrag dat u geërfd hebt. Dat klinkt in theorie mooier dan in de praktijk.

“De erfenis onder voorrecht van boedelbeschrijving aanvaarden, biedt geen bescherming tegen belastingen”, waarschuwt Carol Bohyn. “Dat is bijvoorbeeld een probleem bij fictieve legaten. Stel dat de erflater is overleden binnen de drie jaar nadat hij zijn huis had verkocht. Als het geld van die verkoop bij het openvallen van de erfenis nergens te vinden is, dan gaat de fiscus ervan uit dat de erfgenamen het geld hebben. De erfgenamen moeten dan veel erfbelasting betalen, terwijl ze het geld nooit gezien hebben. In zo’n situatie wordt de bewijslast omgekeerd. De belastingplichtige moet dan met overschrijvingen of facturen of andere bewijsstukken bewijzen waar dat geld naartoe is gegaan.”