De doorgedreven digitalisering van ons betaalverkeer heeft een aantal valkuilen, vindt Brett Scott, de auteur van Cloudmoney. “Een gemeenschap die enkel op basis van de officiële, digitale economie leeft, is een koude samenleving.”
De pandemie lijkt al lang geleden, maar ze heeft een aantal van onze gewoontes voorgoed veranderd. Onze betaalgewoontes bijvoorbeeld. In 2020 daalde het aantal cashbetalingen in België met 40 procent, leert een studie van de bankenkoepel Febelfin en de VUB. Vooral bij de oudere generaties leefde de vrees voor besmetting met het coronavirus via bankbiljetten en munten. Ondertussen toonden studies aan dat het virus zo niet kon worden doorgegeven, en dat het zelfs veel langer levensvatbaar was op betaalkaarten, schermen en betaalterminals.
Gemeente Wevelgem baat zelf een bankautomaat uit voor bewoners
“De laatste automaat in Moorsele is midden 2022 weggehaald”, zegt Kevin Defieuw (cd&v), schepen van Digitalisering in Wevelgem. Moorsele is een deelgemeente van Wevelgem, met 6.000 inwoners. De lokale overheid besliste het gat te vullen. Wevelgem schreef een openbare aanbesteding uit en baat nu zelf een bankautomaat uit, in samenwerking met de waardetransporteur Loomis. Sinds 22 juli kunnen de inwoners van Moorsele weer cash afhalen onder de kerktoren.
Sindsdien heeft de federale regering een akkoord gesloten met de banken, om de toegang tot geldautomaten te garanderen. Heeft de gemeente te snel gehandeld? “Een automaat kan nog altijd bij minder dan 20.000 afhalingen per jaar weggenomen worden. Op het platteland zijn gemiddeld 55 transacties per dag onrealistisch”, zegt Defieuw.
“We stevenen we af op een nabijheidscrisis, burgers krijgen het gevoel dat ze nergens nog terechtkunnen”, vreest Defieuw. “Niet voor rechtstreeks professioneel advies. Niet voor de snelle aankoop van voedsel. Niet voor een losse babbel. De opeenvolgende crisissen van de jongste jaren hebben ervoor gezorgd dat een ‘vanzelfsprekende’ nabijheid steeds meer verdwijnt uit het dagelijkse leven. Ik vrees dat we het resultaat daarvan bij de volgende verkiezingen zullen zien in de vorm van een zwarte zondag.”
Het uit de markt duwen van cash leidt volgens Brett Scott, een in Berlijn wonende Zuid-Afrikaanse antropoloog die in 2008 in de Londense City werkte, tot opvallende dissonanties. “Veel mensen zijn bezorgd om hun privacy ten opzichte van de overheid. Terwijl diezelfde mensen er geen enkel probleem mee hebben data te delen met commerciële bedrijven. Betalen met een app is handig, maar je geeft een heleboel data aan grote bedrijven zoals VISA, Mastercard of PayPal. Bizar toch, je gaat al van kindsbeen om een brood bij de bakker om de hoek en plots verdient een multinational geld aan die basistransactie.”
Digitalisering maakt banken kwetsbaar
“Velen beseffen dat de doorgedreven digitalisering het financieel systeem instabieler maakt, maar zien dat als inherent aan het kapitalisme”, duidt Scott een andere tweespalt aan. Enkele maanden geleden waarschuwde de CEO van KBC, Johan Thijs, in Trends voor het gemak waarmee spaarders hun geld kunnen weghalen bij een bank. “Met één muisklik kan het geld bij een bank weg zijn. In de eerste plaats omdat informatie, en niet altijd correcte informatie, zich razendsnel verspreidt via de sociale media. Ten tweede omdat mensen via de digitale kanalen rechtstreeks toegang hebben tot hun geld.”
Toch wordt de digitalisering van ons betaalsysteem van alle kanten gefaciliteerd, ook door de wetgever. Handelaars zijn sinds 1 juli 2022 verplicht elektronisch betalen aan te bieden. Cash blijft in België een wettig betaalmiddel, al stelt de federale overheidsdienst Economie vast dat het aantal klachten over het weigeren van cash toeneemt. In 2021 kreeg de dienst 63 klachten over het weigeren van cash, in 2022 waren dat er al 316. In de eerste helft van dit jaar waren er al 179 klachten van klanten van wie het cash geld geweigerd werd. Niet alleen het betalen met cash wordt bemoeilijkt. Geld afhalen aan het loket wordt door banken al jaren ontmoedigd, maar het wordt ook almaar moeilijker een bankkantoor in de buurt te vinden.
Cash wordt als crimineel gebrandmerkt
De meest onderschatte tegenstelling is volgens Scott die van formele versus informele economie. Informele economie, op basis van cash geld, wordt nu als crimineel gebrandmerkt. De verdrukking van cash zorgt ervoor dat de deur-aan-deurverkoop van koekjes voor de jeugdbeweging onder druk staat. “Een gemeenschap die enkel op basis van de officiële, digitale economie leeft, is een koude samenleving. Vroeger werden kleine, alledaagse zaken informeel geregeld. Dat creëerde een band. Denk aan de weg uitleggen aan iemand. Vandaag hebben we Google Maps. Handig en gemakkelijk, maar in plaats van iemand aan te spreken, delen we opnieuw onze locatiegegevens met een multinational. Een gratis dienst van mens tot mens krijgt door digitalisering een monetaire kant.”
Scott vindt dat we de digitalisering en de bijhorende commercialisering van ons betaalsysteem te vanzelfsprekend vinden.“Als ik het in marxistische termen zou omschrijven: de fintechs bepalen de culturele hegemonie, meer nog dan de traditionele banken. Ze creëerden een nieuwe superstructuur van vooruitgang, automatisering, versnelling. Wie het opneemt voor cash, wordt versleten voor een luddiet.”
Misleidende reclame
“Cash wordt afgeschilderd als een verouderde technologie: alsof je blijft zweren bij paard en kar, terwijl je met de auto kunt rijden. Maar dat is een verkeerde vergelijking. Veel technologieën zorgen voor verschuivingen, maar dat maakt de oude technologie niet compleet overbodig. Denk aan e-mail. Die heeft de brief niet volledig overbodig gemaakt, maar bijvoorbeeld wel de faxmachine naar de schroothoop verwezen. Cash is als een fiets, digitale betalingen zijn als Uber. De fiets is veel ouder dan Uber, maar geeft een andere beleving en is vandaag populairder dan ooit”, verduidelijkt Scott.
“Het ophemelen van digitale betaalmethodes valt te vergelijken met wat je ziet in autoreclames: je ziet een auto altijd over een schitterende kustweg rijden en nooit stilstaan in een file. Net zoals je over digitaal betalen nooit hoort: geniet van de snelheid, het gemak, de schending van uw privacy en het risico op phishing.”
“Ik ben geen absolutist, het gaat over de balans”, zegt Scott. “Verschillende betaalmiddelen hebben op verschillende niveaus hun nut. We moeten af van het mantra dat versnelling en automatisatie de enige vormen van vooruitgang zijn. Zou een veerkrachtig, gebalanceerd geldsysteem waarin iedereen de autonomie heeft al dan niet digitaal zijn geldzaken te regelen, niet als vooruitgang gezien kunnen worden?” besluit Scott.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier