De aardgasketel is nog lang niet dood

De aardgasketel, wat moet je ermee? Bij veel gezinnen is hij nog geliefd als praktische en betaalbare verwarming, maar de dagen van een toestel dat CO2 uitstoot, lijken geteld. Toch is het te vroeg om het overlijdensbericht van de ketel te schrijven. Een gasketel op basis van groen gas en gekoppeld aan een warmtepomp kan zelfs een deel van de oplossing worden.

Bizar, maar tot eind oktober kon je nog een subsidie krijgen voor een nieuwe aardgasketel. Dat anachronisme in het Vlaamse klimaatbeleid is intussen geschrapt, maar de gasketel is nog springlevend en alomtegenwoordig. In België verwarmen ruim zes op de tien gezinnen hun woning met aardgas. De voorbije tien jaar is het aantal aansluitingen op het aardgasnetwerk met 400.000 eenheden gestegen tot 3,6 miljoen. “Tot 2022 werden ongeveer 200.000 gasketels per jaar geïnstalleerd in België. In 2023 zagen we door de energiecrisis een dip met een verkoop van 160.000 stuks. Dit jaar is er opnieuw een stijging met 5 procent. Er worden nog altijd vier keer meer gasketels dan warmtepompen verkocht”, zegt Didier Hendrickx, marktexpert van gas.be, een vereniging van de gasnetbeheerders.

Dure elektriciteit

De comeback van de gasketel in 2023 staat haaks op de klimaatambitie om tegen 2050 ook in Vlaanderen de nettokoolstofuitstoot tot nul te herleiden. De verwarming van gebouwen is nog goed voor een derde van de koolstofuitstoot. Waarom blijft de aardasketel stevig de baas, als met de warmtepomp een klimaatvriendelijke troonpretendent is opgestaan? Het financiële antwoord past op een bierviltje. De warmtepomp is gemakkelijk drie tot vier keer efficiënter dan een gasketel, maar de elektriciteitsprijs is in Vlaanderen vier keer hoger dan de aardgasprijs. Bovendien zijn de investeringskosten van een warmtepomp vlot drie tot vier keer zo hoog. Kortom, op basis van de huidige energieprijzen en investeringskosten is het vandaag rendabeler te kiezen voor een aardgasketel en dus voor een verwarmingsoplossing die ongunstig is voor het klimaat.

De volgende jaren zou de balans in het voordeel van de warmtepomp kantelen. Europa voert vanaf 2027 een nieuwe koolstofbelasting in, die gezinnen die verwarmen op aardgas tot 700 euro extra per jaar kunnen kosten (lees meer). Ook de nieuwe Vlaamse regering zit niet stil en wil de heffingen op elektriciteit verlagen en de belastingen op aardgas verhogen. “Een taxshift is zeer belangrijk. Hoe hoger de koolstofuitstoot, hoe hoger de heffingen zouden moeten zijn”, zegt Stéphane Bocqué, woordvoerder van Febeg, de federatie van energieleveranciers.

Door allerhande heffingen en taksen is in Vlaanderen elektriciteit vier keer zo duur als aardgas. Die verhouding is nergens hoger in Europa (zie grafiek Elektriciteit veel te duur in verhouding tot aardgas). Als de warmtepomp financieel de voet naast de aardgasketel wil zetten, dan mag de elektriciteitsprijs hoogstens 2 tot 2,5 keer zo hoog zijn als de aardgasprijs, berekenden onder meer de energieregulator CREG en het expertisecentrum VITO-Energyville. De eigenlijke energiekostprijs, zonder allerhande heffingen, is het laagst bij een warmtepomp. (Lees verder onder deze grafiek:)

Geen ketelverbod

De overheid zaagt niet alleen met centen, maar ook met regels aan de poten van de aardgasketel. Zo mogen sinds 2021 grote bouwprojecten niet meer aangesloten worden op het aardgasnetwerk. Vanaf 2025 wordt een aardgasaansluiting verboden bij nieuwbouw en zullen voor elke nieuwe aansluiting op het aardgasnetwerk de werkelijke kosten in plaats van de begrensde kosten aangerekend worden. Europa speelt met de gedachte ketels op basis van fossiele brandstoffen te bannen tegen 2040, maar dat lijkt een wensdroom. “Een verbod op ketels is weinig waarschijnlijk. Niet elke woning is al geschikt voor een warmtepomp. Ook de Nederlandse regering is teruggekomen op het verbod bestaande ketels te vervangen door een nieuwe ketel vanaf 2026. We zien ook daar een comeback van de gasketel in de verkoop”, zegt Kris De Wit, expert van gas.be.

In Duitsland wou de regering het verplicht maken dat een nieuw verwarmingssysteem voor minstens 65 procent op hernieuwbare energie zou draaien, maar na fel protest werd dat beperkt tot nieuwbouwprojecten. Honderdduizenden Duitsers zagen de Heizungshammer, of de verplichte zware investering in een warmtepompsysteem, niet zitten. Ze behouden het recht een nieuwe aardgasketel te kopen.

De wispelturigheid van de regels en de veranderende fiscaliteit leiden tot twijfels en uitstelgedrag bij de gezinnen. “Het is een mistige periode. Gezinnen stellen een beslissing over een nieuw systeem uit, ook omdat ze ongerust zijn over het kostenplaatje van de installatie van een warmtepomp. Of ze kiezen voor goedkopere gasketels in afwachting van meer duidelijkheid. De installatie van een warmtepomp is ook geen plug and play. De kostprijs is een grote zorg. Veel mensen kunnen zich geen nieuwe gasketel van 3.000 euro veroorloven. Dan moet je niet afkomen met een warmtepomp van 10.000 euro. Het sociale aspect van de energietransitie wordt zeer belangrijk”, zegt Kris De Wit. In zijn investeringsplan houdt de distributienetbeheerder Fluvius er rekening mee dat 15 procent van de gezinnen een warmtepomp heeft tegen 2035 (zie grafiek De trage opmars van de warmtepomp en lees eronder verder).

Uitstelgedrag

“We zien uitstelgedrag en keuzestress. De verkoop van álle verwarmingssystemen gaat momenteel achteruit. Wie nu een keuze maakt voor een ketel of een warmtepomp, is vertrokken voor tien tot twintig jaar. De gezinnen wachten dus op meer duidelijkheid. Je kunt het vergelijken met de toestand op de automarkt. Moet je al een elektrische auto kopen? Mensen weten het niet, en stellen de aankoop van een nieuwe auto uit. De overheid moet een duidelijk traject uittekenen. Dat zal de transitie vaart geven”, zegt Stéphane Bocqué.

De trage vergroening van de woningverwarming kan het Vlaams klimaatbeleid een pad in de korf zetten. “Er zijn nog 3,6 miljoen aardgasaansluitingen. Die verdwijnen niet van de ene dag op de andere”, zegt Stéphane Bocqué. Tegen 2050 zouden alle brandstofketels vervangen zijn door hoofdzakelijk warmtepompen, is de projectie van VITO-Energyville. In dat scenario daalt de energievraag voor gebouwen met ruim 40 procent en is er geen koolstofuitstoot meer. Om alle fossiele ketels te vervangen tegen 2050, moeten jaarlijks ruim 100.000 warmtepompen geplaatst worden. Vorig jaar werden er ongeveer 50.000 warmtepompen geplaatst, en dit jaar ongeveer 25.000.

350 miljard euro

Het lijkt een onmogelijke missie tegen 2050 elke woning klimaatneutraal te maken of toch minstens geschikt te maken voor een warmtepomp. Het Vlaamse woningbestand is notoir klimaatonvriendelijk. Nog 95 procent van de woning voldoet niet aan de energiedoelstellingen voor 2050. Er zijn zelfs nog bijna 400.000 woningen met de slechtste energiescore. 90 procent van het huidige woningbestand zal er in 2050 nog staan. Om al die woningen tegen 2050 klimaatneutraal te maken, moeten 85.000 woningen per jaar ofwel grondig gerenoveerd worden, ofwel afgebroken en heropgebouwd worden. Dat impliceert een verdrievoudiging van de renovatiegraad, maar zowel in de bouw als bij de verwarmingsinstallateurs is er onvoldoende menskracht om dat titanenwerk te doen. “De markt is niet klaar voor deze transitie. Er zijn te weinig installateurs en velen houden vast aan bekende technologie. Er zullen dus ook nog altijd aardgasketels verkocht worden”, zegt Stéphane Bocqué.

De Nationale Bank schat dat 350 miljard euro moet worden geïnvesteerd tegen 2050 om het Belgische woningpark energie-efficiënt te maken. Dat is gemiddeld 65.000 euro per woning. Maar bij de gezinnen staat een renovatie om energie te besparen niet hoog op de agenda, hoewel een beter energiepeil de waarde van de woning verhoogt. Een groot deel van de gezinnen kan die renovatie zelfs niet betalen. De Nationale Bank merkt ook op dat isoleren als een gek niet altijd de beste oplossing is. Verwarmen met een warmtepomp op basis van groene stroom is ook klimaatneutraal en kost soms minder dan een dure energetische renovatie van een woning.

Tussenoplossing

De centrale rol van de warmtepomp in het klimaatbeleid betekent niet dat de aardgasketel straks volledig is afgeschreven. De aardgasketel is bijvoorbeeld een goede wisseloplossing voor de stookolieketel, die in Vlaanderen naar de uitgang begeleid wordt. Stookolie is in Vlaanderen, vergeleken met de buurlanden, nog een relatief populaire maar zeer vervuilende brandstof. Ongeveer 40 procent van de emissies van woningverwarming komt van de verbranding van stookolie. “Mensen die verwarmen op stookolie, stellen de overstap naar een warmtepomp uit. De investeringskosten zijn vrij hoog. De markt voor wisselstukken voor een stookolieketel boomt”, merkt Kris De Wit op.

Dankzij het dichte aardgasnetwerk in Vlaanderen kan doorgaans vlot overgeschakeld worden van stookolie naar aardgas, want tot 2017 was er een verplichting 99 procent van de klanten aansluitbaar te maken op het gasnet. Fluvius telt nog 700.000 klanten met een stookolie-installatie, vaak in een oudere woning met een minder goed energielabel, maar aansluitbaar op het aardgasnetwerk. In België staan volgens Climafed, de federatie voor klimaattechnologieën, nog ongeveer 2 miljoen oude, niet-condenserende en dus minder efficiënte aardgas- en stookolieketels. De vervanging van die ketels door een modern toestel zou een sterke energiebesparing en daling van de koolstofuitstoot betekenen.

Groen gas

De aardgasketel krijgt zelfs een nieuwe levenslijn als het gestookte gas niet langer fossiel is, maar groen van karakter wordt. Denk aan de nu al commerciële productie van biomethaan of later de productie van synthetisch gas op basis van waterstof en CO2. De voordelen zijn legio. Er ligt al een dicht aardgasnetwerk in Vlaanderen, de verwarmingstoestellen hoeven niet aangepast te worden, biomethaan is lokaal te produceren en energieopslag via gas laat toe langere tijdspannes te overbruggen, in tegenstelling tot de beperkte opslagmogelijkheden van elektriciteit. “Die nieuwe moleculen zullen het gasverbruik de komende jaren zeker verduurzamen. Biomethaan wordt nu al geïnjecteerd in het bestaande gasnet, en er zijn nog verschillende biomethaaninjecties in aanbouw”, zegt Lara Lammens, woordvoerder van Fluvius.

Voor heel wat gezinnen kan een hybride warmtepomp een ideale tussenoplossing of zelfs eindoplossing worden. Dat systeem combineert een warmtepomp met een gasketel die aangesproken wordt bij een hoge warmtevraag. “In vergelijking met een aardgasketel daalt het gasverbruik met 66 procent en de koolstofuitstoot met 35 procent. De uitstoot zal verder afnemen naarmate het gas en de elektriciteit groener worden. Je kunt die warmtepomp ook aansluiten op een bestaande ketel. We pleiten voor hybride warmtepompen in bestaande gebouwen met een wat grotere energievraag. Het kan zelfs een oplossing voor de lange termijn zijn, als het resterende gasverbruik gebeurt met groen gas. Onze focus ligt op de ontwikkeling van groen gas”, zegt Kris De Wit.

Aircotoestellen

Bij een halvering van het aardgasverbruik kan het volledige Europese verbruik opgevangen worden met groen gas tegen 2050. Vooral in Duitsland en Frankrijk stijgt de productie van biomethaan fors. België heeft door de beperkte landbouwoppervlakte een lager potentieel aan biogas. “Biomethaan kan Vlaanderen op de korte termijn helpen een belangrijke stap te doen richting klimaatneutraliteit. In Vlaanderen is er volgens een studie van Valbiom een potentieel van 7 terrawattuur (TWh) aan biomethaan. Dat is ongeveer 10 procent van het verbruik in het distributienet”, staat in het investeringsplan van Fluvius.

Ook andere hybride verwarmingsoplossingen zitten in de lift. Kris De Wit: “Er worden veel aircotoestellen geplaatst in huizen waar ook een ketel op gas of stookolie staat, vooral door gezinnen met zonnepanelen. De meeste van die toestellen kunnen ook worden gebruikt om te verwarmen. Er zouden al meer dan 1,5 miljoen van die toestellen staan in België. Een groot deel wordt al gebruikt om de warmtevraag gedeeltelijk op te vangen. Dat betekent dat de aardgasketel minder aangesproken wordt, zonder dat die overbodig wordt.”