‘Bescherming houdt ook in dat je de consument in staat stelt om de juiste keuzes te maken’

‘We moeten de positie van de consument versterken in het belang van een duurzame toekomst’, schrijft eurocommissaris Didier Reynders.

Europa heeft een lange staat van dienst op het gebied van consumentenbescherming. In 1972 werden vijf fundamentele consumentenrechten door de Europese ministers bekrachtigd. In 1997 kreeg elke consument het recht om online gekochte producten terug te sturen. In 1999 kregen consumenten het recht op een gratis garantie van twee jaar als bescherming tegen defecte producten, ongeacht of ze die producten online, in een winkel of per postorder hadden gekocht. In 2020 stelde een nieuwe richtlijn consumenten in staat hun krachten te bundelen en collectieve acties in de EU te ondernemen bij grensoverschrijdende fraude, zoals dieselgate. Door gelijke tred met de ontwikkelingen te houden, heeft Europa de veiligheid van de Europese consumenten gewaarborgd en hun toegang gegeven tot robuustere rechten dan waar ook ter wereld.

2020 was uitzonderlijk, maar geen uitzondering voor de Europese Commissie wat deze bescherming betreft. Doordat het online winkelen in 2020 zo is toegenomen – naar schatting meer dan in de afgelopen vijf jaar samen – is het aantal valse advertenties, nepproducten en nepbeoordelingen zeer sterk de hoogte in gegaan. Als reactie daarop heeft de Europese Commissie de samenwerking van de EU met de grote online platforms gecoördineerd om miljoenen frauduleuze vermeldingen te verwijderen.

Eens te meer heeft de EU bewezen dat zij in staat is de consument te ondersteunen wanneer er iets misgaat. Bescherming van de consument houdt echter ook in dat je hem in staat stelt de juiste keuzes te maken. Deze maand zoeken weer miljoenen mensen het internet af naar een voordelige aankoop – en dat terwijl 42 % van de bevolking van de EU niet over digitale basisvaardigheden beschikt. De consument moet zelf waakzaam zijn en zich bewust zijn van de risico’s. Online beoordelingen zijn niet altijd betrouwbaar en “de beste deal” is vaak te goed om waar te zijn.

Elk product dat we kopen, is een keuze – meestal gebaseerd op prijs, soms op gemak en steeds vaker op duurzaamheid. De vraag wat de gevolgen zijn als we al onze inkopen online doen, is terecht – kunnen kleine detailhandelaars eerlijk concurreren met de grote platforms? Moeten we “klikken en afhalen” of moeten we onze aankoop thuis laten leveren? In de transitie naar een gezondere, klimaatneutrale, hulpbronnenefficiënte toekomst is het juist, maar daarom niet onproblematisch om voor duurzaamheid te kiezen.

Consumenten kunnen alleen de juiste keuze maken als er voldoende informatie beschikbaar is. Welke afstand heeft het product afgelegd om bij mij te geraken? Wat is de ecologische voetafdruk? Veel consumenten willen ook weten wat de levensduur van een product is. Sommigen zijn zelfs bereid meer uit te geven voor duurzaamheid. Wat als er voldoende informatie is, maar die informatie niet betrouwbaar is en consumenten niet kunnen uitmaken welke producten echt milieuvriendelijk zijn? Veel mensen maken zich hier zorgen over. Een manier om de positie van de consumenten te versterken, is ervoor te zorgen dat fabrikanten en verkopers meer informatie verstrekken. Een andere manier is ‘greenwashing’ te verbieden.

Consumenten kunnen bovendien alleen de juiste keuze maken als er duurzame producten op de markt zijn. Producten mogen niet worden gemaakt om stuk te gaan, maar om lang mee te gaan in een klimaatneutrale, hulpbronnenefficiënte en gezonde circulaire economie. Fabrikanten moeten worden verplicht om reserveonderdelen te produceren die gemakkelijk kunnen worden geplaatst zonder dat dit afbreuk doet aan de conformiteit van het product met de EU-veiligheidsnormen. Als een stofzuiger stuk gaat of een mobiele telefoon als gevolg van nieuwe technologie trager werkt, moet de eerste optie zijn het apparaat te herstellen in plaats van te vervangen, en mag deze optie niet duurder zijn.

Nieuwe digitale technologie kan ons ook helpen duurzame keuzes te maken. Denk daarbij aan geavanceerde online vergelijkingstools of groene apps om ons energieverbruik bij te houden. Maar eens te meer zijn er bepaalde risico’s die moeten worden aangepakt. Neem bijvoorbeeld de slimme meters. Die kunnen een huishouden helpen het energieverbruik in de gaten te houden, maar slechts enkele hebben een toegankelijke interface. Slimme oplossingen die op lange termijn energie-efficiënter zijn, kosten initieel soms ook meer, waardoor de consument een krediet nodig heeft. We moeten ervoor zorgen dat de informatie in verband met kredieten offline en online wordt verstrekt en schuldadvies op grote schaal beschikbaar is.

Dat is precies wat de duurzame transitie moet zijn – duurzaam voor het milieu, maar ook duurzaam voor het individu. Tegen deze achtergrond heeft de Europese Commissie onlangs een nieuwe agenda voor consumenten goedgekeurd om de burgers te ondersteunen bij de groene en de digitale transitie. Het doel is niet alleen om de consumenten op hun zwakste punten te beschermen, maar om hen weerbaarder te maken voor de toekomst. Consumenten kunnen dan met de tijd meegaan in de wetenschap dat beleidsmakers gelijke tred houden om hen te beschermen. Zij kunnen echter ook voorlopers van verandering zijn en moeten daartoe van de beleidsmakers de nodige instrumenten krijgen.