Beleggers rennen naar de uitgang

Aan de goede beursprestaties van de voorbije drie jaar is een bruusk einde gekomen. Sinds begin deze maand zitten de aandelenmarkten in een neerwaartse spiraal en lopen de verliezen op tot boven 10 procent.

Drie jaar na de hete zomer van 2011 heeft de angst voor een nieuwe crisis de markten opnieuw in zijn greep. De Bel20-index zakt al acht dagen op rij. We kunnen intussen spreken van een correctie (een daling van meer dan 10 procent).

Beleggers gaan schuilen in de traditionele veilige havens, zoals Duitse Bunds, Amerikaanse Treasuries en goud. De meest risicovolle activa -obligaties uit de perifere landen als Griekenland, Italië, Spanje en Portugal en aandelen- worden gedumpt.

Vooral de snelheid waarmee de correctie is gebeurd, is verbazingwekkend. Wat ligt aan de basis van deze bruuske beweging? Vanwaar plots die paniekstemming?

1. Beurzen stijgen al drie jaar

Dat de correctie zo scherp is, heeft te maken met het ontbreken van noemenswaardige dalingen de afgelopen jaren. Eigenlijk zijn sommige beurzen al meer dan drie jaar (sinds de zomer van 2011) aan het stijgen, zonder dat er nog van een stevige correctie sprake is geweest. Van het dieptepunt van november 2011 tot de piek van vorige maand was de Bel20 index bijvoorbeeld bijna 70 procent gestegen.

De winst van de afgelopen negen maanden is in nauwelijks twee weken verdwenen. Voor beleggers is het psychologisch gemakkelijker aandelen die op winst staan, te verkopen om de winst veilig te stellen. Laten we niet vergeten dat de markten in het voorbije jaar relatief duur waren geworden. De aandelenkoersen stegen sterker dan de bedrijfswinsten. Zo liepen ze vooruit op een verder economisch herstel, dat nu in twijfel wordt getrokken en er misschien zelfs helemaal niet komt.

Ook de obligatieskoersen uit de europeriferie zijn spectaculair gestegen in de afgelopen maanden. Beleggers op zoek naar rendement vonden dat bij landen die in 2011 aan de rand van het bankroet stonden. Hoewel de financiële situatie van die landen is verbeterd, blijven ze worstelen met een hoge werkloosheid, hoge schulden en wankele banken. Tot dat besef komen flink wat beleggers vandaag terug.

2. Verzwakkende wereldeconomie

Beleggers reageren verschrikt op de almaar sneller verslechterende vooruitzichten voor de wereldeconomie. Dat hypothekeert ook een duurzaam Europees herstel.

Duitsland is de economische motor van Europa en sterk afhankelijk van export. Zowel de boycot van Rusland als de verzwakkende groei in China weegt meer op de Duitse economie dan werd aangenomen. Ook het herstel in de VS verzwakt en is minder sterk dan verwacht.

De interne vraag – zowel binnenlands als intra-Europees – kan die terugval van de internationale vraag niet voldoende opvangen. Buurland Frankrijk balanceert op de rand van stagnatie, terwijl Italië in de zoveelste nieuwe recessie is gesukkeld.

Maar ook over de groeilanden, met China op kop, rijzen vragen. Ook daar neemt de groei af. Vandaar dat ook de grondstoffenprijzen en olie mee in de rollercoaster zitten.

3. De dreiging van ebola

Hoewel de kans op een epidemie in Europa of de VS miniem is, lijkt ebola de geesten van beleggers te verlammen. De directe economische impact voor westerse bedrijven is relatief beperkt, maar de onzekerheid of de epidemie al dan niet onder controle is, weegt op het sentiment. Almaar meer duikt de vergelijking met de SARS-epidemie uit 2002-2003 op.

4. Het toegenomen belang van het schaduwbanksysteem

De voorbije jaren was het zogenaamde schaduwbanksysteem – hefboomfondsen, pensioenfondsen, financiële producten enzovoort – de gretigste afnemer van Zuid-Europees schuldpapier. Die marktpartijen zijn veel grilliger dan bijvoorbeeld grootbanken. Bovendien zijn ze sneller geneigd hun winsten op bijvoorbeeld obligaties te verzilveren. Dat draagt bij aan de opmerkelijke snelheid van de correctie.

5. Computertrading

We stellen de jongste weken ook vast dat de daling in golven gaat. Naar schatting 70 procent van de beurshandel in de VS en 40 procent van die in Europa gebeurt puur op basis van computerprogramma’s. Die reageren vliegensvlug op koersbewegingen zoals het doorbreken van steunniveaus op basis van technische analyse. Telkens als zo’n niveau neerwaarts wordt doorbroken, komt een nieuwe verkoopgolf op gang, die de beurzen in heel korte tijd weer enkele procenten lager zet.

Tijd om te kopen?

Naarmate de correctie uitdiept, zullen almaar meer beleggers zich afvragen of het niet het moment is om aandelen te kopen. Zelfs al is de reactie van de markten nu overdreven, dan nog is het voorbarig al voluit te beginnen kopen. De onzekerheid over Europa zal niet van de ene op de andere dag verdwijnen. Enkel een sterk signaal van de Europese Centrale Bank zou dat misschien kunnen verhelpen. Maar met de Duitse tegenstand tegen het beleid van ECB-voorzitter Mario Draghi in gedachten, is dat niet gegarandeerd. De bekende econoom John Maynard Keynes waarschuwde ooit dat de financiële markten veel langer irrationeel kunnen blijven dan beleggers solvabel zijn.