Waarom erfbelasting niet alleen impopulair is, maar ook zijn doel voorbij schiet

De omvang van de geaccumuleerde rijkdom van de babyboomgeneratie maakt die tot een verleidelijk doelwit. Maar critici waarschuwen dat successierechten impopulair en ineffectief zijn.

Nu de rijkdom van de babyboomers begint door te druppelen naar de jongere generaties, en nu de overheidsfinanciën over de hele wereld onder druk staan door de kosten van de pandemie en de vergrijzing, groeit het debat over de vraag of de erfbelasting op die vermogens aan herziening toe is.

Volgens onderzoek van Cerulli Associates zullen de generaties die voor 1964 geboren zijn, tegen 2045 alleen al in de Verenigde Staten ongeveer 90 miljard dollar doorgeven aan hun erfgenamen. Velen vinden dat regeringen die rijkdom in het vizier moeten nemen in plaats van belasting te heffen op de inkomens en de consumptie van de jongere generaties, die vaak worstelen met hogere kosten.

Vermogensbelastingen in het algemeen, en successierechten in het bijzonder, brengen momenteel erg weinig op. Maar Lucas Chancel, co-directeur van het World Inequality Lab en professor aan Sciences Po en Harvard Kennedy School, zegt dat ze belangrijk zijn, “omdat ze helpen te voorkomen dat ongelijkheden van de ene generatie op de andere worden doorgegeven, en omdat ze geld kunnen opbrengen voor publieke investeringen.

Zulke argumenten worden steeds belangrijker, gezien het toenemende debat over gelijkheid tussen generaties en de toename van het aantal superrijken.

Alex Cobham, de CEO van het Tax Justice Network, een Britse campagnegroep, zegt dat de babyboomgeneratie, geboren tussen 1946 en 1964, ongewoon fortuinlijk is geweest in termen van vermogensopbouw. Dat is deels te danken aan “staats- en economische factoren waarin zij geen individuele rol hadden”, voegt hij eraan toe.

De Zwitserse bank UBS, een van ’s werelds grootste vermogensbeheerders, schatte vorig jaar dat de 1.023 miljardairs van zeventig jaar en ouder samen 5,2 miljard dollar waard waren. Uit het onderzoek bleek ook dat er in 2023 voor het eerst sinds het begin van het jaarlijkse onderzoek in 2015 meer nieuwe miljardairs bij kwamen door erfenissen dan door ondernemerschap.

Moeilijke kwestie

Maar successierechten liggen politiek moeilijk, deels omdat kiezers sterk het gevoel hebben dat de overheid zich niet moet bemoeien met hun nalatenschap. Experts waarschuwen dat hogere successierechten op zich waarschijnlijk niet zullen helpen om de overheidsfinanciën te saneren en weinig zullen doen om de ongelijkheid tussen of in generaties aan te pakken. Ze kunnen wel leiden tot de gedwongen verkoop van activa, wat de markten verstoort en sparen, investeren of risico’s nemen ontmoedigt.

“Successierechten lossen het kernprobleem – een krimpende economie en een vergrijzende bevolking – niet op”, zegt Aswath Damodaran, hoogleraar financiën aan de Stern School of Business van de New York University.

Successierechten zijn sinds de jaren zeventig op hun retour. Landen als Zweden, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland hebben ze volledig afgeschaft. Uit de recentste vergelijkende studie van de OESO, gepubliceerd in 2021, bleek dat successierechten in 2019 gemiddeld slechts 0,5 procent uitmaakten van de totale belastinginkomsten in de landen die ze heffen, tegenover 1,1 procent in 1965.

In het OESO-rapport staat ook dat beter ontworpen successierechten kunnen helpen inkomsten te genereren en gelijkheid te bevorderen tegen lagere economische kosten dan alternatieve belastingen. Het rapport stelt voor de drempels te verlagen, minder vrijstellingen te verlenen, de belasting te laten gelden voor ontvangers in plaats van voor de nalatenschap van de overledene en progressieve in plaats van forfaitaire tarieven te hanteren.

Universele erfenis

Anderen, zoals de Franse econoom Thomas Piketty, pleiten voor fundamentelere hervormingen. Hij stelt voor iedereen die 25 wordt, een vast bedrag van ongeveer 120.000 euro te geven. De financiering van zo’n ‘universele erfenis’ moet komen uit een mix van progressieve vermogens- en successierechten, die samen goed is voor ongeveer 5 procent van het bruto binnenlands product.

Het herdenken van successierechten blijft niet beperkt tot links. Lord David Willetts, een Britse conservatieve collega en voorzitter van de denktanks Intergenerational Centre en Resolution Foundation, pleit ervoor alle dertigjarigen in Groot-Brittannië een ‘burgererfenis’ van 10.000 pond te geven, die enkel mag gaan naar vier specifieke doeleinden: het financieren van onderwijs en opleiding of het afbetalen van collegegeldschulden, aanbetalingen voor huur of de aankoop van een huis, investeringen in pensioenen en opstartkosten voor nieuwe bedrijven.

Willetts zegt dat de maatregel nodig is om de jonge generaties te helpen bereiken wat hun ouders deden. Hij stelt dat de uitkering gefinancierd kan worden door het Britse belastingregime voor nalatenschappen te hervormen naar een regime dat ontvangers belast op de waarde van giften die ze in elke fase van hun leven hebben ontvangen.

Een vals goed idee

Pascal Saint-Amans, voormalig hoofd belastingen bij de OESO, beschrijft successieheffingen als “de meest onderschatte belasting”, vooral in vergelijking met vermogensbelastingen die periodiek worden geheven op het vermogen van de levenden. Verschillende landen hebben die laatste de afgelopen decennia afgeschaft, met name Frankrijk, dat tot de conclusie kwam dat de impôt sur la fortune duur was om te beheren, vatbaar was voor misbruik en ertoe leidde dat veel rijke mensen het land verlieten. President Emmanuel Macron schafte de vermogensbelasting in 2017 af.

“Een vermogensbelasting is een vals goed idee”, voegt Saint-Amans eraan toe. “Successierechten zijn de betere optie.” Ze zijn relatief gemakkelijk te innen, omdat een deel van de bezittingen van de overledene kan worden geliquideerd om de kosten te dekken.

Saint-Amans denkt dat het zinvol zou zijn een wereldwijde minimumbelasting in te stellen op erfenissen van met name miljardairs. De toegenomen internationale belastingsamenwerking, die heeft geleid tot het einde van het bankgeheim en tot de automatische uitwisseling van financiële informatie tussen landen, zou het moeilijk maken zo’n heffing te omzeilen.

Saint-Amans ziet zo’n internationale samenwerking al in het minimumtarief van 15 procent in de vennootschapsbelasting, dat dit jaar tot stand is gebracht door de OESO en goedgekeurd is door meer dan 140 landen, hoewel ’s werelds grootste economieën, de VS en China, het nog moeten ratificeren.

Impopulair

Maar de erfenisbelasting strijkt velen tegen de haren in. Uit een enquête van Ipsos Mori van vorig jaar in het Verenigd Koninkrijk bleek dat 43 procent van de respondenten successierechten oneerlijk vindt. Chancel suggereert dat oproepen voor een hervorming van de successierechten heel duidelijk moeten maken dat de middenklasse en de werkende klasse niets meer hoeven te betalen. “Het zou nuttig zijn in plaats daarvan te praten over supersuccessierechten”, voegt hij eraan toe.

Maar volgens sommigen gaat de impopulariteit dieper dan dat. “Het draait allemaal om de kinderen”, zegt Saint-Amans. “Waarom leef je? Om een erfenis achter te laten. En hier bemoeit de overheid zich met je nalatenschap.”

‘Je kunt erfgenamen hebben die een bescheiden bedrag erven en in grote problemen komen’

Kyra Motley, Boodle Hatfield

Critici zien andere redenen waarom successierechten regelmatig worden genoemd als de meest impopulaire belasting. Kyra Motley, partner bij het advocatenkantoor Boodle Hatfield, wijst op de praktische aspecten. “Mensen vinden het niet leuk dat je het huis van papa en mama moet verkopen, omdat je het niet kunt betalen”, zegt ze. “Je kunt erfgenamen hebben die een bescheiden bedrag erven en in grote problemen komen.”

Anderen hebben meer filosofische bezwaren. “Je belast inkomen dat al belast is, dus in wezen wordt het dubbel belast”, zegt Damodaran van Stern, hoewel dat argument ook van toepassing zou kunnen zijn op veel verkoop- en consumptiebelastingen.

Will McBride, vicevoorzitter federaal belastingbeleid bij de Tax Foundation, een Amerikaanse denktank, zegt dat successierechten “sparen, investeren en werken ontmoedigen, terwijl al die dingen een belangrijke bijdrage leveren aan economische groei. Op de langere termijn zal dat leiden tot een vertraging van de economie en zal de dynamiek enigszins afnemen.”

Hij citeert onderzoek dat suggereert dat het beroemde genereuze welzijns- en onderwijsbeleid van Denemarken, gefinancierd door hoge overheidsbelastingen, een beperkte impact heeft gehad op de gelijkheid en de sociale mobiliteit.

“Ongelijkheid is en zal blijven bestaan, ondanks de proliferatie van successierechten. Om de ongelijkheid aan te pakken, moeten we er breder over nadenken en niet alleen gebruikmaken van fiscale instrumenten”, oordeelt McBride.

Lees ook: