‘Het is niet zo uitzonderlijk om het op een akkoordje te gooien met de fiscus’

Professor Fiscaal recht Elly Van de Velde staat voor de Universiteit van Vlaanderen stil bij de vraag of iedereen het op een akkoordje kan gooien met de fiscus.

Op Valentijnsdag 14 februari 2019 vernietigde het Gerecht van de Europese Unie een beslissing van de Europese Commissie van 11 januari 2016 waarin de zgn. Belgische excess profit rulings (of ‘overwinstrulings’) werden beschouwd als verboden fiscale staatssteun. Het EU verbod op fiscale staatssteun vormt één van de belangrijkste grenzen waarbinnen de Belgische fiscus in overleg met een onderneming mag treden. Het verbod houdt in dat de Belgische fiscus bij de toepassing van nationale wetgeving op de individuele situatie van één belastingplichtige niet mag afwijken van algemeen geldende belastingregels waardoor anders een economisch voordeel zou kunnen worden toegekend dat de vorm aanneemt van staatssteun.

Denk in concreto aan multinationals en hun fiscale afspraken in Nederland, Luxemburg, Ierland, België enz. Door de beslissing van de Europese Commissie werd de Belgische Staat door de EU verplicht om ongeveer 900 miljoen euro aan fiscale voordelen bij multinationals terug te vorderen. Er wordt nu reikhalzend uitgekeken naar een eventueel beroep van de Europese Commissie bij het Europese Hof van Justitie dat finaal zal oordelen wie het bij het rechte eind had.

Particuliere belastingplichtigen

Particuliere belastingplichtigen denken wellicht bij dit nieuws ‘dit boeit mij niet’, omdat men er wellicht van uitgaat dat alleen multinationals ‘het op een akkoordje kunnen gooien met de fiscus’. Meer nog, men denkt bij een akkoordje met de fiscus mogelijk aan deals van belastingfraudeurs om een zaak af te kopen.

Maar stel dat u een hond in huis heeft genomen omdat u een bijberoep uitoefent waardoor er duur materiaal in uw woning staat, dan loont het al eens de moeite om u af te vragen of de kosten die u voor die hond maakt aftrekbare beroepskosten zijn die in de aangifte personenbelasting kunnen worden opgenomen. Wie zou er met deze vraag zelf spontaan eens naar het nummer van de belastinginspecteur bellen om te weten wat de fiscus ervan denkt? Vreest u dat dit niets uithaalt?

In ons land blinkt de fiscale wetgeving helaas niet uit in helderheid, de fiscaliteit heeft eerder iets van een chaotisch kluwen waarin een kat haar jongen amper tot niet terugvindt. De ene durft al sneller dan de andere aan te kloppen bij een boekhouder, een fiscaal expert of zijn belastinginspecteur om te weten hoe de fiscale wet op hem of haar zou kunnen of moeten worden toegepast. Maar ook een particuliere belastingplichtige, durver of niet, kan een afspraak maken met de fiscus.

Rechtszekerheid voor iedereen

Dus, het antwoord op de vraag of iedereen het op een akkoordje kan gooien met de fiscus is ‘ja’. Meer zelfs, we doen het iedere dag, in élk belastingstadium, over élke soort belasting (personenbelasting, vennootschapsbelasting, BTW, schenk- en erfbelastingen, enz.), bij uw belastinginspecteur of bij de centrale diensten van de FOD Financiën in Brussel of bij de Vlaamse Belastingdienst en door iedereen (multinationals, KMO’s of particuliere belastingplichtigen). Uitzonderlijk is dat niet, want België staat daarin niet alleen: wereldwijd communiceren fiscus en belastingplichtige met elkaar.

Daar zijn verschillende redenen voor. Belastingplichtigen zoeken naar rechtszekerheid over de fiscale gevolgen van wat ze ondernemen. Al gaat het om de fiscale behandeling van de inkomsten uit de jaarlijkse verkoop van uw eigen geteelde aardbeien op uw oprit, of om de meerwaarden die u haalt uit de verkoop van uw aandelen van uw bedrijf. Zolang in ons land de oorzaak van deze nood aan rechtszekerheid niet wordt aangepakt, namelijk een vaak veel te complexe, omvangrijke, continu veranderende en vage fiscale regelgeving, zal deze reden voor meer overleg met de fiscus nooit verdwijnen.

Wie ook als buitenlandse investeerder vooraf weet hoe een activiteit belastbaar is, zal eerder geneigd zijn de grens richting België over te steken. En tot slot streeft ook onze overheid naar een grotere bereidwilligheid van de belastingplichtige om de belastingen te betalen. De redenering is niet moeilijk: hoe meer belastingen gewillig na een gesprek met de fiscus worden betaald, hoe minder fraude en rechtsgeschillen zullen opduiken. Tegenwoordig wordt dit aangeduid met de term ‘co-operative compliance’.

Juridisch kader

Uit mijn eigen doctoraatsonderzoek over de grenzen, juridische kwalificatie en rechtsgevolgen van afspraken met de fiscus blijkt evenwel dat het instrument dat moet leiden tot meer rechtszekerheid zelf de kiem van rechtsonzekerheid in zich kan dragen. Vragen rijzen als: stel dat uw buurman een betere ‘onderhandelaar’ is dan u, moet hij dan minder belastingen betalen? Kan dat zomaar? Die akkoorden worden immers niet gepubliceerd op het internet, dus controleren wordt moeilijk. Zijn er dan geen regels die de fiscus moet volgen? Of nog, mogen we echt over ‘wat dan ook’ gaan spreken met de fiscus? Bijvoorbeeld over het belastingtarief?

Stel dat u een akkoord heeft met uw belastinginspecteur maar zijn opvolger zegt dat het akkoord strijdig is met de fiscale wet. Mocht u er dan niet op vertrouwen dat uw akkoord voor altijd ging worden gerespecteerd door de fiscus? Of mag de fiscus op uw akkoord terugkomen? Had uw vroegere inspecteur het moeten weten dat de afspraak niet in orde was? En uzelf, had u het kunnen weten? Mag de fiscus de belastingplichtige dwingen een voorstel tot akkoord te ondertekenen?

Gelukkig leven we in een rechtsstaat en zijn we allemaal, zowel de overheid als de burger, aan rechtsregels onderworpen – en die leggen ons grenzen op, een juridisch kader waarbinnen we het zogezegd op een akkoordje kunnen en mogen gooien, en dat een antwoord geeft op de zonet opgesomde knelpunten. Naast het reeds vermelde EU-verbod op fiscale staatssteun, staat in de Belgische Grondwet dat geen belasting, vrijstelling of vermindering mag worden ingevoerd dan door een democratisch verkozen orgaan, de wetgever dus. Verklaren hoe de fiscale wet op een concreet geval zal worden toegepast, is dus toegelaten voor de fiscus, zolang de wet zelf niet soepeler of strenger wordt geïnterpreteerd dan de wetgever heeft bedoeld. Zoniet, bestaat het risico dat de fiscus raakt aan een essentieel element van de belasting zoals het belastingtarief, wie belastingplichtige is, enz. en dat mag niet. De fiscus mag enkel de wet toepassen, niet zelf aanpassen.

Naast dit legaliteitsbeginsel, geldt in België ook het gelijkheidsbeginsel. De fiscus mag geen onverantwoord onderscheid maken tussen belastingplichtigen onderling. Hoe meer beoordelingsruimte de fiscus van de wetgever krijgt bij de toepassing van de wet omdat de wet bijvoorbeeld vaag is geformuleerd, hoe meer het gelijkheidsbeginsel zich opdringt als aanvullende eis. Het kan inderdaad niet dat uw buurman of concurrent in exact dezelfde feitelijke context een andere afspraak of zelfs een vermindering van belasting zou krijgen.

Tot slot worden de meeste regels binnen het fiscaal recht in België ook beschouwd als principieel van openbare orde, namelijk als dermate belangrijk voor de Schatkist dat er niet bij overeenkomst van mag worden afgeweken. Logisch, maar het maakt een akkoord niet onmogelijk. Zolang een fiscaal akkoord niet ingaat tegen deze regels maar ze alleen toepast op een concrete geval, is een akkoord sluiten mogelijk, zoals: is iets een beroepskost of niet? Is het een beroepsinkomen of een divers inkomen? Is een persoon fiscaal ten laste? Is iets een belastbaar voordeel alle aard? Een kost eigen aan de werkgever? Is een fusie belastingvrij?

Akkoorden of tax rulings

Gelijk welk akkoord dat een multinational, KMO of particuliere belastingplichtige met de diensten van de FOD Financiën sluit moet binnen dit juridisch kader worden gemaakt.

Weet wel dat voor akkoorden die met de belastinginspecteur worden gesloten, er in de wet geen te volgen procedure staat, er geen anonieme publicatie gebeurt en er dus niet (tenzij voor de rechter wanneer het fout loopt) kan worden gecheckt of het juridische kader effectief en strikt wordt nageleefd. Wat als de fiscus blijft volhouden dat uw ouders die 65+ zijn en bij u inwonen door bepaalde omstandigheden volgens hem niet fiscaal ten uwe laste zijn, terwijl dat voor een vriendin van u in een akkoord wel is aanvaard? Wat gaat u dan doen?

Sinds 2005 is in Brussel binnen de FOD Financiën één fiscale rulingdienst actief die zgn. tax rulings aflevert volgens een wettelijk te volgen procedure, waaraan de gehele FOD Financiën is gebonden – dus ook belastinginspecteurs en -controleurs.

Deze dienst werkt transparant, gratis en is er voor iedereen: van student tot gepensioneerde, van éénmanszaak, KMO tot multinational. Meer dan 1000 rulings per jaar worden er afgeleverd, waarvan minder dan de helft aan multinationals, iets meer dan een vijfde aan particulieren en bijna een derde aan KMO’s. Een tax ruling in België geeft rechtszekerheid over hoe de fiscale wet op een concreet geval (geen hypothetische vraag) zal worden toegepast en tracht daarin ook tot een uniforme behandeling te komen van soortgelijke feitelijke situaties.

U heeft een inkomen ontvangen of een kost gemaakt en moet het jaar erna beslissen of en hoe u dat aangeeft in uw aangifteformulier, wel u kan vóór het invullen van uw aangifteformulier hierover een tax ruling verkrijgen. Een mailtje is snel geschreven en er zijn sjablonen voor rulingaanvragen op de website ruling.be beschikbaar. Tax rulings worden zowel individueel anoniem en samengevat openbaar gepubliceerd op de website van de fiscus, als opgenomen in een uitgebreid jaarverslag vol statistieken en belangrijke toegekende of geweigerde rulings.

Uit mijn analyse in 2015 van de rulingsystemen in de 28 EU-lidstaten voor het Europees Parlement bleek dat België de meest transparante én toegankelijke rulingdienst heeft. Zolang het een aanvraag betreft over een belasting die door de federale FOD Financiën wordt geïnd, is de dienst bevoegd om uitspraak te doen. Denk aan de personenbelasting, vennootschapsbelasting, BTW, … Dat is sinds 2015 niet langer het geval voor bv. de Vlaamse schenk- en erfbelastingen. Daarvoor moet je naar de Vlaamse belastingdienst.

Fiscale bemiddelingsdienst

Ook nadat u uw aanslagbiljet reeds kreeg en weet dat u belastingen moet betalen, maar u niet akkoord gaat met uw aanslag, kan u bezwaar indienen en in die fase terecht bij de fiscale bemiddelingsdienst die met u en uw belastinginspecteur rond de tafel gaat zitten en probeert tot een akkoord te komen om een geschil voor de rechter te voorkomen.

Tax rulings voor iedereen

Om nu terug te komen op de vraag over de waakhond, oordeelde de fiscale rulingdienst dat de aanschaffingskost van de hond, de inrichting van het hondenverblijf, de kosten van voeding en de kosten van de dierenarts kunnen worden beschouwd als aftrekbare beroepskosten. Dus eender wie rechtszekerheid wil verkrijgen vooraleer de aangifte in de personenbelasting in te vullen, weet nu dat er een dienst is bij wie iedereen terecht kan, om een tax ruling te verkrijgen die u aan uw belastinginspecteur of -controleur kan voorleggen en waaraan zij gebonden zijn.

Elly Van de Velde is als professor Fiscaal Recht hoofd van de onderzoekseenheid Law, Tax & Business Unit van de Faculteit Rechten aan de UHasselt. Zij is ook gastprofessor aan de UAntwerpen.