Gebrek aan fiscale geletterdheid zorgt voor fiscale ongelijkheid

Het is weer de tijd van het jaar waarin we werk moeten maken van de fiscale aangifte in de personenbelasting. Elk jaar opnieuw worden ‘rijksinwoners’ verplicht om opgave te doen van hun fiscale inkomsten en fiscaal relevante uitgaven. En dat is vaak een heel gedoe. Dit jaar telt de fiscale aangifte liefst 843 codes waarin de belastingbetaler zijn weg moet zien te vinden.

Sommigen moeten deze aangifte effectief invullen, hetzij op papier, hetzij via Tax-on-Web. Anderen krijgen van de federale overheidsdienst Financiën een ‘voorstel van vereenvoudigde aangifte’. Het gaat om mensen die enkel een loon, een pensioen, een werkloosheidsuitkering of een ziekte- of invaliditeitsuitkering als inkomsten hebben. Deze 3,9 miljoen mensen krijgen van de fiscus een aangifte toegestuurd waarin alle codes reeds zijn ingevuld. Ze moeten die alleen nog controleren. Jaar na jaar blijkt het de moeite om dat ook te doen, want er sluipen regelmatig fouten in het systeem.

Het invullen van de aangifte en/of het controleren van een voorstel is voor heel wat mensen niet zo gemakkelijk. Dat blijkt uit de grote fiscale enquête die wij in december 2021 hebben afgenomen, samen met het onderzoeksbureau Ivox en de krant De Morgen. Daaruit blijkt dat de fiscale aangifte voor 31 procent van de ondervraagden een stressvolle aangelegenheid is. Dat heeft hoofdzakelijk te maken met de complexiteit. 57,4 procent zegt dat de fiscale aangifte voor hen “veel te complex” is. Opvallend is dat meer mensen die hoger onderwijs hebben gevolgd (59%) het invullen van de aangifte te complex vinden, dan mensen die enkel middelbaar onderwijs hebben gevolgd (56,2%). Slechts 42 procent van de ondervraagden vult de aangifte zelf in. De meeste mensen doen liever een beroep op derden, hetzij een familielid, een partner, een ambtenaar, een bankier of verzekeringsagent, dan wel een boekhouder of accountant. 12,1 procent zegt dan weer het voorstel van vereenvoudigde aangifte zonder verdere controle te aanvaarden.

De bevraging peilde ook naar de kennis van de fiscaliteit. Slechts 11,2 procent kon meer dan de helft van de twintig basisvragen correct beantwoorden. Dat is bedroevend en zorgwekkend. Want wie fiscale kennis heeft, is meestal ook op de hoogte van de gunstregimes en kan hier dus van profiteren. Dat zorgt voor fiscale ongelijkheid. Bepaalde groepen zijn zelfs nog slechter af. Zo kon van de -34-jarigen slechts 6,3 procent slagen voor de test, tegenover 13,6 procent van 55-plussers. Van degenen met alleen een middelbaar diploma, slaagde slechts 7,6 procent, tegenover 16,7 procent van de mensen die hoger onderwijs hebben gevolgd.

Het gebrek aan fiscale basiskennis is verontrustend, zeker indien we dit koppelen aan het rechtvaardigheidsgevoel. Slechts 12,2 procent van de ondervraagden vindt het fiscaal systeem immers rechtvaardig. 55,2 procent vindt het ronduit onrechtvaardig, ondanks een duidelijk gebrek aan fiscale basiskennis. Het leidt ertoe dat 32,3 procent van de ondervraagden geen enkel probleem heeft met belastingontduiking.

Dit subjectieve gevoel van fiscale onrechtvaardigheid zou een belangrijk signaal voor de politiek moeten zijn. Het zorgt voor frustratie en voor een afkeer tegenover de overheid. Hier ligt een belangrijke rol voor het onderwijs, dat toch als taak heeft onze jongeren voor te bereiden op wat hen later in de maatschappij te wachten staat. Fiscale geletterdheid moet daar een belangrijk onderdeel van zijn. Het is ongetwijfeld belangrijk dat onze jeugd weet wat een trapezium of een parallellogram is, maar ook wat een kadastraal inkomen is.