‘Een heldere grens tussen verboden ontduiking en toegelaten ontwijking is een onbereikbaar ideaal’

‘Ik pleit er voor om in de pers en in het algemene taalgebruik altijd over ontwijking te spreken, zonder dat dat wordt bedoeld als een vrijgeleide.’ Dat zegt Karel Anthonissen, gewestelijk directeur bij de Bijzondere Belastinginspectie.

September. Professor Gabriel Zucman en enkele collega-hoogleraren berekenen wie veel geld in het buitenland heeft. Arabieren en Russen scoren het hoogst, maar ook de Belgen doen het bijzonder goed.

Oktober. Professor Friedrich Schneider berekent dat onze schaduweconomie in veertien jaar gezakt is van 21,4 naar 15,6 procent van het bruto binnenlands product. Maar onze zwarte economie gedijt nog altijd veel beter dan in de rest van Europa – op Griekenland, Italië en Spanje na.

November. Net op het moment dat sommigen meenden de conclusies over de Panama Papers te kunnen afronden – en vooral afzwakken – brengen de Paradise Papers nu ook de top van Financiën in verlegenheid.

Het waren opnieuw drie boeiende maanden voor iemand die Financiën probeert opzij te schuiven voor de toorn van een Italiaanse wijnbouwer. Ik heb mijn twijfels over België, maar voor het goede doel blijven we positief. We zijn nog niet in Turkije of Spanje.

De vraag die ons interesseert is: moeten we bij al die nieuwsfeiten spreken over belastingontduiking – fraude dus – of over belastingontwijking? Beide woorden komen in mijn persoverzichten van die periode ongeveer even vaak voor. In het Franstalige deel dekken de woorden évasion en fraude niet precies dezelfde lading. Toch tekenen zich twee eenvoudige strekkingen af: als het ontduiking is, is het illegaal, en als het ontwijking is, is het legaal.

Ik wil niet meteen partij kiezen. We hoeven het niet per se te weten. Statistici zoals Zucman en Schneider zeggen dat ook: zij kunnen niet zien of de individuele handelingen achter hun statistieken legaal of illegaal zijn. Ook de journalisten van de leaks spreken van ontwijking. Ook al beschrijven ze concrete constructies, ze moeten niet oordelen over de wettelijkheid ervan.

Een heldere grens trekken tussen verboden ontduiking en toegelaten ontwijking is helaas een onbereikbaar ideaal. De fiscale wet en de strafwet kunnen ongetwijfeld helderder worden gemaakt, maar het zal toch een moeilijk punt blijven.

Ontduiking betekent naar Belgisch recht dat er sprake is van bedrieglijk opzet of het oogmerk te schaden. Niemand wordt graag een bedrieger genoemd, en dat moeten we dan ook niet vaker doen dan nodig. Daarom heet de BBI ook ‘bijzondere belastinginspectie’ en niet ‘fraudebestrijding’. Er is zoiets als het vermoeden van onschuld.

Voor het opheffen van het bankgeheim moeten volgens de wet aanwijzingen van fraude worden geformuleerd. U weet hoe boos de genoemde wijnbouwer daarvan geworden is. Zijn advocaat heeft eens gezegd in een andere zaak: “Mijn cliënt kan niet aanvaarden dat hij een bedrieger zou zijn. Misschien kan hij wel toegeven dat er een missing, een misrekening, een misverstand of hoogstens misbruik in het spel is.”

Mensen kunnen daar makkelijker mee leven, en bedrijfsleiders en vakbondsleiders zijn ook maar mensen. Patrick Develtere was tevreden dat hij kon aankondigen dat het ACW 9,5 miljoen euro belasting zou betalen, en dat de BBI aanvaard had dat het geen fraude was. Versta: ik was toch geen bedrieger.

Ik pleit er dus voor om in de pers en in het algemene taalgebruik altijd over ontwijking te spreken, zonder dat dat wordt bedoeld als een vrijgeleide. Er is wat mij betreft ook niet-toegelaten ontwijking. Maar ik wil toch meegeven dat het verbergen, het verhullen, het afromen of het versluizen van belastbare materie in alle ernstige belastingstelsels onwettelijk is, ook als er geen strafbaar bedrog is of als zo’n bedrieglijk inzicht moeilijk te bewijzen is.

De berichten van de voorbije maanden hebben weer eens aangetoond dat we met een bijzonder wijdverspreid probleem zitten.