‘De Belgische singles zonder kinderen vormen de zwaarst belaste bevolkingsgroep in West-Europa’

Het leven is duur voor alleenstaanden. Fiscaal en financieel worden singles benadeeld in vergelijking met gezinnen. Toch zijn de voorbije jaren inspanningen geleverd om die situatie recht te trekken, zegt Carla Dejonghe van de belangenvereniging all1.

In ons land worden singles soms financieel achtergesteld. Carla Dejonghe richtte daarom in 2015 all1 op, een vzw die opkomt voor de rechten van alleenwonenden. “Wat de fiscus verstaat onder ‘gezin’, beantwoordt al lang niet meer aan de maatschappelijke realiteit”, legt Dejonghe uit. “Er hebben nog nooit zo veel mensen alleen gewoond als vandaag. De Belgische alleenstaande zonder kinderen wordt disproportioneel zwaar belast en op veel domeinen benadeeld.”

De Vlaamse energieheffing van 100 euro per huishouden is daar maar één voorbeeld van, al is die intussen verlaagd tot 10 euro. Hetzelfde geldt voor de Vlaamse waterfactuur. “Naast het effectieve waterverbruik wordt per adres een vast recht van 100 euro aangerekend, met een korting van 20 euro per gedomicilieerde. Het vaste recht voor een alleenstaande bedraagt 80 euro, een gezin van vier personen betaalt 20 euro. Zo’n forfaitaire heffing weegt voor alleenwonenden extra zwaar.”

Ook de Belgische erfbelasting is nadelig voor singles zonder kinderen. Voor wie zijn erfenis wil nalaten aan derden – bijvoorbeeld een goede vriend, een petekind of een nicht – geldt de maximale erfbelasting.

“In Vlaanderen bedraagt het tarief tussen 45 en 65 procent, in Brussel en Wallonië loopt het op tot 80 procent”, weet Dejonghe. “Je kinderen en partner betalen de minste erfbelasting, van 3 tot 30 procent, afhankelijk van het bedrag. Vrijgezellen zonder kinderen hebben die keuze gewoon niet.”

Belastingvrije som

Even onrechtvaardig vinden alleenstaanden de forfaitaire belastingen per gezin, zoals de provinciebelasting in het Vlaamse en het Waalse Gewest. “In Brussel is de gewestbelasting gelukkig afgeschaft”, weet Dejonghe. “Ik droeg 89 euro af, terwijl het gezin met drie kinderen dat naast mij woont, hetzelfde betaalde.”

All1 heeft ook kritiek op de personenbelasting. “De Belgische singles zonder kinderen vormen de zwaarst belaste bevolkingsgroep in West-Europa”, zegt Dejonghe. “De alleenstaande draagt gemiddeld 56 procent van zijn brutoloon af, bij een hoog loon zelfs 60 procent.”

“De oorzaak is de belastingvrije som, het deel van het inkomen waarop je geen belasting betaalt. Tot de vroege jaren 2000 kreeg een alleenstaande een hogere belastingvrije som, ter compensatie van zijn kleinere financiële draagkracht tegenover samenwonenden. Sinds het aanslagjaar 2005 wordt dezelfde belastingvrije som toegekend aan alle belastingplichtigen, waardoor alleenstaanden een belangrijk fiscaal voordeel hebben verloren.”

Lusten en lasten

“Voor een aantal heffingen is het inderdaad een probleem dat daarvoor het criterium ‘gezin’ wordt gebruikt”, bevestigt fiscalist Jef Wellens. “De lasten worden bepaald per gezin, terwijl fiscale voordelen gelden per persoon.”

“Ik ben voorstander om die inconsequenties op te heffen. Als de lusten per persoon worden berekend, dan ook de lasten. Het gezin als uitgangspunt nemen is een moeilijke optie, want dat is natuurlijk veel lastiger te definiëren en te controleren dan het concept persoon.”

Wellens vindt de personenbelasting wel vrij zuiver en rechtlijnig. “Belastingtarieven en belastingvoordelen gelden per persoon. Een alleenstaande die 50.000 euro verdient en een koppel waarvan beide partners ieder 50.000 euro inkomsten hebben, dragen alle drie evenveel belasting af, als er geen kinderen zijn. Dat kun je dus niet als discriminatie beschouwen.”

“Het verschil in belastingdruk draait hier niet rond het statuut getrouwd, samenwonend of alleenstaand, maar wel rond de belastingvermindering voor kinderen. Een alleenstaande met een kind betaalt als individu minder belasting dan iemand die is getrouwd en geen kinderen heeft. Je kunt vragen stellen over dat fiscale voordeel voor kinderen, maar dat is een andere discussie.”

Huwelijksquotiënt

Soms wordt de individualisering van de personenbelasting doorbroken, bijvoorbeeld bij het huwelijksquotiënt. Bij koppels wordt tot 30 procent van het gezinsinkomen automatisch doorgeschoven naar de partner, als die weinig of geen inkomsten heeft. Dat inkomen wordt dan belast tegen een veel lager tarief.

“Daar geef ik de alleenstaande wel gelijk”, zegt Wellens. “De single heeft dat voordeel niet. Maar los van het huwelijksquotiënt is ook de individualisering van de personenbelasting – al is dat een zuiver principe – vaak een doorn in het oog van veel singles. Neem de dienstencheques. Samenwonenden krijgen in Vlaanderen samen twee keer het maximum van 1470 euro cheques tegen 30 procent belastingvermindering, een alleenwonende slechts één keer. En dat terwijl beide groepen een huis moeten onderhouden. Hetzelfde geldt natuurlijk voor de woonbonus.”

Het huwelijk speelt soms in het nadeel. Twee getrouwden met een klein pensioen betalen individueel meer belasting dan een alleenstaande met hetzelfde pensioen. “Dat komt doordat de maximale vrijstelling van pensioenen wordt toegepast per gezin, en niet per persoon”, legt Wellens uit. “Het is dus niet alleen kommer en kwel voor de alleenstaande. Het kind van een single kan ook meer eigen inkomsten hebben om ten laste te blijven dan het kind van een getrouwde.”

Een alleenstaande krijgt ook een bijkomende kleine vrijstelling van zijn inkomen als hij een of meer kinderen heeft. Die vrijstelling verhoogt vanaf dit jaar als de alleenstaande echt single is, en dus niet feitelijk samenwoont.

“Dat is een nieuwe maatregel in het zomerakkoord, waarbij fiscaal voor het eerst een onderscheid wordt gemaakt tussen feitelijk samenwonenden en echte alleenstaanden. Dat is behoorlijk revolutionair. Maar aan die extraatjes hebben singles zonder kinderen uiteraard niets. De voordelen zijn altijd gekoppeld aan kinderen.”

Stappen in goede richting

Er is volgens Dejonghe nog een lange weg af te leggen. Maar hier en daar voeren de diverse overheden een singlesvriendelijker beleid. Het Brusselse Gewest heeft bijvoorbeeld sinds 1 januari 2017 de woonbonus voor hypothecaire leningen afgeschaft. In ruil komt een korting op de registratierechten, die tot 21.875 euro kan oplopen en gelijk is voor koppels en alleenwonenden.

Dejonghe: “In mijn ogen is de Brusselse verlaging van de registratierechten voor de eigen woning een rechtvaardiger systeem dan de woonbonus die koppels een dubbel fiscaal voordeel geeft. De forse verlaging van de registratierechten geldt per woning en niet per persoon.”

Daarnaast heeft het Vlaamse Gewest in 2015 de schenkingsrechten op onroerende goederen fors verlaagd. Wallonië en Brussel deden hetzelfde in 2016. De Brusselse minister van Financiën Guy Vanhengel (Open Vld) wil het erfrecht moderniseren, zodat iedereen één niet-familielid kan aanwijzen dat tegen het familietarief kan erven.

“Dat voorstel klinkt als muziek in de oren, maar binnen de Brusselse regering is daarover nog geen akkoord bereikt”, zegt Dejonghe. “De hervorming zou nochtans goed nieuws zijn voor mensen zonder naaste familie. Bloedverwantschap zegt niets over de emotionele band tussen mensen.”

Extra stappen

Ook de gemeenten doen inspanningen. “Een forfaitaire afvalbelasting bijvoorbeeld is niet eerlijk”, zegt Dejonghe. “Een groot gezin produceert meer afval dan één persoon. Mechelen voerde daarom in 2017 ter compensatie de zogenoemde Mechelenbon van 25 euro in, waarmee Mechelse alleenstaanden kunnen betalen bij de lokale handelaars in de stad.”

De premies voor thematische verloven – zoals ouderschapsverlof, palliatief verlof of verlof voor medische bijstand – voor alleenstaanden met zorg voor kinderen gingen op 1 juni 2017 fors omhoog. “Dat zal alleenstaande ouders meer mogelijkheden geven om gedurende een bepaalde periode voor hun kind te zorgen”, zegt Dejonghe.

Ten slotte maakt Brussel ook werk van een samenhuislabel, dat zowel eigenaars als medehuurders moet geruststellen over de financiële gevolgen van samenhuizen. “Maar er zijn federaal nog extra stappen nodig”, besluit Dejonghe. “De overheden beschouwen de bewoners in een samenhuisverband als een gezin. Dat veroorzaakt veel problemen in de praktijk, zeker voor de toekenning van sociale rechten.”