Anneleen Vanlommel over gekend donorschap: ‘Ik ben gestopt met tellen toen we aan 4.000 euro zaten’

De Belgische fertiliteitscentra werken standaard met anonieme donoren. Met haar podcast Plan D wil Anneleen Vanlommel meer bekendheid geven aan gekend donorschap. “Er zijn veel voordelen en het is niet per se duurder.”

Binnenkort vieren we Moederdag en een maand later is het Vaderdag. Voor kinderen met twee moeders leidt dat tot een dilemma. “Op sommige scholen vieren ze ouderdag, op andere Moederdag en Vaderdag”, zegt Anneleen Vanlommel, de initiatiefnemer van de podcast Plan D. Moeten kinderen voor Moederdag dan twee cadeaus knutselen en geen enkel cadeau voor Vaderdag? Wat is de beste oplossing in zo’n situatie?

Anneleen Vanlommel: “Wij hebben gezegd dat de kinderen zelf mogen kiezen wie ze mee willen nemen naar school. Sommige scholen zeggen dan: laat de kinderen op Vaderdag een man meenemen die dicht bij jullie gezin staat. Maar dat klopt gevoelsmatig niet. Het doel van zo’n dag is dat de kinderen even stilstaan bij wat hun ouders doen voor hen en de kinderen waardering tonen voor al die liefde, zorg en inzet.”

Volwassenen nemen met de beste bedoelingen beslissingen voor hun – soms nog ongeboren – kinderen. Daarbij wordt het standpunt van de kinderen niet altijd gehoord. Volgens Anneleen Vanlommel kunnen we die gewoonte beter afleren. Maar laat ons eerst terugspoelen naar het begin.

Als een lesbisch koppel kinderen wil, komt daar iets meer bij kijken dan bij een heterokoppel. Hoe zijn jullie eraan begonnen?

ANNELEEN VANLOMMEL. “Ik zat vroeger in de scouts. Op zatte feestjes zeiden vrienden weleens grappend: ‘Anneleen, als je ooit hulp nodig hebt, dan weet je ons te vinden.’ Toen het allemaal wat concreter werd – ik leerde mijn vriendin kennen, wij hadden een kinderwens – zijn wij op zoek gegaan naar koppels die met een gekende donor hadden gewerkt, om te horen hoe zij het hadden aangepakt. Die waren niet talrijk.

“Er is heel wat opzoekwerk aan voorafgegaan. Voor gekend donorschap is er nog een heel spectrum aan keuzes. De donor kan heel betrokken zijn en een actieve rol opnemen, je kunt zelfs kiezen voor co-ouderschap, of je kunt gaan voor een donor die nauwelijks betrokken is. Moet je naar een fertiliteitscentrum gaan? Want er bestaan ook inseminatiesets die je in de apotheek of online kunt kopen en waarmee je jezelf thuis kunt insemineren. Wie zou een goede donor zijn? Hoe vraag je dat aan die donor? Zijn we wettelijk gedekt? Moeten we een advocaat in de arm nemen? Enzovoort.”

Hoe hebben jullie afspraken met de donor juridisch verankerd?

VANLOMMEL. “Of je een advocaat nodig hebt en of je alles op voorhand op papier moet zetten, hangt af van de manier waarop de bevruchting gebeurt. Als je zwanger raakt via een fertiliteitscentrum, krijgen zowel de donor als de wensouders een map vol papieren om te ondertekenen. De donor staat zijn genetisch materiaal af en daarbij ook al zijn rechten als ouder. Onze kinderen hebben bijvoorbeeld geen recht op een erfenis van de donor en omgekeerd zullen onze kinderen ook nooit hoeven op te draaien voor de betaling van het woon-zorgcentrum van onze donor op zijn oude dag. Je hebt dan niet per se een bijkomend contract nodig. Wij hebben toch nog een en ander laten vastleggen door onze advocaat. Het is ook gewoon een goede oefening om op voorhand met de donor alle mogelijke scenario’s door te spreken. Als ons iets overkomt, kan het dan gebeuren dat onze kinderen plots bij de donor op de stoep staan? Nee, maar het helpt voor de donor en zijn vrouw om dat zwart op wit op papier te zien staan. Wanneer de kinderen oud genoeg zijn, kunnen zij zeggen hoe ze de rol van de donor zien en kunnen we weer samenzitten over de menselijke kant.

“Als je niet langs een fertiliteitscentrum gaat, moet je hoe dan ook de afspraken tussen de donor en de wensouders in een contract laten gieten. Als de donor en de wensouders later niet meer op dezelfde lijn zitten over de rol die ze in het leven van het kind spelen, komt er een proces van. Het kan dan helpen een intentieverklaring te hebben, waarin staat hoe iedereen is ingestapt.”

Waarom bent u begonnen met een podcast over gekend donorschap, Plan D?

VANLOMMEL. “We merkten dat mensen die verder van ons afstaan verrast, en soms ongemakkelijk reageerden als wij zeiden dat wij onze donor kennen. Dat is niet de standaard. Daardoor ben ik me wat meer in het onderwerp beginnen te verdiepen. Ik ben in de wereld van de donorkinderen terechtgekomen en daardoor zijn mijn ogen en oren opengegaan. Die donorkinderen vechten al jaren voor hun rechten. Iris Tuijaerts is er onlangs als eerste donorkind in geslaagd om echt gehoord te worden. Zij heeft een proces aangespannen tegen het UZ Brussel in Jette, omdat het ziekenhuis weigerde informatie te verstrekken over haar biologische vader. Het Grondwettelijk Hof heeft beslist dat wetten die verhinderen dat een donorkind informatie kan krijgen over de donor ongrondwettelijk zijn. De regering heeft drie jaar de tijd gekregen om die wetgeving aan te passen. Daar blijven nu nog ongeveer twee jaar van over.

“Ik was in februari op een symposium over de toekomst van donorconceptie. Daar werd de mogelijkheid geopperd om via fertiliteitsklinieken met identificeerbare donoren te werken, zodat donorkinderen vanaf 16 jaar bepaalde gegevens van hun donor kunnen opvragen. Er is tijdens die dag geen woord gerept over de mogelijkheid van gekend donorschap, zoals wij het gedaan hebben.  Ik probeer mensen te bereiken voor ze ­contact zoeken met een fertiliteitscentrum. Want als je zelf overtuigd bent van gekend donorschap, zal dat centrum je wel helpen.”

Wat zijn de voordelen van gekend donorschap?

VANLOMMEL. “Als we met onze kinderen bij de dokter zitten en die vraagt of er allergieën of bepaalde ziekten in de familie zitten, sturen we een berichtje naar de donor en krijgen we die informatie meteen door. Bij anoniem donorschap tast je in het duister. Het gaat ook niet enkel over medische informatie, maar ook over allerlei andere zaken die genetisch bepaald zijn. Wat voor persoon is de donor? Hoe staat die in het leven? Is die muzikaal aangelegd? Is die introvert of extravert? Zitten er in de familie mensen met dyslexie of een autismespectrumstoornis? Als je zelf niet in die situatie zit, kun je volgens mij niet weten hoe groot de onrust kan zijn als je bepaalde zaken niet mag weten.

“En toch blijven wij maar aan de lopende band kinderen met anoniem donorzaad verwekken. Ik wil daar verandering in brengen. Want veel mensen stappen in het traject dat de fertiliteitsklinieken hun voorschotelen, zonder dat ze het gevoel hebben dat ze een keuze hebben en zonder dat ze alle implicaties van hun keuze begrijpen.”

Met de podcast Plan D biedt u informatie aan wensouders. Zou u nog meer kunnen of willen doen?

VANLOMMEL. “Zelfs zonder dat ik reclame maak, komen heel veel mensen naar mij die op zoek zijn naar informatie over gekend donorschap en die nergens vinden. Als je met artsen praat, voel je je toch nog te vaak een speler in een poppenspel. Je hebt niet het gevoel dat je kritische vragen mag stellen of tegen een arts mag ingaan. Het kan dan helpen als er iemand naast je staat die het pad al bewandeld heeft, om je met raad en daad bij te staan. Ik begeleid koppels die met een gekende donor in zee willen gaan. Ik werk ook aan tools: van werkboeken tot een checklist over hoe je een donor kunt vinden en wat je allemaal moet bespreken. Ik droom van een centrale plek – digitaal of fysiek – waar wensouders niet alleen informatie, maar ook herkenning, geruststelling en een community vinden.”

Is het duurder om met een gekende donor te werken dan met een anonieme donor?

VANLOMMEL. “Het hangt ervan af hoe snel je zwanger geraakt, hoeveel kinderen je wilt en of je met een fertiliteitscentrum werkt. Bij een gekende donor heb je meer kosten in het begin van het traject met een fertiliteitscentrum, want je moet de medische en genetische screening van je donor betalen. Je betaalt een pak minder zodra de inseminaties beginnen. Bij een inseminatie met een anonieme donor koop je een pakket genetisch materiaal voor drie pogingen – reken daarvoor op ongeveer 1.500 euro. Voor zes inseminaties ben je dus al 3.000 kwijt. Bij een anonieme donor zitten de verwerking en de screening van het sperma op soa’s, bepaalde erfelijke ziekten en genetische afwijkingen in het pakket inbegrepen.

“Met een gekende donor hoef je enkel te betalen voor de verwerking, niet voor de aankoop van het genetisch materiaal. Als je een aantal pogingen nodig hebt om zwanger te raken, of als je voor een tweede of een derde kind gaat, kunnen de kosten met een gekende donor dus lager uitvallen. Wij hebben ineens tien stalen laten verwerken en invriezen, meer dan achteraf nodig bleek. We hebben voor de verwerking 100 euro per staal betaald en een jaarlijkse kostprijs van 90 euro om het staal te bewaren (de aankoop en de bewaring van donorsperma worden niet terugbetaald door de ziekenfondsen, nvdr). Voor de inseminatie met het staal betaal je ook. Daarvan wordt wél een deel terugbetaald door het ziekenfonds.

“De prijzen verschillen van kliniek tot kliniek. Maar je kiest een fertiliteitscentrum niet voor de prijs, maar omdat je er een goede klik mee hebt of het dichtbij ligt of de contracten beter zijn.”

Er komen wel nog meer kosten bij kijken dan de betalingen voor het genetisch materiaal.

VANLOMMEL. “Het was een heel intensief proces. Je wordt gemonitord. Je krijgt hormonen toegediend. In de dagen voor zo’n inseminatie ga je bijna dagelijks naar het fertiliteitscentrum om te kijken wanneer je eisprong zal plaatsvinden. Je moet daar nogal last minute vakantie voor nemen en dat is stresserend. Na een mislukte poging is er ontgoocheling. Daarna komt in-vitrofertilisatie, waarbij nog meer hormonen komen kijken. Er moeten eitjes worden geoogst, onder lokale of volledige verdoving. De kans op een bevruchting is dan wel groter en de hoeveelheid genetisch materiaal die nodig is kleiner.

“Voorafgaand aan het hele proces heb je allerlei afspraken met de gynaecoloog en de psycholoog. Een gekende donor moet ook naar de psycholoog. Die kostenpost heb je niet bij een anonieme donor. Je mag de donor niet betalen voor zijn sperma, maar je mag wel zijn onkosten vergoeden.

“In het begin hield ik alle kleine en grote kosten bij in een spreadsheet. Op een bepaald moment ben ik ermee gestopt, toen we aan 3.000 of 4.000 euro aan kosten zaten. Nu ik moeder ben, kan ik die kosten relativeren. Een kind kost een huis. De kosten om het kind te verwekken zijn daar slechts enkele procenten van, en dus verwaarloosbare kosten in het grotere geheel.”