Duizenden Belgen met Amerikaanse nationaliteit dreigen zichtrekening te verliezen

Boodschappen betalen met Bancontact in de supermarkt, snel geld afhalen aan een automaat, wat zakgeld overschrijven naar zoon of dochter, voor duizenden Belgen zal het binnenkort niet meer lukken. Door een wet die president Barack Obama nog invoerde, dreigen een hele hoop Belgen met ook de Amerikaanse nationaliteit op 1 januari 2020 zonder bankrekening te vallen.

Flashback naar 2010. President Barack Obama tekent de Foreign Account Tax Compliance Act, een vernuftige en verreikende wet die moet beletten dat Amerikanen inkomstenbelastingen ontduiken door hun geld weg te steken op buitenlandse bankrekeningen en beleggingsvehikels. Vernuftig omdat buitenlandse banken door de wet een soort overzeese verlengarm worden van Amerikaanse belastinginspecteurs. Als zij weigeren de identiteit en het vermogen te rapporteren van de Amerikanen die rekeningen bij hen aanhouden, mogen ze zware boetes verwachten. Verreikend omdat ‘Amerikaanse burger’ ruim wordt gedefinieerd. Ook mensen die hun hele leven in Europa hebben gewoond en gewerkt, en geen enkele band met het land hebben, vallen onder de wet.

Toevallige Amerikanen

Onder het Amerikaanse ‘birthright citizenship’-systeem wordt iedereen die geboren wordt op het grondgebied automatisch de Amerikaanse nationaliteit toegekend, dus ook wie er wordt geboren tijdens een kort toeristisch bezoek of werkverblijf van zijn ouders. De FATCA-wet heeft deze zogeheten ‘accidental Americans’ of toevallige Amerikanen verstrikt in een administratief kluwen.

De wet verplicht overzeese financiële instellingen namelijk om onder meer het ‘social security’-nummer mee te delen van klanten die vermoedelijk een band hebben met de VS. Daarom zijn Europese banken sinds 2014 klanten die geboren zijn in de VS brieven beginnen te sturen met het verzoek hun socialezekerheidsnummer zo snel mogelijk mee te delen. Maar dat hebben deze mensen net niet, zegt Daan Durlacher, medeoprichter van Americans Overseas, een Nederlandse organisatie die mensen getroffen door deze regelgeving wereldwijd ondersteunt. “Je wordt benaderd als een belastingontduiker maar je wist niet dat je überhaupt een belastingverplichting had in dat land waar je toevallig geboren bent,” legt hij uit.

Natuurlijk kunnen deze toevallige Amerikanen afstand doen van hun Amerikaanse nationaliteit. Dan zou de FATCA-wet niet meer van toepassing op hen zijn.

Was het maar zo simpel, zucht Durlacher. Om afstand te doen van je Amerikaanse nationaliteit heb je namelijk ook een socialezekerheidsnummer nodig. “Dus je zit in een spagaat. Je zit vast, je bent gegijzeld, omdat je dat nummer niet hebt”, legt hij uit. Een nummer bemachtigen is een erg ingewikkeld, administratief proces dat zes à negen maanden in beslag neemt. Je moet bovendien een gespecialiseerde boekhouder inschakelen die het Amerikaanse belastingsysteem kent om te kunnen voldoen aan de belastingverplichtingen die gepaard gaan met het proces. “Afstand doen kost minimaal zo’n 5000 euro en héél veel moeite”, vertelt Durlacher.

Maar meer nog dan de administratieve hoofdpijnen en het stevige prijskaartje weegt de emotionele tol, weet Durlacher, zelf ook een toevallige Amerikaan. “Wij zijn de helft van de tijd bezig met de emotionele kant – met mensen gerust te stellen en een soort gids te zijn door dit drama”, vertelt hij. “Je voelt je een bandiet.”

Twee vuren

Voor de banken is het evengoed schipperen. Als ze niet voldoen aan de FATCA- verplichtingen kan de VS besluiten een bronbelasting van 30 procent te heffen op alle betalingen vanuit de VS naar de bank of klanten van de bank. Of zoals de Ombudsdienst voor financiële diensten al in 2015 waarschuwde: “Voor de overgrote meerderheid van de banken zijn de Amerikaanse markt en bepaalde financiële centra in de Verenigde Staten dermate belangrijk dat het niet naleven van de FATCA-wet gewoon ondenkbaar is.”

Sébastien De Brouwer van de Europese Bankfederatie onderstreept dan ook dat banken geprangd zitten tussen twee vuren. “Langs de ene kant is er deze verplichting om het socialezekerheidsnummer mee te delen of de rekening te sluiten. Maar aan de andere kant is er ook Europese wetgeving die vereist dat banken basisbankrekeningen openen voor iedere Europese inwoner”, vertelt hij. “We bevinden ons dus in een erg lastige situatie, maar ik denk dat het risico om rekeningen te blijven aanhouden voor toevallige Amerikanen als veel hoger wordt ingeschat.”

Toch hebben eerdere procedures al aangegeven dat zowel het gelijkekansinstituut UNIA als zijn Nederlandse tegenhanger vindt dat de sluiting van bankrekeningen op basis van nationaliteit discriminatie inhoudt. Ook het Europees Parlement nam al in 2018 een motie aan die de Commissie oproept “aandacht te besteden aan elke vorm van discriminatie door financiële instellingen van belastingplichtigen die legaal in de EU verblijven en als ‘US persons’ worden beschouwd voor de toepassing van de FATCA.”

Banken hebben in 2017 tijdelijk uitstel gekregen van drie jaar van de Amerikaanse belastingdienst om te voldoen aan de nieuwe wetgeving, maar de nieuwe deadline nadert met rasse schreden. Hij kan het zich óók moeilijk inbeelden maar tenzij er alsnog een oplossing uit de bus komt of de VS opnieuw uitstel verlenen, zegt De Brouwer, is “het grote risico inderdaad dat banken heel veel rekeningen moeten sluiten” op 1 januari 2020. “Dat is de situatie waar we ons in bevinden.” Volgens de bankenfederatie zou het gaan om zo’n 300.000 klanten in de EU. De Brouwer roept Europese en nationale overheden dan ook op om hun stem te laten horen. “Dit is tenslotte eerder een overheidsaangelegenheid dan een bankenaangelegenheid.”

Dat hebben sommigen landen al gedaan. Naast de eerder vermelde Europese motie is in Frankrijk een commissie opgericht die zich alleen met deze kwestie bezighoudt en in Nederland is staatssecretaris voor Financiën Menno Snel naar de VS gereisd om op een oplossing aan te dringen. In België is het tot nog toe stil gebleven, ook al zouden volgens de fiscus zo’n 10 à 15.000 Belgen getroffen worden. Federaal parlementslid Philippe Goffin heeft er in april vorig jaar een parlementaire vraag over gesteld, maar verder niets.

‘Europese aanpak is aangewezen’

Gevraagd om een reactie zegt Tom Meulenbergs, woordvoerder voor minister van Financiën Alexander De Croo, dat de toegang van toevallige Amerikanen tot financiële dienstverlening niet alleen in België zorgen doet rijzen. “Andere Europese landen worden met dezelfde problematiek geconfronteerd. Een Europese aanpak is aangewezen. Daarom zijn we in overleg met onder meer Nederland om tot een gecoördineerde actie te komen op Europees niveau. We zullen ook de Europese Commissie vragen oplossingen aan te reiken. Daarnaast wordt ook overlegd gepland met Febelfin, de Belgische federatie van de financiële sector.”

Toch is het ook zo dat toevallige Amerikanen zo’n vijf jaar hebben gehad om hun zaakjes op orde te krijgen (de intergouvernementele overeenkomst die FATCA afdwingbaar maakt in nationale wetgeving werd in België bijvoorbeeld in 2014 ondertekend). Maar Durlacher zegt stellig dat deze groep niets te verwijten valt. “Veel van deze mensen, inclusief mijzelf, is altijd verteld dat je zodra je achttien bent, je je Amerikaanse nationaliteit automatisch verliest”, vertelt hij. Bovendien wordt deze groep volgens Durlacher buitengewoon hard gestraft voor haar onwetendheid.

“In het land waar jij woont, werkt en belastingen betaalt de dreiging te krijgen geen bankrekening meer te kunnen aanhouden is een grotere straf dan menig misdadiger in Europa krijgt. Als jij een grote misdaad hebt begaan in Europa, dan hou je nog altijd het recht op een bankrekening.”