‘De afschaffing van duolegaten is een streep door de rekening van kinderloze alleenstaanden’

‘Politici hebben opgeroepen kindertekeningen te sturen naar eenzame bejaarden, veilig sociaal contact te houden met alleenstaande buren. Maar door evenzeer vast te houden aan de afschaffing van duolegaten kan men zich afvragen hoe oprecht die oproepen eigenlijk zijn.’ Dat zegt advocaat Ayfer Aydogan, docent aan de Universiteit Hasselt en gespecialiseerd in erfrecht en erfbelasting.

De overheid heeft de jongste jaren steeds meer aandacht voor alleenstaanden met kinderen. Terecht, want het groeiend aantal relatiebreuken heeft ertoe geleid dat éénoudergezinnen geen uitzondering meer zijn. Maar voor alleenstaanden zonder kinderen, een bevolkingsgroep die ook steeds groter wordt, is veel minder aandacht. Het gaat om mensen die gewild of ongewild nooit kinderen hebben gekregen, noch op een duurzame wijze samenwonen met een partner.

Nochtans kondigen demografen al jaren aan dat de groep van kinderloze alleenstaanden nog zal groeien en we ons daarop moeten voorbereiden. Dat stedenbouwkundigen en projectontwikkelaars anticiperen op die voorspelling, kan iedereen vaststellen in de eigen gemeente of stad. Er worden bijvoorbeeld veel meer kleinere wooneenheden gebouwd. Niet alleen om een groter aanbod aan huisvesting in Vlaanderen te creëren, maar ook omdat het gewoon niet anders kan: alleenstaanden kunnen grotere, duurdere woningen vaak niet financieren.

Verschillende politici hebben in het verleden gewezen op het belang van een ‘singles-reflex’ in de beleidsvorming om aan te geven dat de overheid bij het creëren van nieuwe regelgeving steeds rekening moet houden met de belangen van alleenstaanden. Er zijn zelfs politieke partijen met een Singlesplan, onder meer om de hoge druk van nutsfacturen die alleenstaanden volledig zelf moeten dragen, te verlichten.

In het huidige Vlaamse regeerakkoord staat onder de rubriek ‘Curatieve maatregelen voor de meest kwetsbare doelgroepen’ het volgende: ‘Daarom onderzoeken we in diverse relevante beleidsdomeinen zoals wonen en fiscaliteit of nieuwe of bestaande beleidsmaatregelen niet onterecht nadelig uitvallen voor alleenstaanden.’ Is dit de doorbraak van de singles-reflex? Ik vrees eerder dat het mooie praatjes zijn om de schijn van empathie hoog te houden, terwijl singles op sommige vlakken nog slechter af zullen zijn dan nu. Dat blijkt ook uit het regeerakkoord zelf, waarin de afschaffing van duolegaten wordt aangekondigd, een onderwerp dat voor kinderloze singles van groot belang is.

Waar gaat het over? Wanneer een kinderloze alleenstaande persoon overlijdt, dan komt zijn erfenis in principe toe aan zijn familieleden. Vaak gaat het om broers of zussen, neefjes of nichtjes. Zoals alle erfgenamen, moeten zij erfbelasting betalen. Volgens de huidige Vlaamse regelgeving zijn zij ‘verre’ familieleden en worden zij zwaarder belast dan ‘naaste’ familieleden zoals de partner en de kinderen van de overledene. Terwijl het maximumtarief van de erfbelasting voor de partner en de kinderen 27 procent is, is dat 55 procent voor andere personen. Kinderloze alleenstaanden moeten dus aanvaarden dat zij tijdens hun leven zwaarder worden belast in de jaarlijkse personenbelasting én dat er van hun vermogen een groter deel wordt afgenomen na hun overlijden dan van hun alleenstaande medemens met kinderen. Dat is kennelijk de prijs die moet worden betaald voor het leven dat zij hebben geleid. Alsof dat iets is dat bestraft moet worden.

Om die fiscale mishandeling enigszins draaglijk te houden, is de techniek van het duolegaat ontwikkeld. Via een testament laat men zijn erfenis na aan een goed doel met de plicht voor dat goed doel een deel ervan uit te keren aan familieleden of vrienden én om hun erfbelasting te betalen. In wezen kan er zo voor worden gezorgd dat de familieleden of vrienden van een kinderloze alleenstaande persoon meer overhouden van de erfenis dan als ze die rechtstreeks zouden krijgen. Ook het goede doel wordt er beter van en ontvangt een deel van de erfenis. Uitlatingen als zou het goede doel worden misbruikt, zijn dan ook totaal misplaatst. Integendeel, voor veel goede doelen zijn duolegaten een welgekomen bron van inkomsten.

Maar de Vlaamse regering wil nu die duolegaten afschaffen, ‘om het zuiver altruïstische element van legaten aan goede doelen te herstellen’. Men geeft daarmee aan dat duolegaten niet gewenst zijn omdat ze een ‘trucje’ zijn om minder erfbelasting te betalen. Maar in plaats van die erfbelasting dan te normaliseren, zodat trucjes niet nodig zijn, volhardt men door duolegaten te viseren.

Dat is een streep door de rekening van kinderloze alleenstaanden die hun familie of vrienden zo veel mogelijk willen nalaten uit hun erfenis. Om de schijn hoog te houden dat men toch ook aan die ‘arme stakkers’ heeft gedacht, stelt men in de plaats van het duolegaat de vriendenerfenis voor: u mag uw familie en vrienden een voordeel toekennen waarop slechts 3 procent erfbelasting wordt geheven, maar wel voor maximaal 15.000 euro, terwijl voor duolegaten geen maxima gelden.

Het ergste vind ik, als jurist, dat men de afschaffing van duolegaten onmiddellijk in werking wil laten treden. Overlijdt iemand die een testament met een duolegaat heeft vanaf 1 juli 2021, dan zal er geen rekening worden gehouden met het duolegaat bij de berekening van de erfbelasting. Al degenen die misschien al jaren geleden tijd en kosten hebben geïnvesteerd in de opmaak zo’n testament, zijn eraan voor de moeite. Ze moeten hun testament maar aanpassen, is de boodschap van de Vlaamse regering. Niet alleen is dat niet altijd mogelijk (bijvoorbeeld als de persoon in kwestie inmiddels onbekwaam is geworden door een geestesziekte) en leidt dat opnieuw tot kosten, het is bovendien een schrijnende inbreuk op de rechtszekerheid. Als we ons testament opmaken, rekening houdend met de regels op dat ogenblik, mag de overheid ons later niet dwingen tot een aanpassing door die regels te wijzigen. Als we op dat principe niet meer kunnen vertrouwen, dan is niet alleen de kinderloze alleenstaande, maar iedereen overgeleverd aan politieke grillen.

Tijdens de coronacrisis heb ik veel hartverwarmende acties gezien voor mensen die alleen door het leven gaan. Jong of oud, man of vrouw, de crisis heeft misschien beter dan ooit getoond hoe moeilijk dat leven kan zijn. Politici hebben opgeroepen kindertekeningen te sturen naar eenzame bejaarden, veilig sociaal contact te houden met alleenstaande buren, online kerstdiners voor singleszijn bejubeld. Maar door evenzeer vast te houden aan een voorstel zoals de afschaffing van duolegaten kan men zich afvragen hoe oprecht die oproepen eigenlijk zijn. Sociaal correcte acties voor kinderloze alleenstaanden zijn prachtig maar ten bate van de staatskas gaan we er toch voor zorgen dat die mensen veel minder kunnen nalaten aan hun geliefden. Oftewel, beste kinderloze alleenstaande, u doet er niet evenveel toe als uw medemens, maar we doen alsof, omdat dat sympathiek overkomt.