CumEx-schandaal: wat weet u over ‘de grootste belastingzwendel in de Europese geschiedenis’?

Voor wie gelooft in de herverdelende rol van belastingen, is het CumEx-schandaal een slag in het gezicht. Terwijl het eerste proces loopt, zijn er sterke vermoedens dat de wanpraktijken gewoon voortgaan.

Ruim een jaar geleden kwam een internationaal samenwerkingsverband van journalisten naar buiten met The CumEx Files. Uit dat onderzoek bleek hoe een netwerk van banken, investeringsfondsen, fiscalisten, advocaten en tussenpersonen jarenlang onrechtmatig geld hebben teruggevorderd van Europese belastingdiensten. In het Duitse Bonn loopt de eerste rechtszaak naar aanleiding van het CumEx-schandaal, dat wel eens “de grootste belastingzwendel in de Europese geschiedenis” is genoemd. En er zijn sterke vermoedens dat de wanpraktijken op andere plaatsen in Europa gewoon voortgaan. Eric Smit, de hoofdredacteur van het Nederlandse Follow The Money, was nauw betrokken bij The CumEx Files.

Omdat de materie zo complex en technisch is, kregen de rechters voorafgaand aan het proces in Bonn een speciale opleiding. Kunt u in mensentaal uitleggen wat de CumEx-handel inhoudt?

ERIC SMIT. “De term verwijst naar aandelen met ( cum) en zonder ( ex) winstuitkering. De zaak draait om de onrechtmatige terugvordering van belasting op dividenden. Dat kan op twee manieren: ofwel door belastingen te recupereren die nooit zijn betaald, ofwel door een eenmalig betaalde belasting meermaals terug te vorderen.

“De tijdelijke internationale constructies die verschillende partijen daarvoor hebben opgezet, zijn heel complex. Aandelen werden rond het moment van de dividenduitkering meermaals verkocht of uitgeleend. Daardoor is het voor de fiscus niet duidelijk wie op welk moment eigenaar is van een aandeel, wie er al dividendbelasting op heeft betaald en wie recht heeft op een gedeeltelijke terugstorting.”

Blijkbaar gebeurt dat soort constructies al sinds de jaren negentig. Hoe groot is de schade?

SMIT. “In Europa schatten we de schade op 55,2 miljard euro. Duitsland is in absolute cijfers het hardst getroffen: daar is over een periode van ongeveer twintig jaar zowat 31 miljard aan de staatskas ontfutseld. In België is dat volgens onze informatie ongeveer 200 miljoen euro.” (zie kader ‘CumEx-handel in België’ onderaan dit artikel)

Hoe is dat misbruik zolang onder de radar gebleven?

SMIT. “In de financiële sector is de CumEx-handel al lang een publiek geheim. Op veel plaatsen voelden de belastingdiensten ook wel nattigheid, maar door de complexiteit van de transacties en het grote gebrek aan onderlinge communicatie tussen de Europese landen konden de vermoedens nooit echt worden hardgemaakt. Bovendien ontbrak in veel van de getroffen landen een sluitende wetgeving voor de terugbetaling van de dividendbelasting. Het gedrag van de betrokken handelaars was zeker immoreel, maar niet altijd per se illegaal.

“Hoewel de toezichthouders en de pers geregeld iets opvingen over de wanpraktijken, duurde het tot 2011 voor er echt stappen werden ondernomen. Dat jaar werd voor de Duitse fiscus de omvang van het misbruik duidelijk, met veel publieke verontwaardiging en media-aandacht tot gevolg. In 2012 werd de CumEx-handel in Duitsland expliciet verboden. Sindsdien heeft de Duitse justitie verschillende onderzoeken geopend, maar elders in Europa – ook in België – ging de CumEx-handel nog enkele jaren door. Overigens heeft de Europese toezichthouder dit jaar de bezorgdheid geuit dat in veel landen nog altijd onrechtmatig dividendbelasting wordt teruggevorderd.”

Zijn er ook Belgische banken of investeerders betrokken?

SMIT. “In de verschillende onderzoeken worden meer dan honderd instellingen in de financiële sector genoemd, maar voor zover we weten, zijn er geen Belgische banken betrokken. De Amerikaanse banken Goldman Sachs en Morgan Stanley worden genoemd, maar ook Deutsche Bank en ABN AMRO. Het verhaal van ABN AMRO is illustratief voor het cynisme van het schandaal. In nasleep van de financiële crisis in 2008 werd de Belgisch-Nederlandse bank Fortis ontmanteld. Daarbij was een interventie van de Nederlandse overheid nodig. Uiteindelijk kwam het tot een fusie van ABN AMRO en het Nederlandse deel van Fortis, waartoe ook de afdeling Fortis GSLA behoorde. Die hield zich intensief bezig met de CumEx-handel. Dat leidde dus tot de situatie waarbij de staatsbank ABN AMRO eigenaar was van een afdeling die geld ontfutselde van onder meer de Duitse belastingdienst.

“Later bleek dat ABN AMRO wel degelijk wist wat in die afdeling gaande was. Toen de bank in 2015 naar de beurs trok, nam ze in haar prospectus een provisie van 150 miljoen euro op voor eventuele schadeclaims.”

Wat mogen we verwachten van het proces dat in Duitsland loopt?

SMIT. “In Duitsland zijn verscheidene strafrechtelijke onderzoeken geopend. De meeste onderzoeken lopen nog altijd. Zo vond deze maand nog een inval plaats in het kantoor van ABN AMRO in Frankfurt. Het onderzoek in Keulen staat het verst en heeft tot een rechtszaak geleid, die in september van start is gegaan in Bonn. Ze spitst zich toe op mensen die werkten voor – of betrokken waren bij – de Zwitserse bank Sarasin & Cie. De centrale vraag op het proces is niet of er belastinggeld werd teruggevorderd dat nooit is betaald, maar wel of de beschuldigden daarmee de wet hebben overtreden. Begin februari mogen we wellicht een uitspraak verwachten. Naar mijn inschatting kan het bijna niet anders dan dat er gevangenisstraffen worden uitgesproken.”