Een tip voor als u in de file staat. In plaats van hardop te vloeken op alle andere automobilisten die de file hebben veroorzaakt… hier is een recept dat op lange termijn meer voldoening geeft. Adem diep in en uit, kijk rondom u en stel vast: ‘De vraag naar openbare weg is momenteel groter dan het aanbod’.
Wie vertrouwd is met vraag en aanbod weet dat hiervoor maar één verklaring kan zijn. De betaalde prijs is lager dan de evenwichtsprijs. Elke automobilist betaalt alleen zijn eigen private kosten: brandstof, verzekering en slijtage van zijn voertuig. De werkelijke kosten liggen echter veel hoger dan de private kosten en bevatten de filekosten voor alle andere weggebruikers, milieuschade en slijtage van het wegdek. Files kunnen alleen effectief worden aangepakt als de werkelijke prijs van spitsverplaatsingen wordt doorgerekend door bijvoorbeeld intelligente tolheffingen.
Een eerste argument van tegenstanders stelt dat een tolheffing asociaal is, zeker voor personenvervoer. Alleen gefortuneerde lieden zouden in staat zijn om een tol van misschien wel 3 tot 7 euro te betalen voor de dagelijkse pendel. Filevrij rijden als een luxeproduct lijkt voor sommigen onbespreekbaar.
Alsof met zijn allen bumperen, zonder onderscheid van rang of stand, een hoger gelijkheidsideaal dient. Sociale overwegingen horen geen rol te spelen bij indirecte belastingen. Daarvoor dienen progressieve inkomstenbelastingen of een herverdelingsbeleid. Tenzij u wilt dat bakkers, kappers of boekenwinkels ook inkomensafhankelijke btw-tarieven beginnen hanteren.
Een tweede kritiek stelt dat brandstof al fors belast wordt. Die opbrengsten zouden de aangerichte externe kosten al voldoende moeten vergoeden. Helaas! De Borger en Proost (2006) schatten dat de werkelijke kostprijs van spitsrijden tot twee keer zo hoog ligt als de privaat betaalde kostprijs.
De accijnzen op brandstof zijn bovendien niet intelligent genoeg om files te bestrijden. Iemand die tijdens het midden van de nacht de autosnelweg gebruikt, veroorzaakt geen files, maar betaalt even veel brandstofbelasting als iemand die dezelfde verplaatsing maakt tijdens de spits.
Ten slotte: wat als in de toekomst steeds meer mensen zich met een elektrische wagen verplaatsen? Over een vergelijkbaar traject betalen zij veel minder taksen dan de koolwaterstofverbranders. De subsidies die ze krijgen voor de aankoop van hun wagen moedigt hun autogebruik zelfs nog aan.
Ettelijke dure campagnes werden de afgelopen jaren gevoerd om de files te bestrijden. Carpooling. Aparte busstroken. Gratis openbaar vervoer. Campagnes voor telewerken. In de praktijk hebben al die maatregelen weinig opgeleverd. Dat is niet verwonderlijk: om consumenten te bewegen, is de stok vaak effectiever dan de wortel.
Als iedereen de werkelijke prijs van zijn verplaatsing zou moeten betalen in plaats van alleen de private kost, zou er een veel snellere impact zijn op het gedrag van bestuurders. Wortels zijn politiek dan wel bijzonder sympathiek, ze zetten weinig zoden aan de dijk.
Vandaag worden zowel het autoverkeer, het vrachtverkeer als het openbaar vervoer onder de werkelijke kostprijs aangeboden en dus impliciet gesubsidieerd. Tegelijk is er in België nauwelijks iets dat zwaarder wordt belast dan arbeid. Iets wat maatschappelijk niet wenselijk is, hoort belast te worden. Iets wat maatschappelijk wenselijk is, wordt vaak gesubsidieerd. Wat is dan de logica achter de zware belastingen op arbeid en de subsidies voor files? Schaf die filesubsidies af en maak met de opbrengst onder meer arbeid goedkoper.
Kijk nu opnieuw rondom u. Op uw dashboard ziet u de gps-transponder die als een persoonlijke taximeter de prijs bijhoudt van uw verplaatsing. Het toestel houdt rekening met tijdstip en locatie en bepaalt zo het toltarief voor uw verplaatsing. U rijdt vlot doorheen het verkeer naar uw belangrijke vergadering tijdens het moment dat vroeger wel eens “spits” werd genoemd.
Aan de prijs die op de meter staat, begrijpt u meteen waarom in andere auto’s niet alleen chauffeurs zitten maar ook passagiers die de kosten willen delen. U bedenkt bovendien dat u voor dit bedrag morgen net zo goed de trein kan nemen. En overmorgen werkt u vanuit het kantoor in de buurt.
Tenslotte prijst u zich gelukkig over de goede staat en het goede onderhoud van de Belgische wegen in vergelijking met die in het buitenland. Allemaal omdat rekeningrijden daar nog altijd een taboe is.
Peter De Keyzer, chief economist van Petercam