Piraten belegeren de vrije markt

In de 18de eeuw belandden verdacht veel Britse schepen op de bodem van de oceaan. De hoofdverdachten waren niet zware stormen of vijandige kanonnen, maar pure financiële speculanten.

Britse investeerders konden een verzekering kopen tegen het vergaan van een schip waarvan ze zelf geen eigenaar waren. Deze speculanten hadden er dus baat bij dat deze schepen zonken, wat ook iets te regelmatig gebeurde. In 1746 verbood het Britse parlement daarom deze ‘naakte’ verzekeringen. Speculatie is wenselijk en nuttig, maar als ze degenereert tot schadelijke piraterij, dan wordt het algemeen belang geraakt. En dan moet een lijn in het zand getrokken worden. Tot daar, en niet verder.
Vandaag, ruim 250 jaar later, moet die lijn opnieuw getrokken worden. De moderne piraten worden ervan verdacht hele naties, zoals Griekenland, in het vizier te nemen door verzekeringscontracten, de intussen beruchte credit default swaps (CDS), te kopen op obligaties die ze niet bezitten. De hefboomfondsen zeggen dat ze niet speculeren tegen het Griekse volk, maar dat ze tijdig CDS op Grieks overheidspapier kochten om deze dan met veel winst door te verkopen aan banken die in paniek naar bescherming zochten voor hun Griekse overheidsobligaties in portefeuille. En slimmer zijn dan de banken is tot nader order niet strafbaar.

Toch heeft de wereld het weer even gehad met de excessen van de financiële markten. De financiële crisis heeft duidelijk aangetoond dat de maatschappij een onschuldig slachtoffer is geworden van het blinde vertrouwen in de zelfdiscipline van de financiële markten. Die blindheid zorgde ervoor dat niemand nog zijn huiswerk maakte, dat de prijsvorming op de markten faalde, dat de discipline overboord ging en dat de piraten vrij spel kregen. De hoofdschuldige van de crisis is een vorm van collectieve verdwazing, zoals dat bij elke zeepbel het geval is. Het noodlottige lemmingengedrag werd extra in de hand gewerkt door het goedkoopgeldbeleid van de centrale banken in de aanloop naar de crisis. Vele investeerders verkochten hun ziel aan de duivel voor een handvol basispunten extra rendement. Het systeem speelde iets te enthousiast het spel van ‘de winsten zijn voor ons, de verliezen zijn voor de samenleving’. De belastingbetaler voelt zich gerold, en de politiek voelt zich daarom sterk om (te) hard terug te slaan.

De situatie is daarom ernstig. Overijverige politici zien hun kans schoon om de wereldzeeën te controleren en de vrijemarktwerking te kapen. De crisis riskeert dan een tweede keer een hoge tol te eisen. Alleen slimme regulering kan op termijn dit gevaar afwenden. “Het vinden van de juiste balans tussen winstgedreven marktwerking en de regulering die noodzakelijk is om het algemeen belang te beschermen tegen deze krachten, loopt als een rode draad door de geschiedenis van het Amerikaanse kapitalisme”, schrijft Hank Paulson in zijn boek On the Brink, waarin hij beschrijft hoe hij als minister van Financiën tot zijn afgrijzen de principes van vrijemarktwerking overboord moest gooien, en miljarden dollars belastinggeld in het systeem moest pompen om een totale implosie te voorkomen. Als zelfs diehard-kapitalisten als Paulson de excessen van de markt aan de kaak stellen, dan doen ze dat omdat ze bang zijn dat de gezonde marktwerking mee ten onder gaat.

Binnen de G20 bestaat er in elk geval een consensus om de piraterij te lijf te gaan. Het doel is om het ongereguleerde banksysteem (bestaande uit speciale investeringsvehikels, hefboomfondsen en gehaaide durfkapitalisten), en zijn ongereglementeerd instrumentarium (de alfabetsoep van CDS, CDO’s of SIV’s) uit de schaduw te halen en om dit ‘casinokapitalisme’ onder dezelfde regelgevende paraplu als het klassieke financiële systeem te brengen. Het was precies in dit casino dat rommelhypotheken herverpakt en doorverkocht werden, no questions asked. Het was een casino zonder brandblusapparaten of evacuatieplannen, en toen de Amerikaanse vastgoedmarkt afkoelde, ging het in een oogwenk in rook op. De rest van de economie brandde bijna mee af. De toezichthouders wisten niet eens hoe groot het casino was, maar het was onder hun neus too big to fail geworden.

De strijd tegen de piraten wordt lastig. Ze zijn vindingrijk en zullen nieuwe schuiloorden en aanvalstactieken vinden. Arrr! Ze zijn bovendien talrijk, ze zijn machtig, ze zijn goed gefinancierd. De kans is groot dat ze een gat in de nieuwe regels schieten. Want trek hun masker af en de klassieke bankiers komen te voorschijn, een van de machtigste lobbygroepen op de planeet. De banken leenden in 2008 meer dan 1500 miljard dollar aan offshorecentra, thuishaven en bakermat van het schaduwsysteem. Belgische banken lieten zich daarbij niet onbetuigd, en hadden in juni 2009 nog 81 miljard euro geleend aan offshorecentra. Heel dit schaduwsysteem was opgezet om te ontsnappen aan de regels, en om op die manier toch meer risico’s te kunnen nemen, en dus toch meer winst te kunnen maken dan eigenlijk gezond was voor zichzelf en voor de samenleving.

De politici trekken terecht een nieuwe lijn in het zand. Nieuwe excessen kunnen de vrije markt tot zinken brengen.

Daan Killemaes, chief economist van Trends