Auteur Bart Van Loo over De Bourgondiërs: ‘Het was nochtans een slecht businessplan’

Bijna een jaar nadat zijn bestseller De Bourgondiërs op de markt is gekomen, maakt auteur Bart Van Loo de balans op. Een dubbele balans. “Met romantiek alleen kom je er niet, maar zonder evenmin.”

Een beetje buitenaards.” Die woorden van Bart Van Loo vatten het succes van zijn boek De Bourgondiërs nog het best samen. Er zijn dan ook maar zoveel termen om te omschrijven wat de auteur overkomt sinds zijn achtste boek in januari is verschenen. “Ongelofelijk”, “fantastisch” en “geweldig” passeerden eerder in het gesprek al de revue. “Onvoorspelbaar”, dat ook. “Mijn uitgeverij, De Bezige Bij, had heel goed begrepen hoe ze dit boek in de markt moest zetten, maar dit had ze niet verwacht, hoor”, verzekert Van Loo. “In haar begroting had ze een veel bescheidener cijfer genoteerd. Ja, een beetje buitenaards, dat is het. We zitten aan 120.000 verkochte exemplaren. Dat is crazy. Dat kun je gewoon niet plannen.”

Dat Van Loo met De Bourgondiërs een bestseller had geschreven, werd al snel duidelijk. Eerst stak hij Pascale Naessens voorbij in de boekentop, daarna ontdekten lezers en niet-lezers de podcast voor Klara en ergens tussendoor verkocht hij een reeks voorstellingen over De Bourgondiërs uit. Van Loo: “Volgend jaar volgt nog een tournee langs culturele centra. Ongelofelijk, al zijn het best vermoeiende maanden geweest.”

Niet dat Van Loo daarover wil klagen. “Dat zou van de pot gerukt zijn. Een jaar geleden had niemand geld ingezet op De Bourgondiërs. Op het eerste gezicht was dat het minst toegankelijke onderwerp van alle onderwerpen die ik al heb behandeld. Zo zie je maar.”

Het schrijven van dit boek was toch een berekende gok?

BART VAN LOO. “Ik geloofde er natuurlijk in dat het een boeiend thema was. Behalve in academische kringen was er ook amper over geschreven. Al maak ik een boek tijdens het schrijven toch vooral voor mezelf. Ik moet er dan maar op vertrouwen dat andere mensen het ook willen lezen. Zodra het boek af is, gaat de kluizenaar, de nerd, de researcher wel terug in de kast. Dan is het de beurt aan de andere kant van mezelf: de verteller.”

Schrijvers die alleen kluizenaars zijn, vinden dat soms lastig. Om een boek te verkopen, moet je tegenwoordig bijna op tournee gaan als een rockster.

VAN LOO. “Ik begrijp wat je bedoelt, maar ik denk niet dat het per definitie zo hoort te zijn. Jan Siebelink heeft in 2005 bijvoorbeeld een monstersucces gehad met Knielen op een bed violen. Hij is een innemende en begeesterende auteur, maar om nu te zeggen dat hij zich als een rockster gedraagt? Ik sta wel op een podium, maar dat doe ik niet alleen omdat ik mijn boeken wil verkopen. Ja, op zo’n avond verkoop je wel enkele boeken en mensen in het publiek zullen in de boekhandel misschien sneller aan je boek denken. Maar ik doe het toch vooral omdat ik dat graag doe. De nerd met al zijn kennis zit dan op mijn schouder om te vermijden dat ik loos geruis produceer. Tijdens het schrijven kijkt de verteller ook mee om erover te waken dat ik een boeiende verhaallijn bewandel.”

Zit tijdens het schrijven de ondernemer dan niet mee op uw schouder?

VAN LOO. “Terwijl ik schrijf, zit mijn innerlijke ondernemer jarenlang in de kelder, op water en brood. Pas als het boek klaar is, laat ik hem los en dan heeft hij honger. Dan wil de ondernemer in mij meedenken met de uitgeverij. Ik heb nu eenmaal een visie over hoe je zo’n boek in de markt zet. Ik wil meedenken over de cover en de flaptekst, ik ben bij de promotievergaderingen. Wellicht voer ik daar zelfs het hoogste woord.

“Ook voor de boekhandel ben ik – zoals elke schrijver – een belangrijke schakel. De boekhandel krijg 40 tot 45 procent van de verkoopprijs van een boek, afhankelijk van hoeveel korting de uitgeverij toekent. Dat is drie keer zoveel als een auteur. Ik onderhandel mijn auteurspercentage wel, maar daar zit een grens op. Meestal krijgt een auteur 10 procent, maar er zijn ook uitgeverijen die willen dat je begint met 8 procent. Degoutant eigenlijk, maar als debutant ben je daar toch tevreden mee. Sommige van die uitgeverijen eisen ook dat je enkele honderden exemplaren van je boek koopt. Doe dat vooral niet. Dan neemt de uitgeverij je niet serieus. Het auteurspercentage kan oplopen tot 15 procent of iets meer, maar niet veel. Dat wil zeggen dat meer dan 80 procent van de verkoopprijs van een boek dat je hebt geschreven en waar je veel energie in hebt gestoken om het te promoten, naar andere mensen gaat. Achter een groot succes zitten heel veel stille mensen die ook geld verdienen.”

Is dat niet frustrerend?

VAN LOO. “Het is ergens ook logisch dat het zo werkt, want al die mensen hebben er wel mee voor gezorgd dat De Bourgondiërs een groot succes is geworden. En een boekhandel heeft veel kosten. Voor alles is een verklaring, maar zonder mij was er van dat alles niets geweest. En toch heeft de schrijver het kleinste percentage. Auteurs zijn de koffieboeren van de boekenindustrie. Ach, het is nu eenmaal zo.”

Hebt u nooit overwogen uw boeken in eigen beheer uit te geven?

VAN LOO. ( Lacht) “Voor de lezers van dit fijne financieel-economische blad wil ik die oefening weleens maken. Uiteraard verdien je meer per verkocht exemplaar als je het boek in eigen beheer uitgeeft. Je zou kunnen beweren dat ik ‘een merk’ heb opgebouwd en dat ik die sprong kan wagen. Ik had bijvoorbeeld zelf fotograaf Stephan Vanfleteren, vormgever Gert Dooreman, een redacteur en een drukker kunnen contacteren. Misschien ken ik Libris en Standaard Boekhandel ook goed genoeg om ze te benaderen voor de distributie. Maar ik zou mezelf moeten ontdubbelen om die arbeid aan te kunnen. En ik werk nu al meer dan hard genoeg. En hoe zou ik een eerste druk van 10.000 exemplaren kunnen regelen zonder de contacten die een uitgeverij heeft met drukkers? Ik heb al helemaal niet de hefbomen om snel bij te laten drukken als het nodig is.

“Op een gegeven moment moet je dus gewoon zeggen: ik verdien genoeg. Het kan altijd meer, maar ik wil er liever voor zorgen dat mijn leven beheersbaar blijft en dat ik gelukkig ben met wat ik doe. Dat kan omdat de uitgeverij mij zoveel uit de handen neemt. De Bezige Bij levert topwerk af en het is een huis van grote traditie. Als je daar binnenkomt, zie je foto’s van Hugo Claus en Harry Mulisch. Ik ben blij dat ik bij die familie hoor. De vriendschappelijke band met de mensen van de uitgeverij en collega-auteurs is onbetaalbaar. Symbolisch kapitaal is in wezen net zo belangrijk als de echte centen.”

U draagt een grote verantwoordelijkheid, want een boek zoals De Bourgondiërs kan het jaar van een boekhandel maken of kraken.

VAN LOO. “Een boek dat 35 euro kost, weegt natuurlijk zwaarder dan eentje van 18 euro. Net voor het boek uitkwam, werd beslist het 5 euro duurder te maken. Dat is ingrijpend, want 35 euro voor een boek is wel wat. Terwijl dat getal eigenlijk heel relatief is. Als je je laat masseren of op restaurant gaat, betaal je meestal meer voor een ervaring die een uur later vervlogen is. Zeker in tijden waarin boeken het moeilijk hebben, moet je er dus voor zorgen dat een boek los van de inhoud ook een mooi object is, met een harde kaft en een leeslint. Dankzij het succes kunnen veel boekhandelaars zeggen dat De Bourgondiërs belangrijk is voor hun omzet. Al hoor ik evengoed dat het hen pleziert dat het een artisanaal boek is, geschreven door een mens aan een bureau. Ze zijn blij dat dat nog kan.”

Geschreven door een mens? In tegenstelling tot geschreven door artificiële intelligentie?

VAN LOO. “Dit boek komt niet uit de koker van een ploeg die rond een thema werkte, zoals wel vaker gebeurt. Meestal staan die boeken ook in de top tien. Het verschil is dat ik meer dan drie jaar aan mijn bureau heb doorgebracht terwijl iemand als Jeroen Meus – die ook met hart en ziel aan zijn kookboeken werkt – er drie per jaar kan uitbrengen. Als ik alle uren die ik in De Bourgondiërs heb gestoken, zou optellen, dan zou het succes toch een aardser kantje krijgen. Het was ook een slecht businessplan, hé. Ruim drie jaar aan iets werken waarvan je niet weet of het zal verkopen? Daarvoor moet je een beetje een zotte ondernemer zijn. Je moet in iets willen springen waar je keihard in gelooft. Jij noemde het daarnet een berekende gok, maar ik weet niet of die wel zo berekend was. Ik geloofde erin, maar mocht een econoom voor mij hebben moeten uitrekenen of het interessant was 3,5 jaar aan iets te werken zonder dat ik wist hoeveel ik ermee zou verdienen? Ik denk niet dat die mij eraan had laten beginnen. De dingen louter economisch bekijken is dus niet zaligmakend. Er moet ook een soort van heilige goesting zijn, een groot verlangen, een onstilbare wil en koppigheid. Daarom heb ik de opbrengst van mijn boeken Napoleon en Chanson geïnvesteerd in 3,5 jaar tijd. Ik had daarvoor de reserves, maar ik zat daar stevig in te graven. Het zijn keuzes die je maakt. Die draaien nu heel goed uit, maar ze waren zeker geen garantie voor succes.”

Verwacht u dat het succes zich zal herhalen in het buitenland, nu er vertalingen in het Frans, Duits, Engels en Italiaans volgen?

VAN LOO. “Het is fantastisch dat de vertalingen er komen, maar ik ben daar realistisch in. Hier is de omvang van het succes onverwacht, maar het komt ook niet helemaal uit de lucht vallen. In Vlaanderen heb ik al wat opgebouwd, waardoor aandacht aan mijn nieuw werk wordt geschonken. Op de Duitstalige markt kent niemand me. Ik begin er van nul. Het boek wordt er ook op een andere manier in de markt gezet. Op de cover komt een fragment uit het Lam Gods en in de titel en de ondertitel komen verwijzingen naar Bourgondië, de middeleeuwen én de epische spankracht van het boek. Goed gedaan. Maar ik kan er geen tournee aan koppelen. Mijn Duits is slechter dan dat van Jean-Marie Pfaff. Je zou wel occasioneel iets kunnen organiseren in Bourgondische steden als Bern of Wenen, maar wie zou daar naartoe gaan? Uitgevers denken soms te snel dat wat bij ons goed verkoopt, het ook in het buitenland goed zal doen, maar ook in ons land is de vertaalde buitenlandse literatuur het moeilijkst verkoopbaar.”

Yuval Harari, de auteur van Sapiens, komt wel naar een grote zaal als de Lotto Arena.

VAN LOO. “Ik weet niet of ik het internationale succes van Harari zou willen. Ik ga nu nog zelf naar München om samen te zitten met de redacteur en de promotieafdeling. Ook met de vertaler heb ik een persoonlijk contact. Harari heeft een hele ploeg rond zich. Hij verwaardigt zich niet meer om naar de Duitse uitgeverij te gaan. Heb je een vraag over een vertaling, dan moet je die naar iemand anders sturen. Ik weet niet of dat zo na te streven is. Stel dat het succes van De Bourgondiërs in Frankrijk even groot wordt als in Vlaanderen. Dan staan er misschien plots honderd optredens in mijn agenda. Dat is niet doenbaar. Dan moet je uitwijken naar grotere plekken, maar daar zit ik niet op te wachten.

“Het is allemaal goed zoals het nu is. Meer moet het niet zijn. Wat niet wil zeggen dat ik niet zal proberen een zo groot mogelijk publiek te bereiken in Frankrijk. Dat het boek in het Frans wordt vertaald, is heel bijzonder. Ik wil daarom optreden in Rijsel, Parijs, Bourgondië. Maar ik besef wel dat ik er opnieuw voor kleine groepen zal moeten spreken. Ik ben bereid dat nog eens te doen. Wie weet, zet het iets in gang. Al hoop ik vooral dat De Bourgondiërs in Frankrijk goed wordt ontvangen en respectabel verkoopt. Wat in Vlaanderen is gebeurd, zal daar niet het geval zijn. Als dat wel zo is, dan moet je nog eens langskomen om het daarover te hebben ( lacht). Nu vind ik het al zalig dat ook mensen die een andere taal spreken, mijn boek kunnen lezen.”

Streelt dat uw ego?

VAN LOO. “Natuurlijk, ik ben daar best trots op. Het zou raar zijn mocht ik daar blasé over doen. Ik ben zelfs ontroerd door wat me overkomt. Ik heb de sprong gewaagd, mijn vaste baan opgegeven en ervoor gekozen enkele jaren met weinig rond te komen. Ik gaf wat lezingen in het zwart, verstopte het geld dat ik verdiende in mijn boeken. Dat kon toen ook, want ik had nog geen vrouw en kind, en ik wist dat het was wat ik wilde doen. Achteraf klinkt dat allemaal heel romantisch, maar dat is vooral omdat dit succes er nu is. Ik ken genoeg mensen die jarenlang hard werken, die ook mooie boeken schrijven, en die daar niet in slagen.

“Al was het ook best romantisch een groot risico te nemen en mijn onderbuik te volgen. Alleen is dat maar één kant van de balans. Aan de andere kant staat dat ik toen al wist dat ik voor mezelf moest opkomen. Nog voor ik een website had, had ik bijvoorbeeld een folder die ik naar bibliotheken stuurde. Ooit heb ik zelfs een heleboel bibliotheken opgebeld om mezelf voor te stellen en uit te leggen dat ik er kon komen spreken. Dat heeft me misschien drie opdrachten opgeleverd. Toch vind ik het idee van die dubbele balans heel mooi. Want met romantiek alleen kom je er niet, maar zonder evenmin.”

Is dit succes de bevestiging dat u de juiste levenskeuze hebt gemaakt?

VAN LOO. “Dat is niet de reden waarom ik ervoor heb gekozen te doen wat ik doe, maar iedereen droomt er wel van dat het ooit eens echt knalt. Ik ben dus heel tevreden dat ik het mag meemaken. Ik besef wel dat mensen bij het vierde of het vijfde boek dat hierna volgt, misschien nog amper zullen opkijken als Bart Van Loo weer iets uitbrengt. Op dat moment zal ik moeten beseffen dat ik dit nu heb kunnen meemaken. Ik ben dus vooral blij dat dit niet bij mijn eerste boek gebeurt, dat ik al door wat watertjes had gezwommen. De Bourgondiërs heeft mijn carrière – als ik dat woord mag gebruiken – zeker een opwaartse duw gegeven, maar het ging eigenlijk al goed. Al mag ik wel extra zelfvertrouwen putten uit wat nu gebeurt. Ik heb op de toppen van mijn tenen moeten staan om dit grote boek bij elkaar te houden en dat is gelukt. Ik mag dus eigenlijk ook wel zeggen: ik heb dit verdiend, ik heb er jandorie hard voor gewerkt.”