“Zonder radicaal centrum wint hard rechts”

“Een ruk naar rechts in Europa is onvermijdelijk als het centrum van het politieke spectrum laf blijft.” Tot u spreekt Paul Hofheinz, een Amerikaan met een scherpe kijk op alles wat Europees is. Zijn Lisbon Council borrelt van de ideeën. “Schrap de naam Bolkestein uit de dienstenrichtlijn. Anders blijft de verdenking dat het de dada is van een gekke Hollandse liberaal.”

Voor een vinnig gesprek over de groei van Europa is Paul Hofheinz zeer geschikt en apart. De Amerikaan stichtte, met een Duitse en een Nederlander, The Lisbon Council. Hij volgt sinds twee jaar dag en nacht de beloften van vijftien regeringsleiders in Lissabon om in 2010 van Europa het meest kennisrijke continent ter wereld te maken. De verre wortels van Paul Hofheinz zijn Duits en een overgrootvader was een protestants missionaris. Hij leerde Europa kennen als journalist van Time en The Wall Street Journal. Hij woont hier negentien jaar en is een fan van John Kerry.

TRENDS. De Eurotop over de Lissabon-agenda en de dienstenrichtlijn was een rommelige, weinig verheffende vergadering.

PAUL HOFHEINZ (THE LISBON COUNCIL). “Ik ben niet depressief na de jongste Eurotop. Ik ben kwaad over wat er in de week voordien gebeurde, over de Franse president Jacques Chirac en zijn dwaze geklets over de dienstenrichtlijn. Chirac had beter zijn mond gehouden. Frankrijk kent een diepe culturele, politieke en economische crisis die hier in Brussel over de straat gutste. Het Franse CGT domineerde de vakbondsbetoging van 19 maart. Frankrijk, Duitsland en België hebben een hoge algemene en jongerenwerkloosheid, en de dienstenrichtlijn zal die bestrijden.

“De top deed twee nuttige dingen. Eén: hij keurde voorzitter José Manuel Barroso’s plan voor groei en jobs goed, dus een vernieuwde vorm van de Lissabon-agenda. Twee: de Commissie zal verder werken aan de dienstenrichtlijn. De Fransen panikeren over de Slowaakse loodgieters die zullen binnenstromen. Het tegenovergestelde is waar. Frankrijk heeft boeiende architecten en ingenieurs, en zij bouwden wereldwijd wegen en hotels. Centraal-Europa staat vol met Carrefours. Ruim de helft van de Europese economie steunt op diensten, dáár groeien de jobs. In de productie zullen wij de Chinezen nooit meer verslaan.”

De Commissie communiceerde slecht over de dienstenrichtlijn en de Lissabon-agenda. Onderschatte ze de weerstand?

HOFHEINZ. “Het was fout om de richtlijn te lanceren aan het einde van de vorige legislatuur van de Commissie. Het ware verstandiger geweest om de richtlijn door te schuiven naar de nieuwe Commissie. Het probleem overstijgt de slechte timing en de slechte communicatie. Wie was de beste Commissie-voorzitter? Jacques Delors. Hij deed twee dingen in tien jaar: het opstarten van de eenheidsmarkt in 1982 en de introductie van de euro. Twee grote en essentiële stappen, en hij bouwde alles daarrond. De dienstenrichtlijn moet het centrale stuk worden van deze of een volgende Commissie. De naam is trouwens belabberd, Bolkestein-richtlijn. Mijn God. Bolkestein geniet van een verdiend pensioen in Amsterdam. Het was niet alleen zijn project, de hele Commissie stemde in. Noem het voor mijn part Eenheidsmarkt II of jobrichtlijn, maar geef de richtlijn meer allure. Ze moet terugkomen in een verpakking die bewijst dat de stap essentieel is en niet de dada van een gekke Nederlandse liberaal die het binnensmokkelde langs de achterdeur.”

Zweefde er niet wat vreemdelingenhaat over de vakbondsbetoging?

HOFHEINZ. “Ik hoorde een toon van vreemdelingenhaat in de betoging. Opvallender en gevaarlijker is echter dat Europa steeds sterker verandert in een maatschappij van insiders en outsiders. De mensen binnen het systeem willen niet meer degenen helpen die buiten het systeem staan. De Brusselse werkloosheid is 25 % en tezelfdertijd vechten sommige bonden voor meer voordelen voor hun leden. We zijn allemaal kinderen van de vakbonden, maar nu gaan ze te ver. Frankrijk werkt 35 uur per week op een moment dat de wereldwijde competitie groeit. De bedenkster van de 35 uur, Martine Aubry, beschuldigt de Franse regering van het terugdraaien van het sociale systeem met veertig jaar. Dat is waanzin. Herinvoeren wat vier jaar geleden bestond, zou een enorm gunstig effect geven. Wat maakt het uit of je 37 uur of 35 uur werkt? Met die twee uur verschil worden problemen opgelost of voorkomen. Veel werknemers vechten tegen de dienstenrichtlijn omdat die de sociale dumping zou versterken. Dat is lachwekkend. Wandel door Brussel, de sociaal gedumpten zijn er, de grote Poolse gemeenschap poetst de hoofdstad schoon. Die Polen vallen buiten de sociale zorg. Dat is dumping en de richtlijn brengt hen in het systeem.”

Heeft het conflict te maken met een generatieverschil?

HOFHEINZ. “De nieuwe generatie wil vooruit en de oudere generatie staat stil. Dat is de kern. Demografisch leven we nu tot we ruim tachtig zijn. Je pensioneert daarentegen op je 55ste, wat betekent dat je dertig jaar zorgsteun ontvangt. Door de grote jeugdwerkloosheid en het tekort aan vrouwen op de arbeidsmarkt draait de Europese economie op mannen van middelbare leeftijd. Jonge mensen willen niet altijd meer sociale bescherming en zijn geïnteresseerd in verandering. De jongeren zullen winnen omdat de ouderen sowieso verdwijnen. Ze zijn vooruitstrevender en pragmatischer dan de politieke elite die de macht bezit.”

Behoren de vakbonden tot de oude generatie?

HOFHEINZ. “Het grootste probleem van de vakbonden is dat ze snel hun leden verliezen en moeite hebben om nieuwe leden te winnen. In Frankrijk is nog slechts 8 % van de werknemers aangesloten, in Duitsland 20 %. De beslissing van de bonden om de hervormingen van kanselier Gerhard Schröder te blokkeren, is nefast voor hun ledenbestand. In Scandinavië zijn de bonden het meest vitaal, 70 % van de werknemers is lid in Denemarken. Omdat de mensen een positieve macht steunen, een sociale partner die hervormingsgezind is.”

De publieke opinie meent dat de Lissabon-agenda is afgezwakt, vertraagd. Klopt dat?

HOFHEINZ. “Een van de grote problemen van de Lissabon-agenda was dat deze op zijn communistisch handelde over de doelwitten en niet over de methode. De stijl was: we zullen naar 70 % arbeidsparticipatie gaan. Maar er werd niet gezegd hoe. Voorzitter Barroso wil weg van de discussie met jaartallen, maar niet om niks te doen. Hij blijft geëngageerd, maar de agenda mag ook in 2013 verwezenlijkt zijn, dat is bijkomstig. De driejarenplannen zullen focussen op het hoe. Lees boeken over zelfhulp: als het niet werkt, zoals de huidige non-methode voor Lissabon, verander dan de aanpak. Is de nieuwe werkwijze beter? Ik denk het, de oude was in ieder geval fout.”

Markteconomie is synoniem met verandering en creatieve destructie, althans volgens het Amerikaanse model. Europa steunt de vrije economie om de welvaartsstaat te betalen.

HOFHEINZ. “Amerika heeft de sterkte om steeds nieuwigheden te vinden. Het gelooft dat weinig zal blijven bestaan en dat dingen stoppen. De helft van de EU-begroting is bestemd voor een achttiende-eeuwse bezigheid: de landbouw. Ik hoorde vorige week president Chirac een vuist maken voor de armoedebestrijding in Afrika. Ik wilde opveren om hem te zeggen: als je dat meent, vernietig dan niet langer de Afrikaanse samenleving met je landbouwprotectionisme. In 2000 beloofden vijftien staatshoofden dat Europa tien jaar later het meest kennisintensieve continent ter wereld zou zijn. Maar in 2005 gaat de helft van hun Europese budget nog steeds naar landbouwtoelagen. De sommen voor hoger onderwijs in Europa liggen 40 % lager dan in de VS. De Europese leiders moeten hun begrotingsprioriteiten veranderen.”

Ondergraaft de Lissabon-agenda het Europese sociale model?

HOFHEINZ. “Integendeel. Dit is wat het moeilijkst begrepen wordt: de Lissabon-agenda is er precies om het sociale model te redden. En dat is geen cliché. Door de demografie van Europa is ons sociale model niet langer duurzaam. In Frankrijk zijn zeven weken vakantie heel normaal. De Lissabon-agenda is een poging om de overdaad aan ideologie uit de discussies te lichten.”

Uw landgenoot Jeremy Rifkin bejubelt Europa in zijn ‘The European Dream’. Is hij naïef?

HOFHEINZ. “Ten gronde heeft Rifkin gelijk. De wereld kan veel leren van Europa, ook Amerika en vice versa. Ik huwde een Duitse en woon al negentien jaar in Europa. Ik koos bewust en ik hou van Europa. In een economie die gedreven wordt door kennis, is er geen betere plaats ter wereld dan Europa. Zijn intellectuele traditie is groot, wat je leest in de bladen is goed, wat je ademt in de lucht is krachtig. Het Lissabon-proces kan lukken. Denk aan Galileo en Voltaire: de Europeanen ontdekten de wetenschap. Het huidige conservatisme is tegennatuurlijk. De gsm, de cd, de televisie zijn Europese uitvindingen. Belangrijk is wat er commercieel mee wordt gedaan. Er is hier veel goede wetenschap, het probleem is dat die moeilijk uit de laboratoria geraakt. Microsoft was in 1970 een start-up met even weinig werknemers als The Lisbon Council. De Europese Unie is een maatschappij en cultuur gebaseerd op senioriteit. Je bent oud, dus heb je automatisch functie zus en zo, met het daarbijbehorende aanzien. De VS is, for betterorworse, een meritocratie. Je kan en mag succes hebben op elke leeftijd en met elke huidskleur. Als je in Europa rustig, trouw, de tijd laat voortkabbelen, dan haal je het ooit. Ik pleit voor meer meritocratie in Europa en meer kansen voor jonge mensen.”

Komt de druk om te vitaliseren uit de nieuwe EU-landen?

HOFHEINZ. “Ja, die landen zijn door een grote omwenteling gegaan en hebben de honger naar meer hervormingen. Als Romano Prodi, de vorige Commissievoorzitter, sprak van hervormingen, kon hij rekenen op slechts drie medestanders: Chris Patten, Neil Kinnock en Frits Bolkestein. Met de tien nieuwe landen erbij is de hervormingsgezinde fractie van de Commissie versterkt met de commissarissen van tien landen. Slowakije had grote sociale spanningen en werkloosheid. Tot ieders verbazing nam het land maatregelen en nu groeit het met 6 %. Daarmee blijf je de problemen de baas. Frankrijk en Duitsland hebben geen appetijt voor hervormingen. Jullie premier Guy Verhofstadt hoort wanneer hij hervormt dat hij antisociaal is.”

Is Oost-Duitsland de oorzaak van de Duitse ziekte?

HOFHEINZ. “De West-Duitsers overdrijven de moeilijkheden en hebben een armzalige herenigingsjob gedaan. Ze schonken de Oost-Duitsers onmiddellijk de Duitse mark tegen een hoge pariteit en entten de volledige sociale wetgeving van de Bondsrepubliek op de DDR. De Bondsrepubliek was een rijk land en toen al te duur voor een gezonde economie. Dan kan het niet missen dat vijftien jaar later het hele land doodziek is. Wij mogen niet dezelfde fout maken en meteen alle sociale wetten exporteren van West-Europa naar Oost-Europa. Dat deel van het continent moet groeien en niet verstikken voor het ons heeft ingehaald.”

Frans Crols

“Als je in Europa rustig, trouw,

de tijd laat voortkabbelen, dan haal je het ooit. Ik pleit voor meer meritocratie.”

“Frankrijk en Duitsland hebben geen appetijt voor hervormingen.

Jullie premier Guy Verhofstadt hoort wanneer hij hervormt dat hij antisociaal is.”