Zoete mainframes

Bij IBM lijkt het wel de goede oude tijd : bijna 9 % nettowinst op de omzet en 22 % rendement op de aandelen. Zal het mooie liedje lang duren ?

Louis Gerstner Jr. heeft op een verbijsterende manier bewezen dat de overlijdensberichten voor computerreus IBM voorbarig waren. Kijk maar eens wat er is gebeurd sinds Gerstner in 1993 de leiding nam van International Business Machines. Het bedrijf heeft zijn verouderde gamma mainframes met waterkoeling vervangen door kleinere, snellere, goedkopere maar toch buitengewoon winstgevende mainframes. Het kan de bestellingen nauwelijks bijbenen.

Tegelijk heeft Gerstner het te zware personeelsbestand van IBM afgeslankt van 300.000 naar 225.000 werknemers. De jaarlijkse werkingskosten zijn met 15 miljard dollar (465 miljard frank) verminderd. Het bedrijf, dat cash bij de vleet verloor, sprong vorig jaar terug in het zwart, met een recordwinst vóór eenmalige lasten van 6,3 miljard dollar (195,3 miljard frank) wat neerkomt op een opbrengst van 11 dollar (341 frank) per aandeel.

Er is nog meer goed nieuws in aantocht. De kans is groot dat IBM in 1996 opnieuw een recordprestatie neerzet, met een winst van 12 dollar (372 frank) per aandeel, dat is een rendement van 22 % op het aandeelhouderskapitaal.

Waarom doen de aandelen van IBM het dan zo slecht op de beurs ? Vorige week stonden ze op 103 genoteerd, wat betekent dat ze verkocht worden tegen het tienvoud van hun opbrengst en dat op een markt waar de Standard & Poor-industrie-aandelen tegen een koers/winst-verhouding in de orde van 20 worden verhandeld. Om op 103 goedkoop te zijn, hoeft IBM zelfs niet te groeien, zoals Microsoft of Cisco. Het volstaat van gewoon een stabiele winstmaker te zijn.

MANNA.

De markt lijkt echter te vrezen dat de huidige sprint van IBM slechts enkele jaren zal duren. Het rendement van het bedrijf hangt sterk af van zijn dominante positie op de markt van de mainframes. De hamvraag is nu of de grote bedrijven hun koers zullen wijzigen en voor nieuwe toepassingen mainframes zullen gebruiken in plaats van netwerken van kleinere machines, zoals personal computers.

Geen enkele van de belangrijke groeisectoren van IBM komt qua rendement ook maar in de buurt van de mainframes. Deze grote computers, die banken besturen, verzekeringsclaims verwerken en de boekingssystemen van luchtvaartmaatschappijen beheren, kosten ruwweg 500.000 tot 10 miljoen dollar (15 tot 300 miljoen frank). Het topsysteem van IBM de System/390 hardware en alles wat erbij komt kijken, van disk drives tot software en onderhoudscontracten vertegenwoordigt ongeveer een derde van de omzet en twee derden van de winst (zonder de professionele dienstverlening mee te rekenen, die vaak sterk afhangt van de mainframes).

De personal computers, bij IBM goed voor een omzet van 13 miljard dollar (403 miljard frank), zijn vorig jaar mogelijk net uit het rood gebleven. De dienstenbedrijvigheid doet het uitstekend. Daaronder vallen outsourcingdiensten, die computers laten draaien voor bedrijven als Ameritech en Lucent Technologies (de verzelfstandigde hardware- en systeemafdeling van AT&T), en consultingdiensten, die bedrijven helpen bij het plannen en invoeren van nieuwe computersystemen. Deze diensten hebben ongeveer evenveel inkomsten opgeleverd als de personal computers maar zijn veel rendabeler, met een brutomarge van 2,7 miljard dollar (83,7 miljard frank).

SUPERWINSTEN.

De grote winstmakers zijn de mainframes. De bestseller van IBM is het nieuwe gamma van System/390-mainframes, gebaseerd op de zogenoemde complementaire metaaloxide-halfgeleiders of Cmos-chips ( Complementary Metal-Oxide Semiconductor), die de oudere bipolaire chips vervangen. De oude chips draaiden sneller, werden heter en hadden daarom een ingewikkelde waterkoeling nodig. De nieuwe Cmos-machines zijn zoveel goedkoper, kleiner en gemakkelijker te gebruiken, dat IBM overweldigd wordt door de vraag. Het heeft naar alle waarschijnlijkheid een brutomarge van 80 % tot 90 % op de Cmos-computers en een brutomarge van 95 % op een aanverwante sector, die van de software voor mainframes.

Dat is de reden waarom IBM, fit en afgeslankt, vorig jaar zo’n krachtige comeback heeft gemaakt. Het verklaart ook waarom 1996 opnieuw een fantastisch jaar kan worden, en 1997 een meer dan behoorlijk jaar.

Het nieuwe gamma heeft IBM’s mainframesector nieuw leven ingeblazen nadat hij in het begin van de jaren ’90 in het slop geraakt was, toen de bedrijven de client/server-netwerken ontdekten en dachten dat ze geen cent meer in mainframes moesten investeren.

De mainframe was echter niet dood. Grote bedrijven hadden hem nog altijd nodig om cruciale toepassingen te draaien, zoals het beheren van netwerken van geldautomaten en het verwerken van e-mail.

De oude machines met waterkoeling kostten in 1995 ruwweg 23.000 dollar (713.000 frank) per MIPS (een MIPS is de eenheid die het rekenvermogen van computers uitdrukt ; ze komt overeen met de uitvoering van 1 miljoen instructies per seconde). “Maar de machines met waterkoeling waren ook duur om te produceren,” zegt analist David Floyer van International Data Corp.

De nieuwe System/390 Cmos-mainframes kosten maar 18.000 dollar (558.000 frank) per MIPS en zijn sterk verbeterd. Ze zijn een onweerstaanbare koop. (Veronderstel dat Mercedes een nieuweS-klasse zou uitbrengen die 20 % goedkoper zou zijn dan de vorige, wie zou niet inruilen ?).

Maar de Cmos-machines zijn veel goedkoper om te maken en dus zeer winstgevend, ook al kosten ze een stuk minder. Volgens het Amerikaanse beleggersblad Forbes Magazine leverden de Cmos-machines, die vorig jaar goed waren voor 50 % van de door IBM geleverde mainframes, een brutowinst op van ongeveer 2,2 miljard dollar (68,2 miljard frank). Dit jaar zal IBM nog meer Cmos-computers verkopen.

CONCURRENTIE.

Maar wat zal er gebeuren wanneer de laatste mainframegebruiker zijn oude machine heeft vervangen ? IBM kan een nieuwe mainframe momenteel voor een vijf- of tienvoud van de productiekost verkopen omdat zijn klanten niet kunnen weglopen : de banken, verzekeringsmaatschappijen enzovoort kunnen hun informatica niet naar netwerken van desktopcomputers verhuizen. Binnenkort zullen die klanten echter meer bewegingsvrijheid krijgen. Amdahl en Hitachi komen met hun eigen Cmos-mainframes op de markt, wat IBM onder druk zal zetten om zijn prijzen sneller te verlagen. Volgens Floyer (International Data Corp) zullen Cmos-mainframes binnen de twee jaar minder dan 5000 dollar (155.000 frank) per MIPS kosten. Zelfs bij een sterke stijging van het verkochte volume MIPS zal de omzet uit mainframes waarschijnlijk dalen en zullen de brutomarges een nog grotere duik maken.

Het gezond verstand zegt dat de marges zullen inkrimpen. Dit jaar zal IBM ongeveer 9 % nettowinst maken op zijn omzet. Zo’n hoge winst trekt onvermijdelijk vroeg of laat concurrentie aan en doet de klanten naar vervangende producten uitkijken.

Naarmate de nieuwe mainframes de oude vervangen, zal IBM bovendien heel wat inkomsten uit onderhoud verliezen. De nieuwe Cmos-mainframes vergen immers veel minder onderhoud dan de oude, met watergekoelde monsters. Ze hebben vaak slechts een tiende van het onderhoud nodig. Dat onderhoud is momenteel erg lonend voor IBM, maar dat zal niet blijven duren. “Als een oude machine met een onderhoudskost van 15.000 dollar (465.000 frank) per maand vervangen wordt door een Cmos-machine met een onderhoudskost van misschien 1500 dollar (46.500 frank) per maand, maakt dat een groot verschil,” zegt Charles Burnes, research director voor datacenterstrategieën bij de Gartner Group.

In 1995 zijn de inkomsten uit onderhoud lichtjes gestegen, van 7,2 miljard dollar (223 miljard frank) naar 7,4 miljard dollar (229 miljard frank), wat echter een gevolg was van interessante wisselkoersen. In de Verenigde Staten zijn de inkomsten uit onderhoud tijdens de voorbije twee jaar geleidelijk aan gedaald. Die trend zal zich voortzetten, zodat de brutomarges van 51 % op het onderhoud scherp zullen dalen.

Dan is er nog de software. Elke geïnstalleerde System/390-computer ook de klonen die de concurrenten maken heeft software van IBM nodig om te kunnen draaien : besturingssystemen zoals het oude MVS of het nieuwe OS/390. Gewoonlijk krijgt IBM dan ook enkele bestellingen voor netwerksoftware of helpt het bedrijven om de mogelijkheden van oude programma’s uit te breiden. Op dit vlak is IBM voor het volgende decennium zeker van een winst (voor belasting) van ongeveer 2 tot 3 miljard dollar per jaar.

VERGRIJZING.

Het grote probleem voor IBM is de toekomst van de mainframes zelf. De grote meerderheid van de zware machines wordt verkocht voor toepassingen die altijd op mainframes hebben gedraaid. De prijs en het risico van de omzetting van alle software naar netwerken van pc’s en servers zijn te groot. Als er echter geen conversiekosten zijn, wordt het voor de mainframes moeilijk concurreren. Een desktop-pc kost nog geen 15 dollar (465 frank) per MIPS, een kleine fractie van de prijs van mainframe-MIPS.

IBM weert zich als een duivel in een wijwatervat om nieuwe toepassingen voor mainframes te vinden. Het heeft onafhankelijke softwarehuizen, zoals PeopleSoft en J.D. Edwards, aangemoedigd om populaire programma’s aan te passen voor MVS, het eigen mainframebesturingssysteem. De analisten zijn echter sceptisch. “De honden lusten hun brokken niet,” zegt Charles Burns, de analist die voor Gartner Group de markt van de grote bedrijfsgebruikers volgt.

Vorig jaar begon Gerstner het Internet te promoten als de nieuwe toepassing die de verkoop van mainframes zal stimuleren. Dat lijkt vergezocht. Men zal de belangrijke bedrijfsinformatie in mainframes blijven opslaan, maar meestal zal men ze op het Web aansluiten via kleinere, gespecialiseerde computers, de servers, die de meest gebruikelijke en populairste Web-software draaien. Deze servers zullen de verzoeken om informatie dan doorgeven aan de mainframes.

In de voorbije jaren heeft IBM aan Ford Motor Co. nieuwe mainframes verkocht om het snel groeiende e-mailsysteem van de autoconstructeur te ondersteunen. Ford is geen nieuwkomer op het Internet. Het is al negen jaar geleden op het Net gegaan om zijn Cray-supercomputer in de VS tijdens de daluren door de ingenieurs in Europa te laten gebruiken. Vandaag gebruikt het zogenoemde intranet van Ford het Internet om 9000 computers aan elkaar te koppelen. Ford wil zijn e-mailsysteem nu van zijn mainframes naar zijn intranet verhuizen.

In plaats van een mainframe-oplossing zal Ford een netwerk van servers gebruiken. Zelfs indien IBM de servers mag leveren, verliest het de buitengewoon winstgevende omzet uit de installatie van een mainframe. En men kan Ford moeilijk een vijand van IBM noemen : voorzitter Alex Trotman zetelt in de raad van bestuur van IBM.

Waarom heeft IBM naast deze bestelling gegrepen ? Vooral nadat IBM vorig jaar 3,52 miljard dollar had betaald om Lotus Development Corp. te kopen, dat in zijn Notes-software voor werkgroepen een uitstekende e-mailfunctie heeft zitten. “Het is mij nog altijd een raadsel wat IBM met Lotus doet en hoe het ons bij Ford voordeel kan opleveren,” zegt Roger Zauel, een computerspecialist van Ford.

Network Centric Computing is een ander thema waarin IBM heil ziet bij zijn overgang van mainframes naar desktops. Het concentreert zich nu op netwerken en vooral op het Internet. Maar hoewel bedrijven zoals Cisco, 3Com en Newbridge Networks een miljardenindustrie uit de grond hebben gestampt met apparatuur om allerlei soorten computers aan elkaar te koppelen, is de verkoop van IBM in de communicatiesector gestagneerd. Pas dit jaar vrij laat in het spel heeft IBM aansluiting gezocht en gevonden met één van de bedrijven die in de lift zitten, Cascade Communications, een fabrikant van dataschakelaars.

Tegenover dit alles staan de enorme troeven van IBM : zijn research en een cashflow, exclusief investeringen, die dit jaar bijna 9 miljard dollar (279 miljard frank) bereikt dat is 16 dollar (496 frank) per aandeel. Dankzij al die cash en al die technologie hebben Gerstner en zijn raad van bestuur opnieuw de middelen om zich in te dekken tegen de onvermijdelijke daling van de winsten uit mainframes. Het enige waar ze gebrek aan hebben, is tijd.

Men kan het zo stellen : dankzij Gerstner en zijn nieuwe Cmos-mainframes heeft IBM weer een kans. Maar het werk is nog niet half klaar. Dat is niet alleen onze mening. Het is ook die van de beurs.

Forbes.

LOU GERSTNER (IBM) EN JIM MANZI (LOTUS), EEN JAAR GELEDEN… Notes kon IBM niet aan mainframedeal bij Ford helpen.

MAINFRAMES ZORGEN VOOR DE WINST Maar nieuwe toepassingen worden voor andere platformen geschreven.