Zin en onzin van de consumentenakkoorden

Minister Freya Van den Bossche schuift de consumentenakkoorden naar voren als een overwinning van de verbruiker. Maar wie wil dat afspraken tussen producenten en consumenten kracht van wet krijgen? Niet de bedrijven. En zelfs consumentenlobby Test-Aankoop reageert sceptisch.

Ivo Mechels schrikt zich op 17 maart een hoedje. Kabinetschef Karl Reremoser belt de lobbyist van Test-Aankoop om half twee ‘s nachts uit zijn bed. Zijn boodschap: zijn minister Freya Van den Bossche (SP.A), bevoegd voor Consumentenzaken, zal die dag op een persconferentie de wet over de consumentenakkoorden aankondigen. De Raad voor het Verbruik mag die akkoorden afsluiten, vertelt hij nog.

“Consumentenakkoorden zijn een magnifiek idee,” vindt Mechels’ collega Roland Counye, directeur informatie en diensten. “Maar binnen de Raad voor het Verbruik kan je ze praktisch gezien niet realiseren.” In de Raad zetelen namelijk de beroepsfederaties en maar liefst veertien consumentenorganisaties, waaronder de vakbonden. “Veel te veel mensen eigenlijk, die het nooit eens zullen raken. Want hoe kunnen de vakbonden instemmen met maatregelen zoals goedkopere prijzen, als dat mogelijk de werkgelegenheid in het gedrang brengt?” vult Ivo Mechels aan.

Counye geeft een ander voorbeeld. Test-Aankoop gelooft dat de liberalisering van de markten monopolisten dwingt een klantvriendelijke houding aan te nemen. De vakbond daarentegen vreest dat een vrijere markt negatief is voor zijn leden in ondernemingen als Electrabel en Belgacom. “Vandaar dat wij in de Raad voor het Verbruik soms totaal verschillende standpunten innemen,” meent Counye. “Test-Aankoop staat dus sceptisch tegenover de Raad als instrument om de belangen van de consument te verdedigen.”

Van den Bossche noemt de consumentenakkoorden ‘consumenten-cao’s’, naar het voorbeeld van de collectieve arbeidsovereenkomsten tussen werkgevers en werknemers. Het zijn concrete afspraken over bijvoorbeeld tarieven, deontologische regels of handelspraktijken.

Consumentenakkoord bestaat al

Test-Aankoop sluit al jaren op eigen initiatief consumentenakkoorden af, zoals de gedragscode in 1981 met reisorganisator Jetair. Couyne: “We hebben met Jetair toen een modelcontract uitgetekend, met duidelijke afspraken over annulatiemogelijkheden en het voorschot. Ik herinner me een hevige discussie in de Brusselse Hilton met Rudolf Van Moerkerke: hij weigerde dat Sunair die voorwaarden opgelegd kreeg. Ik heb toen de politiek overtuigd dat modelcontract in een wet om te zetten. Als het goed is voor alle consumenten, moet het worden verplicht voor de hele sector. Net die redenering kan je ook volgen voor de consumentenakkoorden van Freya Van den Bossche. Vrijwillige akkoorden kunnen ook vandaag in een wet worden omgezet.”

Robert Geurts, voorzitter van de Raad voor het Verbruik: “Consumentenakkoorden zijn inderdaad niet nieuw. Nu al kan de Raad een unaniem besluit nemen over aspecten die de consumenten of de handel aangaan. En dat dan meedelen aan de minister.” Maar het voorstel van de minister gaat volgens Geurts verder. “De regering stelt voor dat de Raad voor het Verbruik een wetgevende bevoegdheid krijgt. De werkgeversorganisaties vinden dat te ver gaan, wat een probleem is. De Raad kan alleen een rechtsgeldig advies geven als alle partijen akkoord gaan. Maar er is niet eens een akkoord dat men zulke akkoorden moeten kunnen sluiten.”

Ann De Roeck-Isebaert van de Gezinsbond bevestigt: “Het idee van consumentenakkoorden is zeer goed, maar er zitten nog een paar addertjes onder het gras. Zoals de zaken er nu voor staan, is het wettelijke kader interessant voor de consument, maar minder voor de producent. Daarom is er nog wat tijd en overleg nodig.”

Bedrijven zijn tegen

Minister Van den Bossche is ervan overtuigd dat consumentenakkoorden de consument beter beschermen tegen wanpraktijken. Unizo betwijfelt dit. Topman Karel Van Eetvelt had al een afspraak met Ivo Mechels van Test-Aankoop, vóór de aankondiging van Van den Bossche, maar die werd (wegens ziekte) opgeschoven. “Ik ken Ivo zeer goed van mijn vroegere leven in de bouwsector, toen we akkoorden met Test-Aankoop hebben opgezet. Hij is een verstandig man, die openstaat voor een constructieve dialoog. Ik wilde aftasten hoe we eventueel een structureel overleg konden opzetten op basis van wederzijdse behoeften. En plots is er de tussenkomst van Van den Bossche – die ik als persoon overigens erg kan appreciëren – die deze gesprekken wil formaliseren tot dwingende akkoorden. Ik vrees deze typisch socialistische tendens – vooral sterk in het zuiden – om alles te willen regelen, terwijl het ook vrijwillig kan.”

Van Eetvelt vreest dat de akkoorden beide partijen tegen elkaar opzetten. “Door deze politieke interventie krijg je aan de ene kant de sympathieke, zwakke consument, die politieke bescherming geniet, en aan de andere kant de boeman van het bedrijfsleven die zijn klanten uitperst. Die vlieger gaat niet op. Dit politieke signaal verstoort het evenwicht en zet ons met getrokken messen tegen elkaar op.”

Test-Aankoop niet meer representatief

Van Eetvelt betwijfelt of deze consumenten-cao’s voor Test-Aankoop zelf een goede zaak zijn. “Momenteel praten we graag met deze organisatie, omdat we moeilijk met alle consumenten tegelijk kunnen praten, net zoals zij niet met elke winkelier kunnen praten. Zo kunnen ze laakbare praktijken aanklagen. Collectieve overeenkomsten zijn echter een ander paar mouwen. Die vereisen echt wel een grotere representativiteit.”

Ook ING-econoom Ivan Van de Cloot wijst erop dat Test-Aankoop maar een fractie van de bevolking vertegenwoordigt. “De verbruikersorganisaties moeten daarom oppassen dat ze de juiste belangen verdedigen,” zegt hij. “Ik trek hun rol echter niet in twijfel. Niemand ontkent dat er wel degelijk nood is aan organisaties zoals Test-Aankoop.”

Van de Cloot acht de wet voor de consumentenakkoorden economisch onverantwoord: “Iedereen heeft graag lage energieprijzen, maar als Elia, de beheerder van het Belgische hoogspanningsnet, zijn prijzen zodanig moet terugschroeven dat het nog onvoldoende inkomsten heeft om te investeren, is er een probleem. De capaciteit van het elektriciteitsnet lijdt daar op termijn onder.”

KBC-econoom Bart Van Craeynest deelt die mening. “Als de overheid beperkende voorwaarden oplegt aan producten, is dat nadelig voor de concurrentie. Je zal snel zien dat andere landen beter en goedkoper kunnen produceren. Doel van de consumenten-cao’s is om overheidsingrepen te vervangen door rechtstreekse afspraken met belangengroepen. Maar ook die manier van werken zal de concurrentiekracht van de Belgische ondernemingen afremmen.”

Van de Cloot voegt er nog aan toe: “Het kan met deze wet niet de bedoeling zijn om terug te gaan naar de middeleeuwse gilden, die alle normen voor een metier vastbeitelden. Dat werkte wel een tijdje, maar het doodde uiteindelijk alle creativiteit. Met alle voorspelbare gevolgen van dien. Voordelen tegenover de concurrentie gingen verloren.”

Liever zelfregulering

Concrete voorstellen voor consumentenakkoorden liggen er vandaag niet op tafel. Niet bij de sectorfederaties en ook niet aan consumentenzijde. De beroepsfederatie van de verzekeraars, Assuralia, werkt zelfs nog snel aan een vrijwillige gedragscode in verband met reclame voor financiële producten. Zo hoopt ze te ontsnappen aan een wettelijke ingreep van de minister. Van den Bossche begon in juni 2005 met een onderzoek naar de reclame van beleggingen en spaarproducten na aandringen van Test-Aankoop, dat al meermaals misleidende beleggingsreclame aanklaagde. De verzekeringssector en de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen (CBFA) zijn fervente voorstanders van zelfregulering.

Ook Febelfin, de koepelorganisatie van de financiële sector, vindt dat er vandaag voldoende overleg is tussen de banken en de verbruikersorganisaties. Een wettelijk kader acht ze niet meteen nodig. Ook al omdat “die strijdig kunnen zijn met de Europese regelgeving”. De Europese Commissie streeft naar een harmonisatie van de nationale wetgevingen in Europa. Marina De Moerlooze, woordvoerster van Febelfin: “Er is in de financiële sector altijd bereidheid tot overleg, dus we wachten beter af wat er op Europees niveau op ons afkomt. We moeten vermijden dat we met een nationale wetgeving eindigen die restrictiever is dan de Europese richtlijnen.”

Freya Van den Bossche verwijst als voorbeelden voor consumenten-cao’s graag naar de ‘herenakkoorden’ die ze al afsloot met de banksector. Zo kreeg ze de banken zover een aantal geldopnames per jaar gratis toe te laten. En wanneer iemand van bank verhuist, neemt de bank de administratie voor zijn rekening.

“Laat concurrentie spelen”

Een ander voorbeeld van een mogelijke consumenten-cao zijn de dossierkosten die reiskantoren aanrekenen voor het boeken van een vakantie. Reiskantoren vragen naast de tarieven in de brochure doorgaans nog extra dossierkosten. Test-Aankoop zag die graag verdwijnen, maar de reiskantoren waren niet bereid in hun inkomsten te snoeien. De beroepsfederaties en de consumentenverenigingen palaverden hier twee jaar over, zonder resultaat. Van den Bossche hakte uiteindelijk zelf de knoop door. Ze besliste dat reisbureaus en luchtvaartmaatschappijen geen dossierkosten meer mogen eisen. Een Koninklijk Besluit ligt al klaar.

“Als de producenten en de consumenten er op vrijwillige basis niet uitkomen, ben ik er niet van overtuigd dat het met een consumentenakkoord zal lukken,” stipt Bart Van Craeynest aan. “Als de sectoren niet willen meewerken, zoals het er nu naar uitziet, kom je toch weer terecht bij de overheid. Consumenten-cao’s zijn naar mijn mening ook geen oplossing voor lagere prijzen. Laat gewoon de concurrentie spelen en dan zullen de problemen zichzelf oplossen.”

Saar Sinnaeve – Hans Brockmans

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content