Zijn we nu ondernemend of niet?

Welke ondernemer en politicus heeft er zijn buik niet van vol? België, en meer specifiek Vlaanderen, zou volgens de statistieken niet ondernemend zijn. Maar nu zijn er nieuwe rapporten die het tegendeel (trachten te) bewijzen. Is het onheil voorbij of zijn de verkiezingen nabij?

Studies over ondernemerschap in België worden gepresenteerd zoals kinderen de blaadjes van madeliefjes trekken: ‘Vlaanderen is niet ondernemend, Vlaanderen is wel ondernemend, Vlaanderen is niet… ‘ Het eerste blaadje komt overeen met de Global Entrepreneurship Monitor ( GEM)-studie. Daarin bengelt België – en ook Vlaanderen – helemaal onderaan het lijstje van ondernemende landen. Ongeveer dezelfde resultaten staan in de Europese studie Benchmarking Enterprise Policy 2002. Zo scoort België slecht op het vlak van creatie en behoud van ondernemingen, en hebben de Belgen in vergelijking met de andere EU-burgers minder de neiging om te ondernemen.

Het tweede blaadje komt overeen met het onderzoek The Double Helix: Entrepreneurship and Private Equity. Uit het gemeenschappelijke studiewerk van durfkapitalist Apax Partners en de onderzoekscel The Economist Intelligence Unit ( EIU) komt naar voren dat België veertiende staat (op zestig) qua gunstig ondernemersklimaat. Aansluitend bij dat positieve nieuws besluiten professor Stefan Stremersch ( Erasmus Universiteit Rotterdam) en professor Bruno Tindemans ( Flanders Business School) dat uit hun onderzoek naar intrapreneurschap (ondernemingszin binnen bedrijven) blijkt dat Vlaanderen wél ondernemende mensen kent. Die zijn niet ondernemender dan de Walen, zoals de onderzoekers eerst stelden, maar wel ondernemender dan de Nederlanders. Alleen bevinden die geïnspireerde Vlamingen zich binnen grote en voornamelijk buitenlandse ondernemingen en hebben ze dus niet hun eigen onderneming.

Ceci n’est pas une conclusion

Hoe vallen die resultaten met elkaar te rijmen? Geeft de studie van Apax en EIU “een eerlijker weergave dan allerlei onheilstudies waarmee wij onszelf in de voet schoten”, zoals Vlaams minister van Economie Jaak Gabriëls ( VLD) zich in Het Laatste Nieuws liet ontvallen? De minister loopt niet hoog op met de GEM-studie die het ondernemerschap in Vlaanderen in een kwaad daglicht stelt. In het begin van zijn ambtsperiode gebruikte hij de studie nog om zijn actiepunten voor de bevordering van starters te ondersteunen. In de aanloop naar de verkiezingen laat hij zich echter extra kritisch uit over het onderzoek.

“Er is nood aan een beter instrumentarium om het ondernemerschap in dit land te meten. We kunnen ons niet beperken tot een extrapolatie,” zei Gabriëls op de uitreiking van de Trends Gazellen in Gent. “Daarvoor is samenwerking met de universiteiten van Gent en Leuven een platform in ontwikkeling.” Die samenwerking betekent alvast dat de Vlaamse overheid het regionale rapport, waarin dieper wordt ingegaan op de specifieke cijfers van België en Vlaanderen, niet meer jaarlijks maar tweejaarlijks zal bekostigen. Gelukkig heeft de Waalse overheid zich geëngageerd om het studiewerk van Vlerick Leuven Gent Management School te financieren.

Maar misschien spreken de onderzoeksresultaten elkaar niet tegen, en werkt alleen de manier waarop de boodschap wordt overgebracht verwarrend. Zoals een recente publicatie van de Europese Commissie ( Entrepreneurship – A Survey of the Literature) bevestigt, zijn er evenveel interpretaties van ondernemerschap mogelijk als manieren om de activiteit ervan te meten. Zo peilt de GEM naar ondernemerschap door het aantal personen dat bezig is met startende ondernemingen te onderzoeken. De profs van Flanders Business School en Erasmus Universiteit Rotterdam meten de ondernemerszin binnen bestaande bedrijven. Apax en EIU kijken naar het ondernemersklimaat in zijn geheel. Het Nederlandse onderzoeksbureau hanteert dan weer het principe Business Ownership om de graad van ondernemerschap vast te stellen.

“De diverse studies zijn complementair,” zegt Vlerick-professor Sophie Manigart, verantwoordelijk voor de uitwerking van het Belgische luik van de GEM-studie. “Ondernemerschap is niet alleen te meten door de GEM-resultaten of door andere studies die een specifiek onderdeel onderzoeken. Wij hebben nooit gepretendeerd dat de GEM-studie allesomvattend is.”

Wat is het nu?

De studie over het ondernemersklimaat en over intrapreneurship mogen dan wel positief onthaald worden, nieuws is het eigenlijk niet. De Belgische GEM-studie bracht de resultaten vorig jaar al uit. “In onze GEM-resultaten viel vorig jaar al te lezen dat België qua intrapreneurship twee keer beter scoort dan Nederland. En de experts die we voor ons onderzoek interviewden, gaven ook aan dat België en Vlaanderen qua ondernemingsklimaat zeker niet slecht scoren in vergelijking met andere landen,” aldus Manigart.

Op basis van de verschillende studies komen we tot het volgende plaatje van België en Vlaanderen. Het ondernemersklimaat is positief, het aantal personen dat eigenaar is van een zaak ligt relatief hoog en binnen de ondernemingen is er voldoende ondernemerszin aanwezig. Alleen de starters liggen dwars. Zowel qua mensen die zich bezighouden met een startende onderneming (GEM-studie) als qua aantal bedrijven dat in België ontstaat en overleeft, scoren we gemiddeld slecht.

Het beperkte aantal starters lijkt een paradox, gezien het positieve ondernemersklimaat. Onze behaaglijke sociale zekerheid is daar een van de oorzaken van. “Onze sociale zekerheid stimuleert mensen niet echt om risico’s te nemen,” aldus Manigart. “Maar even nefast is onze houding ten opzichte van ondernemerschap. Ondernemen wordt door de meeste Belgen als iets vies aangezien. Daar moeten we iets aan doen, onder andere in het onderwijs.” Ten slotte haalt Manigart eveneens het gebrek van maatregelen voor de pre-starter aan. “In België hebben we veel maatregelen voor de starter maar weinig voor de mensen die begeleid moeten worden tot aan het startpunt.”

Zijn de drie positieve kenmerken (ondernemersklimaat, business ownership en intrapreneurship) dan niet voldoende om de balans positief te doen overhellen en het probleem van de starters onderschikt te maken in het debat? Of zoals minister Gabriëls en zijn kabinetschef het stellen: moeten de ondernemers niet wat minder klagen? Een nuancering is niet overbodig.

Het ondernemersklimaat in 2002 is dan wel positief, we zijn licht achteruit gegaan ten opzichte van de periode 1997-2001. Bovendien scoren de ons omringende landen en dichtste concurrenten Nederland, Frankrijk en Duitsland (Luxemburg staat niet in de ranking vermeld) nog beter – met zelfs een koppositie voor Nederland.

In België zijn veel personen eigenaar van hun bedrijf, maar ook Manigart moet toegeven dat dit fenomeen veeleer fiscaal gedreven is. Eén ondernemer is vaak wel goed voor minstens drie ondernemingen: de operationele onderneming, de patrimoniumvennootschap en de managementvennootschap.

Intrapreneurship ten slotte is belangrijk maar kan en mag het entrepreneurschap niet vervangen. Manigart: “In het algemeen zal intrapreneurship leiden tot een specialisatie van kennis en producten die al in een bedrijf aanwezig zijn, en zal het de onderneming versterken waar ze al goed in was. Het is en blijft belangrijk om steeds nieuwe dingen te ontdekken. En daarin spelen de starters een rol.”

Om de lijn in de nuancering door te trekken, zou je kunnen stellen dat België geen starters nodig heeft, gezien het grote aantal KMO’s dat ons land al telt. Bovendien zijn er nog voldoende grote ondernemingen die werkgelegenheid en omzet creëren.

“Maar starters zijn belangrijk voor de welvaart van een land. En het is bewezen – en natuurlijk zijn er uitzonderingen op de regel – dat landen met een laag aantal starters een lagere welvaart kennen,” zegt Manigart. Vlaanderen mag dus niet zelfgenoegzaam kijken naar zijn huidige welvaart en zo de toekomstige uit het oog verliezen. Of zoals Rudy Aernoudt, adjunct-kabinetschef van Waals minister van Economie Serge Kubla (MR), de nood aan een Waals startersbeleid motiveert: “Honderd jaar geleden was Wallonië een van de welvarendste regio’s in de wereld. Nu niet meer.”

An Goovaerts

Vier studies over Vlaamse ondernemerszin spreken elkaar tegen.