Zie de dienstmaagd…

“Gaan dienen” bij de burgerij of de adel was, zeker tot aan de oorlog, het lot dat voor vele jonge meisjes was weggelegd. Lange werkuren, nauwelijks vrije tijd en hoegenaamd geen sociale bescherming werden alleen gecompenseerd door kost, inwoon en een karig loon.

Tussen de beide wereldoorlogen waren er in België nog ongeveer 150.000 zogenoemde dienstboden. Meestal ging het hierbij om meisjes tussen de veertien en het begin van de twintig, die in afwachting van hun huwelijk meid voor alle werk gingen spelen in de villa’s en landgoederen van de gegoede burgerij.

Op 1 april grijpt de BRTN in een aflevering van Document terug naar die periode. Een periode waarvoor blijkbaar veel belangstelling bestaat. Getuige daarvan het succes dat Diane De Keysers boek Madame est servie te beurt valt (een werk dat allicht als inspiratiebron heeft gediend voor de documentaire). Daarnaast loopt er van 20 april tot 23 juni 1996 in de St.-Pietersabdij in Gent een tentoonstelling over het dienstpersoneel tussen 1750 en nu, met de toepasselijke titel Upstairs Downstairs (een reeks die nog elke zondagmiddag op TV1 wordt uitgezonden). Een onderwerp dat dus tot de verbeelding blijkt te spreken, al was het maar om de vrij aparte positie waarin dienstboden zich destijds bevonden. Ze waren doorgaans compleet gebonden aan het huishouden waar ze gingen werken, verdienden bijzonder weinig twee- tot driehonderd frank per maand als ze al wat ervaring hadden. Bovendien werd van hen verwacht dat ze altijd en overal ter beschikking stonden van mevrouw of mijnheer, van de baron of de barones. En discretie was te allen tijde geboden… In een wetsontwerp uit 1923 wordt nog naar het beroep van dienstbode verwezen als een vorm van modern middeleeuws lijfeigenschap. Pas in 1970 werd een arbeidsovereenkomst voor huispersoneel verplicht en kon voor het eerst worden gesproken van een vorm van sociale zekerheid.

Daarnaast waren er ook een aantal voordelen verbonden aan de stiel : er was het karig loon dat een extra inkomen betekende voor de vaak kinderrijke en arme gezinnen waaruit de meisjes kwamen, bovendien kregen ze ook kost en inwoon en dat compenseerde voor het feit dat fabrieksmeisjes doorgaans het dubbele verdienden maar dan weer ten laste bleven van thuis. Ze kwamen op hun post ook in aanraking met modern comfort en de levenswijze van de beau monde. Ze leerden bovendien iets van de etiquette. Sommigen kijken dan ook met een zeker heimwee een vorm van goede oude tijd-gevoel op die jaren terug, terwijl bij anderen de haat en de afschuw nog steeds de bovenhand nemen.

Rudi Mackintosh

TV2, maandag 1 april, 20.35 uur.

‘Dienen bij de burgerij of de adel Document blikt op 1 april terug op het aparte leven van de dienstboden in België.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content