‘Wij zijn de brandpolis tegen pandemieën’

De corona-uitbraak zal niet de laatste pandemie zijn. CEPI moet ervoor zorgen dat we er steeds beter tegen gewapend zijn. “De wereld is veel meer gaan beseffen dat we de handen in elkaar moeten slaan”, zegt Luc Debruyne, voormalig topman van GSK Vaccines en strategisch adviseur voor CEPI.

De uitbraak van het ebolavirus in West-Afrika in 2014 was een kantelmoment in de strijd tegen dodelijke epidemieën. Er stierven ruim 11.000 mensen aan ebola en de Afrikaanse economie kreeg er een forse knauw door. “De vaststelling dat de wereld niet is voorbereid op zulke epidemieën, was een wake-upcall. Vooral omdat we voordien ook al een uitbraak van het SARS-virus hadden, met 800 doden op 8000 geïnfecteerden en een economische impact van 52 miljard dollar”, merkt Luc Debruyne op. De West-Vlaming was vijf jaar lang de CEO van GSK Vaccines, de grootste ontwikkelaar en producent van vaccins ter wereld. Nu is hij strategisch adviseur van Richard Hatchett, de CEO van de Coalition for Epidemic Preparedness Innovations, kortweg CEPI.

Die alliantie werd opgericht twee jaar na de ebolacrisis van 2014 onder impuls van de Noorse en de Indiase overheid en twee van ‘s werelds grootste liefdadigheidsinstellingen, de Bill & Melinda Gates Foundation en de Wellcome Trust. Begin 2017 lanceerde Gates CEPI op het Wereld Economisch Forum in Davos. “In 2014 bestond nog geen overleg”, zegt Debruyne. “De wereld is veel meer gaan beseffen dat we de handen in elkaar moeten slaan.”

Het hoofddoel van CEPI is versneld vaccins te ontwikkelen tegen virale infectieziekten zoals ebola en covid-19, het nieuwe coronavirus dat de huidige crisis veroorzaakt. De coalitie investeerde 100 miljoen dollar in vier onderzoeksprogramma’s die ertoe moeten leiden dat kandidaat-vaccins snel worden getest op mensen. Moderna, een van de ontwikkelaars die CEPI ondersteunt, start al met de eerste testen op gezonde vrijwilligers. CEPI zoekt wel dringend 2 miljard dollar om de vaccinprogramma’s voort te zetten. “Een peulschil, als je het afzet tegen de economische schade die het virus veroorzaakt”, zegt Luc Debruyne.

CEPI heeft vooral geld opgehaald bij overheden, inclusief België, en filantropische organisaties, maar nu richt het zich nu ook tot privébedrijven. Met dat extra kapitaal kan CEPI het aantal kandidaat-vaccins optrekken en de klinische tests financieren. Maar CEPI kijkt veel verder dan deze pandemie: het wil ook de onvermijdelijke volgende epidemieën in de kiem smoren.

Hoe ziet u de rol van CEPI?

LUC DEBRUYNE. “Je moet ons zien als een brandpolis waarmee de wereld zich verzekert tegen epidemieën en pandemieën. Dat daarvoor meer geld moet vrijkomen, spreekt voor zich. Tot nu toe ging het debat vooral over investeringen voor het klimaat, maar als je ziet wat nu gebeurt, moet ook dit op wereldniveau besproken en beslist worden. Onze politieke leiders moeten keuzes maken.”

Hoe pakt CEPI dat aan?

DEBRUYNE. “CEPI probeert de ontwikkeling van vaccins al te versnellen in vredestijd, als er geen uitbraak is. Als je van nul moet starten, zoals met ebola in 2014, zal het telkens heel lang duren om tot een resultaat te komen. Wij zorgen ervoor dat alles preventief in stelling wordt gebracht. Dat betekent dat we laten onderzoeken welke pathogenen (ziekteverwekkende stoffen of organismen, nvdr) kunnen leiden tot een epidemie of pandemie. CEPI financiert de ontwikkeling van vaccins tegen die pathogenen, zodat die al kunnen worden getest op hun veiligheid en hun immuunrespons (hoe het lichaam virussen of bacteriën herkent en zich ertegen verdedigt, nvdr). Van kandidaat-vaccins worden dan voorraden aangelegd, pakweg 100.000 of 200.000 dosissen, die snel verder kunnen worden getest en verdeeld als het tot een uitbraak komt. Bovendien zorgt CEPI voor de coördinatie met de autoriteiten en de regelgevers, en het zorgt dat er voldoende productiecapaciteit is.”

Wat hebt u kunnen doen voor de uitbraak van dit coronavirus?

DEBRUYNE. “Er was al veel onderzoek gebeurd naar SARS en MERS, twee andere coronavirussen (SARS brak in 2003 uit in de Chinese provincie Guangdong en maakte slachtoffers in 26 landen. De MERS-epidemie sloeg in 2015 toe in het Midden-Oosten, nvdr). Na de uitbraak van covid-19 in Wuhan heeft CEPI in twaalf dagen vier projecten voor de ontwikkeling van een vaccin kunnen aankondigen. De onderzoeksinstituten en de bedrijven die al op MERS hadden gewerkt, hebben we onmiddellijk geactiveerd, om hun ervaring te gebruiken voor dit virus. De genetische identificatie ervan kregen we binnen de week van de Chinese autoriteiten. Voor SARS duurde dat nog zes maanden.

“Bij deze uitbraak zaten de regelgevende gezondheidsautoriteiten, zoals de FDA in de Verenigde Staten en de EMA in Europa, meteen samen met overheden in China om af te spreken aan welke criteria de vaccins moeten voldoen, en wat kwaliteitsvol genoeg was om te testen. Toen ebola uitbrak, was er nog weinig overleg en stond niets in de steigers. Nu zitten de FDA en de EMA ook in een coördinatiegroep van CEPI, samen met onder meer de Gates Foundation, Artsen Zonder Grenzen, GAVI (de door Gates opgerichte alliantie om kinderen in arme landen te vaccineren, nvdr) en ikzelf.”

Maar een vaccin komt wel te laat voor covid-19?

DEBRUYNE. “Ja en nee. Allicht wel voor deze uitbraak, maar we hebben geen idee of dit virus jaarlijks zal opduiken, zoals de gewone griepepidemie. En hoe dan ook is het een stap voorwaarts. We leren almaar bij en zullen beter zijn voorbereid als een ander coronavirus ons treft. Zo hebben we ook geleerd van SARS, want het genetische materiaal van covid-19 is voor 82 procent identiek aan dat van SARS. Wat betekent dat het onderzoek dat we al voor SARS hadden gedaan, deels konden transfereren naar dat naar covid-19. Maar het is moeilijk. Coronavirussen, en bijvoorbeeld ook het hiv-virus dat aids veroorzaakt, bedotten graag ons immuunsysteem. Het zijn lastpakken. Een vaccin daartegen ontwikkelen is een hele uitdaging.”

Vroeger zakte de interesse voor de ontwikkeling van vaccins nadat de epidemie was uitgedoofd.

DEBRUYNE. “Dat is gebeurd met SARS. Maar toen bestond CEPI nog niet. Nu kunnen we een duurzame financiering creëren, zodat we constant onderzoek kunnen doen naar dat soort virussen en we er beter op voorbereid zijn. Ik ben geen epidemioloog, maar iedereen kan vaststellen dat het tempo waarmee nieuwe uitbraken komen, aanzienlijk versnelt. Als we kijken naar de frequentie van zulke uitbraken in de voorbije tien jaar, is het duidelijk dat er altijd wel ergens een crisis om de hoek loert. Dat komt onder meer door de globalisering en het feit dat mensen steeds meer reizen. Zo is het passagiersvervoer tussen China en Afrika de jongste jaren met 600 procent gestegen. Maar het heeft ook te maken met de klimaatverandering en de migratie van dieren, en met lokale markten waar bepaalde diersoorten worden verhandeld (zie kader Coronavirussen, een beestenboel). Veranderingen van ecosysteem vergemakkelijken de uitbraak van virussen.”

Er wordt dus terecht gevreesd dat covid-19 Afrika zal overspoelen?

DEBRUYNE. “Het is heel positief dat een land als Ethiopië niet alleen een financiële bijdrage levert aan CEPI, maar ook deelneemt aan belangrijke vergaderingen. Zoiets creëert een opening naar Afrika, waar de controles op mogelijke uitbraken al veel beter zijn geworden. Zie maar hoe Congo, Rwanda en Oeganda hebben samengewerkt om de nieuwe ebolacrisis in te dijken. CEPI hielp J&J en Merck ook om ebolavaccins te testen. Daardoor is tien keer sneller gereageerd dan bij de vorige ebolaepidemie. We worden telkens beter.”

Wat zit erin voor vaccinontwikkelaars zoals GSK of J&J, het moederhuis van Janssen?

DEBRUYNE. “Met zo’n vaccin tegen malaria, ebola of covid-19 is nauwelijks geld te verdienen. Dat gebrek aan opbrengsten is een grote uitdaging, want met andere projecten kunnen die bedrijven veel meer verdienen. De productie van vaccins gebeurt al vele jaren op dezelfde manier, die veel tijd en ruimte in beslag neemt. Kijk maar naar de omvang van het hoofdkwartier van GSK Vaccines in Waver: je hebt bijna een fabriek nodig per vaccin dat je produceert. Als de producenten hun fabrieken dus inzetten voor een vaccin tegen ebola of covid-19, kunnen ze daar geen vaccins maken die commercieel veel interessanter zijn. Maar net omdat er geen cent aan te verdienen is, zijn bedrijven als GSK en J&J daarin ook geen echte concurrenten.”

Hoe bent u bij CEPI beland?

DEBRUYNE. “Ik wist dat ik bij GSK mijn pensioen niet zou halen en ben er eind 2018 vertrokken. Richard Hatchett, de CEO van CEPI, kende me van bij GSK en vroeg me zijn strategisch adviseur te worden. En ik ben daar best trots op. Ik profiteer van mijn lange ervaring om hier mee richting aan te geven. Het is altijd mijn drijfveer geweest aan te schuiven aan de tafel waar de beslissingen genomen worden. Of dat nu op of onder de radar is, is niet belangrijk.”