“Wij verdedigen de volgende generaties”

Ivan Van de Cloot, de bekende econoom van ING België, wordt hoofdeconoom van de denktank Itinera. “Onze democratie is ziek en heeft behoefte aan onafhankelijke analyse.”

“De vacature was mij op het lijf geschreven”, zegt Ivan Van de Cloot. “Enkele weken geleden kreeg ik nog een aanbod om hoofdeconoom te worden van een bank in de oliestaat Oman. Financieel was dat heel aantrekkelijk, maar ik wil geen vaandelvlucht plegen en ik wil mij maatschappelijk engageren. Het Itinera Institute is geen vrijblijvende denkgroep die wat brainstormt bij pot en pint.”

De Gentse hoogleraar Marc De Vos hield Itinera in maart 2006 boven de doopvont als een onafhankelijk hersenhuis dat hervormingsvoorstellen bedenkt om dit land vooruit te helpen. De Vos trok al langer aan de mouw van de jonge ING-econoom, bekend om zijn snedige analyses over de begroting, vergrijzing, gezondheidszorg of de vastgoedmarkt. Marc De Vos: “Er zijn weinig mensen die sociaaleconomische thema’s adequaat kunnen fileren. En het schaarse menselijk kapitaal zit vaak ‘gekazerneerd’ aan de universiteiten of in een of andere positie. De komst van Ivan vormt de tweede professionaliseringsgolf van Itinera. We zetten nu een duale structuur op poten, met een operationeel deel en een onderzoekscel.”

Ivan Van De Cloot is vanaf 1 juli de hoofdeconoom van Itinera. Hij zal eigen thema’s uitwerken en de coördinatie doen van Itinera’s achtkoppige onderzoeksteam, met namen als Jean Hindriks en Johan Albrecht. “In deze fase vullen we onze tank met onderzoek. Begin volgend jaar willen we met duidelijke voorstellen naar buiten komen.”

MARC DE VOS (OPRICHTER ITINERA). “De Belgische democratie is doodziek, en kampt met een grote gewenning bij wat misloopt. Sommigen hebben alle hoop op hervorming verloren. Dat is een vorm van decadentie die op termijn dodelijk is voor de samenleving. Want als je ziet wat de langetermijnuitdagingen zijn, hoe snel andere landen daarop inspelen en hoe groot de inertie hier is, dan weet je dat we onze lethargie straks cash betalen. Wij willen het debat zwanger maken met een gevoel van hoogdringendheid. Als we niets doen, dan zal relatief verval het lot zijn van de volgende generaties. Wij willen die verdedigen. Wij beschikken hier over een groep jonge en misschien wel naïeve mensen die nog hoop hebben. Wij pretenderen niet de ultieme remedie te hebben, maar ik ben ervan overtuigd dat er in de Belgische democratie een rol is weggelegd voor denkgroepen zoals de onze.”

IVAN VAN DE CLOOT. “Het debat wordt snel ondergesneeuwd door communautaire of klassieke politieke spanningen. Een neutrale analyse is voor velen al onaanvaardbaar. Nog voor je je mond hebt opengedaan, bots je al op een muur.”

DE VOS. “Neem onze sociale zekerheid. Het basisprobleem is dat te veel mensen een uitkering krijgen, waardoor de gemiddelde uitkering relatief laag is. In 2012 zal de meerderheid van de Belgische meerderjarigen vijftig jaar en ouder zijn. De helft van hen werkt niet, en is dus niet beschikbaar voor de economie. Dat zijn cijfers om koude rillingen van te krijgen. Ik kan me mateloos ergeren aan de retoriek van het Belgische sociale model. Ik vind dat manifeste intellectuele oneerlijkheid. Wie het model verdedigt, zegt te kunnen leven met 400.000 werklozen en nog veel meer niet-actieven. En intussen worden de meest kwetsbare mensen gemarginaliseerd.”

Welke zijn de redenen van het disfunctioneren van België en zijn instituties?

DE VOS. “Het communautaire probleem is uit de hand gelopen. Ik kan mij dit immobilisme niet erger voorstellen. De partijpolitieke versplintering: een zootje ongeregeld is het. Dan is er het corporatisme van het middenveld. Dat heeft zijn diensten bewezen, maar ze kunnen zich niet langer beperken tot het beheren van het systeem. Er moet ook hervormd worden. Maar Belgen zijn niet de meest visionaire mensen op deze aarde. Onze volksaard is er een van ‘plantrekkerij’ en als je met een project komt, dan zal men dat vlug kapot relativeren. We zijn wat dat betreft nogal cynisch. Het is daarom gemakkelijker een debat te voeren in Frankrijk of Engeland.”

VAN DE CLOOT. “De ontzuiling is eigenlijk nog niet volledig doorgevoerd. In de VS meten de mensen zich geen kleur aan, ze staan open voor elk debat. In België stoppen de mensen je graag in een vakje. Je zegt iets en dan behoor je meteen tot een bepaalde strekking. Dus moeten tegenstanders niet meer naar je luisteren. Dat vind ik een zeer bekrompen houding. Mijn recentste studie ging over de band tussen geluk en welvaart. Instituties, zoals de gilden in de Middeleeuwen, zijn de belangrijkste factor voor economische groei op lange termijn. Deze gilden hebben een tijdlang innovatie aangemoedigd, maar op een bepaald moment verstarden ze, en lagen ze mee aan de basis van het doodbloeden van de economie. Ons sociaal model heeft een doorbraak geforceerd na de Tweede Wereldoorlog, maar nu dreigt verstarring.”

Hoe staan jullie tegenover het concept België? Wat als België vooruitgang in de weg staat?

DE VOS. “Als we hic et nunc beslissen het land meteen te splitsen, dan zullen we morgen over dezelfde uitdagingen en hervormingen moeten praten. Er wordt in dit land al veel tijd en energie verspeeld aan dat institutionele verhaal om politieke redenen. Met of zonder België, het zal mij worst wezen. Ik wil een goed draaiende economie met een goede sociale bescherming.”

Itinera probeert wat te doen aan het immobilisme. Ziet u nog concurrentie opduiken voor uw denktank?

MARC DE VOS. “Graag! Hoe meer, hoe beter. Een denktank ontstaat als er in een democratie voldoende rijkdom is om die te financieren. Na zestig jaar vrede hebben we daar dus de middelen voor. Er zijn nog mensen die hun maatschappelijke verantwoordelijkheid opnemen. Ik zie dat er rond het institutionele debat een aantal initiatieven zijn ontstaan zoals ‘België anders’. Ik wens hen het allerbeste. Hoe meer stemmen, hoe beter we het immobilisme kunnen doorbreken.”

De studiediensten van de sociale partners zeggen dat ze dichter staan bij het beleid en erop wegen. Een denktank kan dat niet.

VAN DE CLOOT. “De sociale partners moeten ook gevoed worden met ideeën. Het is daarom nuttig dat er onderzoek bestaat dat dieper in de materie duikt, in plaats van reflexmatig bepaalde belangen te verdedigen. De studiediensten van de banken zijn afgebouwd. Ik voelde me er vaak eenzaam op een eiland. Ik ben ING heel dankbaar voor de vrijheid die ik heb gehad, maar je zit er toch in een commerciële omgeving.

“Ook het universitair onderzoek is te weinig maatschappelijk relevant, of te veel projectmatig gedreven door de overheid. Op dat vlak is er een vacuüm in België. Je kunt het vergelijken met het machtsvacuüm na de val van de Berlijnse Muur in 1989, toen denktanks een rol hebben gespeeld in de overgang naar een vrije-markteconomie. Ik stel vast dat overal ter wereld denktanks bestaan, behalve in België. Terwijl ons land daar net een grote behoefte aan heeft.”

Remde de bank u soms af?

VAN DE CLOOT. “Natuurlijk. Als je iets zegt over de prijs van een pak friet, hangen prompt de aardappelverdelers aan de telefoon. Bij Itinera mogen ze mij ook bellen, maar is er geen commercieel belang dat door mijn uitspraken kan worden geschaad.”

Hoe groot is het budget van Itinera?

DE VOS. “Och, ik wil daar geen concreet cijfer op plakken. Dat evolueert ook continu. Ons budget is nog niet hoog genoeg om onze doelstellingen waar te maken. Het is geen gemakkelijke opdracht, ook omdat de cultuur van het mecenaat hier nog niet voldoende ontwikkeld is. Het fiscale klimaat nodigt mensen ook niet uit om een stuk van hun rijkdom op die manier te spenderen. Maar het feit dat we bestaan, is een teken aan de wand dat een aantal mensen vindt dat het vijf voor twaalf is. Anders stoppen ze hun geld niet in iets waarvoor ze persoonlijk geen enkele directe return krijgen. Al is het een minderheid die het fatalisme wil doorbreken. Een meerderheid zegt liever ‘bye bye’, is de ellende beu en beproeft zijn geluk in de groeilanden. De vlucht van financieel en menselijk kapitaal is bezig.”

Zijn de investeerders van het eerste uur (zoals Bart Verhaeghe van de projectontwikkelaar Eurinpro, Christian Leysen van Ahlers, de bouwondernemer Luc Verelst en Nicolas Saverys van Exmar) nog aan boord?

DE VOS. “Van de eerste tot de laatste, en er zijn er nog verschillende bijgekomen. Maar we doen daar geen communicatie over. Die mensen willen dat ook niet, en het is de afspraak dat we hen geen return geven. ”

Wat zijn de prioriteiten de komende maanden?

VAN DE CLOOT. “De gezondheidszorg en de overheidsefficiëntie. De begroting zit nu al in moeilijke papieren en de vergrijzing zal op termijn de staatskas gemakkelijk nog eens 6 % van het bbp kosten. We kunnen de belastingdruk niet nog verder opdrijven met 3700 euro per werkende. Dan krijgen we nog meer kapitaalvlucht. Een van mijn frustraties is dat de knapste koppen in België werken aan fiscale spitstechnologie om belastingen te ontwijken, maar dat kan toch de prioriteit van een maatschappij niet zijn? Er moet dus geld gevonden worden door de niet-vergrijzingsuitgaven te verminderen. Dat kan met een efficiëntere overheid.”

DE VOS. “Voor de gezondheidszorg willen we een objectieve analyse maken van het Belgische systeem. Er is budgettaire schaarste en de kwaliteit is, waar we ze kunnen meten, eerder matig. Bovendien is er de voorbije 25 jaar een budgettaire fixatie is geweest. Dat zorgt voor perverse effecten, omdat we kansen gemist hebben om het systeem aan te passen aan bijvoorbeeld de nieuwe medische technologie, waardoor de kwaliteit nu al achteruitgaat.”

VAN DE CLOOT. “Het gaat over een pak geld: 22 miljard euro publiek en 8 miljard euro privaat geld op jaarbasis. Dan weet je op voorhand dat er grote mogelijkheden zijn om dat geld beter te besteden.”

Door Daan Killemaes & Alain Mouton

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content