Wat de ruk naar rechts betekent voor Italië

De rechts-radicale Giorgia Meloni kan Italië in de toekomst met een absolute meerderheid regeren. Hoeveel speelruimte ze heeft, hangt ook af van de twee sterke rivalen in haar alliantie.

Het was niet genoeg. In de dagen voor de verkiezingen kregen de tegenstanders van Giorgia Meloni plots rugwind. De sociaaldemocraten spraken van een verandering van de stemming. In Zuid-Italië werd de afgeschreven Vijfsterrenbeweging enthousiast gevierd. Maar na de afsluiting van de stembussen, zondag om 23 uur, werd de linkse droom aan diggelen geslagen. Een nationalistische alliantie, geleid door Meloni en haar partij Fratelli d’Italia (FdI), heeft een absolute meerderheid in het parlement.

Bijna elf jaar na het aftreden van Silvio Berlusconi, die zijn land aan de rand van het bankroet bracht, zal ten zuiden van de Alpen weer een rechtse regering aantreden. De tijden dat Mario Draghi als premier stevig aan de kant van Berlijn, Parijs, Brussel en Washington stond, zijn voorbij. Over de gevaren voor Italië en Europa werd al vóór de verkiezingsoverwinning van rechts veel gesproken. Nu worden ze werkelijkheid.

Giorgia Meloni komt uit een neofascistische splinterpartij. Ze zoekt geen toenadering tot Olaf Scholz en Emmanuel Macron, maar tot de Hongaarse autocraat Viktor Orbán. Dé vraag na haar verkiezingsoverwinning is of ze haar agenda consequent zal realiseren. Of brengt een realitycheck haar tot een redelijk, gematigd-conservatief regeringsprogramma?

De 45-jarige Meloni moet drie uitdagingen aangaan. Ten eerste staat ze voor een ingewikkelde regeringsformatie. Ten tweede moet ze snel reageren op de politieke en economische druk die ze op het internationale toneel zal voelen. Ten slotte moet ze een land achter zich krijgen dat diep verdeeld is na haar haatcampagnes.

Berlusconi en Salvini

Meloni is de nieuwe sterke vrouw in haar kamp, maar ze krijgt moeilijke partners en tegelijk zware rivalen. Nog niet zo lang geleden was Lega-voorzitter Matteo Salvini nog de onbetwiste leider van de rechtse alliantie. De duikeling van zijn partij maakt de Lega onvoorspelbaar als coalitiepartner. Het is goed mogelijk dat de rechtse populist zal moeten vechten voor zijn toekomst als partijleider.

Intussen zaait Forza Italia-leider Silvio Berlusconi verwarring met zijn grillige standpunten. Er dreigt een chaotische regeringsformatie. Het is denkbaar dat Salvini een alliantie sluit met Berlusconi. Ze kunnen proberen te voorkomen dat Meloni premier wordt, en een neutralere persoon benoemen.

Ook de persoonlijke carrièreplanning van de twee mannen bemoeilijkt de zaken. Salvini zou weer minister van Binnenlandse Zaken willen worden, wat Meloni wil voorkomen uit angst voor negatieve krantenkoppen. In Sicilië staat Salvini terecht voor het blokkeren van een vluchtelingenschip in 2019. Er hangt de ex-minister vijftien jaar gevangenisstraf boven het hoofd. De vraag is of Meloni hem zijn oude portefeuille kan weigeren, als ze zelf premier wil worden.

Met Berlusconi heeft ze een ander probleem. De voormalige premier koestert nog altijd grote politieke ambities. De bijna 86-jarige wil zijn carrière graag voortzetten als senaatsvoorzitter, het op één na hoogste ambt van Italië. Bijna niemand vertrouwt hem nog met zo’n zware parlementaire taak. Maar ook hem kan Meloni moeilijk afwijzen zonder haar kansen op de opvolging van Mario Draghi in gevaar te brengen.

Zelfs als ze het met beide heren eens geraakt, zal het niet gemakkelijk zijn een regering te vormen. In Italië heeft de president inspraak in de toewijzing van posten.

Internationaal

Een andere uitdaging is de internationale politiek. Ook daar veroorzaken de spanningen in de rechtse coalitie problemen. Eind vorige week zei Berlusconi in een sensationele talkshow dat zijn oude vriend Vladimir Poetin alleen de Oekraïense president had willen vervangen door een regering van “fatsoenlijke mensen”, en dat de leider van het Kremlin was terechtgekomen “in een zeer moeilijke en dramatische situatie”.

Matteo Salvini pleit intussen voor het einde van de westerse sancties. En Meloni verdedigde haar oude vriend Viktor Orbán, nadat het Europees Parlement met een overweldigende meerderheid had verklaard dat Hongarije geen echte democratie meer was. Bij de volgende topontmoetingen van de NAVO en de Europese Unie mag de toekomstige Italiaanse regering dus kritische vragen verwachten.

Ook rond het ambitieuze PNRR-hervormingsprogramma, dat Draghi met de Europese Commissie is overeengekomen, dreigt een machtsstrijd. Een tijdige uitvoering van de hervorming is voor de Europese Unie een voorwaarde om de volgende tranches van het historische steunpakket van 200 miljard euro voor Italië over te maken. Meloni wil opnieuw over het programma onderhandelen, omdat ze wil optreden tegen de “klimaatbeschermingsideologie” van de Unie. “Als het moeilijk gaat, hebben we instrumenten, zoals in het geval van Polen of Hongarije”, kondigde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen enkele dagen geleden al aan.

Verdeeld Italië

De volgende uitdaging heeft te maken met de stemming in Italië. Na een korte en agressieve verkiezingscampagne verdelen twee diepe kloven het land.

De eerste is de extreme polarisatie tussen het rechtse en het linkse kamp. De dialoog, het zoeken naar een compromis en een gemeenschappelijk standpunt, wordt moeilijk. De tweede, mogelijk nog grotere kloof is er een tussen de politiek en het deel van de samenleving dat ver van de politiek afstaat. Sinds zondag is de grootste partij van Italië die van de niet-stemmers. Misschien wel een van de belangrijkste taken voor de regering en de oppositie is die kloof in de komende maanden en jaren te verkleinen, om een echte vertrouwenscrisis te voorkomen.

Wat betekent dat alles voor Giorgia Meloni? In slechts tien jaar heeft ze van haar jonge partij de sterkste politieke kracht van Italië gemaakt. Maar haar overwinning is kleiner dan ze had gehoopt. Tijdens de verkiezingscampagne hoopte ze op een tweederdemeerderheid voor het rechtse kamp in het parlement. Ze wilde zelfs de grondwet veranderen en van Italië een presidentiële democratie maken. Dat doel kan ze wel vergeten. De verschuiving naar rechts in Italië is minder uitgesproken dan verwacht. Meloni dankt haar overwinning misschien minder aan haar eigen kracht dan aan de zwakte van het linkse kamp, waar vrijwel iedereen tegen iedereen streed.

Een ingewikkelde kieswet geeft haar nu een absolute meerderheid in het parlement, waardoor ze haar ideeën voor Italië en Europa kan doordrukken.