Waarom we niet moeten hopen op festivals en volle stadions

Wie hoopt op een volgepakt zomerfestival à la Rock Werchter of Pukkelpop, of popelt om bij de nieuwe voetbalcompetitie mee de stadions te vullen: droom verder!

Nu de vaccinatiecampagne is gestart, hoe aarzelend ook, groeit de hoop dat het normale leven de komende maanden min of meer zal kunnen hernemen. Naarmate meer bevolkingsgroepen gevaccineerd zijn, zullen er zeker versoepelingen volgen. Stilaan zal ook de druk op de regering worden opgevoerd om opnieuw massa-evenementen toe te laten. Herman Schueremans, de organisator van Rock Werchter, gaf al een schot voor de boeg door aan te kondigen dat er alles aan wordt gedaan om dit jaar een volwaardig festival te organiseren, op volle capaciteit. Dat betekent dagelijks 88.000 mensen samengetroept, vier dagen lang. Ook de andere grote festivals in ons land mikken op een vol huis. Rock Werchter is gepland voor begin juli. Schueremans houdt vol dat die datum haalbaar is, maar desnoods kan zijn festival worden uitgesteld tot in september. Dat zou na de festivals van Tomorrowland en Dour zijn, die in juli gepland zijn, en na Pukkelpop, dat op 19 augustus wil starten. Rond die tijd wordt ook de nationale voetbalcompetitie alweer gelanceerd. Iedere vurige voetbalsupporter hoopt dat hij of zij dan weer in een met fans gevuld stadion mag zitten.

Goed geprobeerd: deze zomer massa’s toelaten in stadions of op festivalweides zal niet lukken. Het spreekt voor zich dat zo’n samentroeping van vele duizenden mensen een virale atoombom kan vormen. Zoals het er nu voor staat, begint de vaccinatie van de brede laag van de bevolking pas in juni. Zowat 5 miljoen mensen van de gezonde bevolking van 18 tot 65 jaar mogen zich dan voor hun eerste prik aanmelden. Slechts een beperkt deel van hen, diegenen die het nog goed te keuren vaccin van J&J/Janssen toegediend krijgen, hoeft geen tweede prik te krijgen. Alle anderen moeten opnieuw langskomen. Voor de zogenoemde mRNA-vaccins van Pfizer/BioNTech en Moderna bedraagt het interval tussen de twee injecties respectievelijk drie en vier weken. Dat is dus opnieuw een maand erbij. En ook na die tweede prik moet weken worden gewacht voor het effect optimaal is.

Voor het vaccin van AstraZeneca/Oxford University liggen de kaarten nog iets anders. Uit verder klinisch onderzoek is gebleken dat de doeltreffendheid van het vaccin toeneemt als het interval tussen de twee inentingen wordt opgetrokken. De doeltreffendheid tegen milde vormen van covid-19 stijgt van zowat 70 procent na vier weken tot 82 procent na twaalf weken of meer. Daarmee benadert het de werkzaamheid van meer dan 90 procent van de vaccins van Pfizer en Moderna. Dat van AstraZeneca komt overigens net als de andere goedgekeurde vaccins en dat van J&J aan een bescherming van 100 procent tegen ernstige covid-19 die leidt tot een ziekenhuisopname of een overlijden. “Dat blijft onze hoofdboodschap”, zei vaccinoloog Pierre Van Damme tijdens een webinar van Roularta HealthCare.

Booster in de herfst

Er zijn nog meer argumenten tegen die zomermassa’s. Zo kan het hele vaccinatieproces worden getackeld door een doorbraak van de een of andere virulente variant van het virus. Op dit moment wordt vooral gedacht aan de Zuid-Afrikaanse versie. “We zien dat de vaccins van Pfizer en Moderna bijzonder goed werken tegen de Britse variant, maar aan werkzaamheid verliezen tegenover de Zuid-Afrikaanse. Hetzelfde geldt voor het vaccin van AstraZeneca”, bevestigt Van Damme. Al is er gelukkig ook een lichtpuntje in die evolutie, voegt hij eraan toe. “De Britse variant wordt al in meer dan 40 procent van de onderzochte stalen vastgesteld. Dat gaat dus heel snel. De Zuid-Afrikaanse vertegenwoordigt 2 à 3 procent van de onderzochte stalen. Het zou dus goed kunnen dat de Britse variant helemaal dominant wordt. De Zuid-Afrikaanse krijgt daardoor misschien minder gemakkelijk voet aan de grond en kan mogelijk zelfs wat worden verdreven.”

Virussen zijn helaas uiterst onvoorspelbaar. Er dreigen nog andere varianten op te duiken. Daarom werken alle vaccinproducenten koortsachtig aan een update van hun vaccin of een boosterdosis voor een betere bescherming tegen varianten die nog niet de ronde deden tijdens de grootschalige klinische tests voor het originele vaccin. Helaas zal zo’n booster hoogstwaarschijnlijk pas in de herfst beschikbaar zijn. Er moeten namelijk overbruggende studies worden uitgevoerd, onder meer om aan te tonen dat die vaccinupdate ook veilig is.

De vele mutaties verhogen de kans dat we jaarlijks een boosterinjectie tegen covid-19 nodig hebben. “We zullen voortdurend de schade zo veel mogelijk proberen te beperken via vaccinatie”, zegt Van Damme. Dat geldt voor alle duidelijkheid ook voor de mRNA-vaccins, hoewel die voorlopig net iets beter blijken te beschermen tegen de varianten, althans in labo-omstandigheden. Ook Pfizer en Moderna sleutelen aan zo’n update van hun vaccin. “Je kunt met mRNA je vaccin vrij snel aanpassen, maar in zo’n situatie moet iedereen toch opnieuw worden gevaccineerd”, stelt Van Damme.

Jongeren onder 18

En dat is nog niet alles. In deze vaccincampagne is voorlopig nog geen sprake van de jongeren onder 18 jaar. En laat zij nu net een aanzienlijke portie vormen van de tienduizenden festivalgangers die jaarlijks onder meer richting Werchter, Dour, Boom of Kiewit trekken. “Als je zou stoppen bij 18-jarigen, kan het virus overleven bij 1,5 à 2 miljoen jongeren”, zegt Van Damme. “Dat is een populatie die zich dus blijft mixen met de rest van de bevolking. Die groep gaat nooit op een natuurlijke manier groepsimmuniteit kunnen opbouwen. Zij kunnen ook ziek worden en een aantal van hen zal ook in het ziekenhuis belanden. Bovendien gaan ze de rest van de bevolking continu blootstellen aan het virus. Want zelfs met een doeltreffendheid van 90 à 95 procent zoals bij de mRNA-vaccins, blijft nog altijd 5 à 10 procent van de gevaccineerden vatbaar voor het virus. Sommige anderen, zoals zwangere vrouwen of mensen met een ernstige allergie, zullen ook niet worden gevaccineerd en dus continu worden bedreigd, omdat de samenleving de vereiste groepsimmuniteit niet heeft opgebouwd.”

En om geen valse hoop te wekken: die vaccinatie van onze jeugd onder 18 jaar zal niet voor deze zomer zijn. “Een vaccinbedrijf of een overheid moet om ethische redenen eerst kunnen aantonen dat het vaccin veilig en werkzaam is in een volwassen bevolking”, legt Van Damme uit. “Pas als het dossier is goedgekeurd voor volwassenen, kan een dossier worden ingediend voor studies bij jongeren onder 18. Voor Pfizer is dat onder 16 jaar, want zij hebben gegevens voor 16-jarigen. Die studies lopen en we verwachten de resultaten ervan tegen de zomer. Daarop worden de dossiers ingediend, wat betekent dat die jongeren waarschijnlijk in aanmerking zullen komen voor vaccinatie tegen het derde of het vierde kwartaal van dit jaar.”

Uiteraard zal de regering nog niet alle hoop op massaal zomervertier torpederen. Hoop doet leven, zeker in coronatijden. Het overleg tussen de betrokken partijen zal ongetwijfeld ook constructief verlopen, en de Vlaamse regering deed intussen ostentatief haar duit in het zakje, ook letterlijk. Via het Vlaams Agentschap Innoveren en Ondernemen maakte minister van Economie Hilde Crevits (CD&V) 50 miljoen euro aan terugbetaalbare voorschotten vrij. Daarmee zouden organisatoren met een kleiner financieel risico aan de opbouw van hun festival kunnen beginnen. Als het evenement wordt geannuleerd, hoeft het voorschot niet te worden terugbetaald. Het zal allemaal niet baten. Experts en politici beseffen maar al te goed dat de risico’s van zo’n massagebeurtenissen tot nader order gewoon veel te groot zijn. Het is veelzeggend dat het Britse megafestival Glastonbury, dat gepland was voor eind juni, de handdoek in de ring heeft gegooid. Er komt geen editie dit jaar.

Al laat Pierre Van Damme alsnog een kleine opening. Zo is er overleg tussen festivalorganisatoren en de overheid om evenementen te organiseren in augustus of september. “De optie van een testdorp naast de festivalweide ligt op tafel.” Maar zelfs dan is het heikele punt de capaciteit. “Met een beperkte capaciteit blijven de netwerken van contacten een beetje beheersbaar.”

Van Damme oppert daarom ook te focussen op de lokale jeugd en bezoekers uit het buitenland te weren. “Door mensen uit het buitenland toe te laten, lopen we het risico om andere varianten en mutanten binnen te halen”, klinkt het.

Sputnik V

En wat met onze voetbalstadions? Dat een voetbalmatch in een vol stadion een potentiële virusbom is, bewees vorig jaar de wedstrijd voor de Champions League tussen Atalanta en Valencia in Milaan, met 40.000 Atalanta-fans in de tribunes. Die match wordt aangezien als dé oorzaak van de snelle verspreiding van het virus in de regio rond Bergamo. Een maand na de wedstrijd stond de teller er op ruim duizend doden. Maar ook hier bieden experts voorzichtig enig perspectief. “Naar het einde van dit jaar zouden wedstrijden met supporters mogelijk moeten zijn, al zal het misschien hoogstens een half gevuld stadion zijn”, vindt Van Damme. Ook Johan Neyts, viroloog aan het Rega Instituut, volgt die voorzichtige lijn. “Het virus zet ons onder druk, maar we zullen het min of meer onder controle kunnen houden. En als de varianten gevoelig blijven voor de vaccins, zullen we tegen eind dit jaar richting een normaal leven kunnen gaan. Al zullen we niet plots de voetbalstadions en de grote concerthallen kunnen vullen. We zullen voorzichtig moeten blijven”, aldus Neyts.

Van Damme kwam ook terug op het Russische Sputnik V-vaccin. “Er is kritiek op dat vaccin, maar ik ken het instituut waar het is ontwikkeld. Gamaleya heeft heel veel vaccins ontwikkeld voor kinderen, en die werken perfect. Daar zitten bijzonder goede onderzoekers die ook nu een goed product op de markt hebben gebracht. Dat blijkt uit de resultaten en de publicatie van de bevindingen over het vaccin in het vooraanstaande medische tijdschrift The Lancet. Zo’n twintig landen werken met dat vaccin, dat een aantal gaten in de vaccinatiecampagne kan dichtrijden.”