Vrijhandel in tijden van oprukkend protectionisme

Op 28 juni sloten de Europese Unie en het Zuid-Amerikaanse handelsblok Mercosur een politieke overeenkomst. Na vele jaren van onderhandelen ligt een verregaande liberalisering van de markten in het verschiet. Het vrijhandelsakkoord zal in bepaalde sectoren verregaande gevolgen hebben.

In een tijd waarin extra handelsbelemmeringen het nieuwe normaal lijken, is de doorbraak in de gesprekken rond het vrijhandelsakkoord tussen Mercosur en de Europese Unie des te opvallender. De onderhandelingen tussen de twee handelsblokken leken jarenlang in het slop te zitten.

Toch wekt de doorbraak weinig verbazing bij Dirk De Bièvre, hoogleraar politieke economie aan de Universiteit Antwerpen. Hij wijst erop dat de Mercosur-landen sinds 2016 met een nadrukkelijker stem spreken. Die interne coherentie vergemakkelijkte de onderhandelingen. Ook stelt De Bièvre dat Donald Trump zichzelf in de voet geschoten heeft: “De protectionistische houding van de Amerikaanse president heeft de vier Mercosur-leden doen uitkijken naar andere afzetmarkten, zoals Europa en China.”

Einde importheffingen

De Europese Unie en Mercosur zijn goed voor bijna 780 miljoen consumenten. Samen beslaan ze ongeveer een kwart van het globale bruto binnenlands product. Het openstellen van de Zuid-Amerikaanse markt zal ertoe leiden dat minstens 90 procent van de Europese producten zonder handelsbelemmeringen naar de Mercosur-landen kan worden geëxporteerd. Europa zal tot 95 procent van zijn importtarieven schrappen. Aan beide zijden geldt een overgangsperiode van tien jaar, waarbij de tarieven stukje bij beetje tot nul worden herleid.

Cijfers van Flanders Investment & Trade laten zien dat ons land in 2018 ten overstaan van Mercosur een handelsoverschot van 834 miljoen euro had. Vanuit België werden vorig jaar goederen ter waarde van 3,8 miljard euro richting de vier landen uitgevoerd, waarvan zo’n 3,2 miljard uit Vlaanderen. In het verleden kregen onze exporterende auto- en textielindustrie het zwaar te verduren. De invoerheffingen liepen op tot 35 procent. Dat is binnen afzienbare tijd voorbij. Ook voor de farmaceutische industrie en producenten van werktuigen liggen kansen in het verschiet. Cijfers van FIT laten zien dat die twee sectoren de jongste jaren de grootste exporteurs naar Mercosur waren. Samen zijn ze goed voor ruim 33 procent van de Vlaamse export naar de regio .

Gemengde gevoelens

Maar een handelsverdrag dat sterk focust op het wegwerken van tariefbelemmeringen is niet zaligmakend. Dennis Duinslaeger, investor relations manager bij Greenyard, wijst erop dat de import van vers fruit richting Europa al in grote mate werd geliberaliseerd, waardoor tariefdalingen geen grote verschuivingen zullen teweegbrengen. Vlaamse bedrijven die fruit importeren naar Europa blijven met andere hoge uitgavenposten kampen, zoals transportkosten. Het akkoord heeft wel als voordeel dat internationaal een gelijker speelveld wordt gecreëerd. Volgens Duinslaeger zullen de Mercosur-landen zich op gelijke voet kunnen plaatsen met andere exporterende landen, zoals Chili, Peru en Zuid-Afrika.

Voor onze ondernemingen liggen er vooral kansen in de omgekeerde richting. Steve Alaerts, directeur bij Foodcareplus Logistics, onderdeel van de familiale logistieke groep Remant, is enthousiast: “Door de handelsboycot met Rusland moest de Vlaamse fruitsector op zoek naar nieuwe afzetmarkten. Onlangs werd de Conference-peer in Brazilië gelanceerd. Een akkoord met de vier Zuid-Amerikaanse landen komt op een goed moment.” De logistieke kosten voor Vlaamse import uit Latijns-Amerika zijn hoog, voor bedrijven die exporteren naar Zuid-Amerika ligt dat anders. Er komen veel meer koelcontainers per boot vanuit Mercosur richting de Europese havens, dan in de omgekeerde richting. Die kunnen Europese exporteurs dan weer vullen, wat een neerwaartse druk op de kosten teweegbrengt. Steve Alaerts stelt zelfs dat het op dit ogenblik voor bedrijven in Brazilië interessanter is groenten en fruit per schip vanuit Antwerpen te importeren, dan voedingsmiddelen per vrachtwagen vanuit Argentinië tot aan de Braziliaanse kuststeden te vervoeren.

Pieter Verhelst, lid van het hoofdbestuur van de Boerenbond, is scherp: “Europese auto’s en machines worden ingewisseld voor koeien, kippen en suiker uit de Mercosur-landen.” Volgens Verhelst betaalt de Europese landbouw de prijs voor de vrijhandel in goederen en diensten. Bij de Boerenbond valt te horen dat de Europese prijzen voor rundvlees al geruime tijd onder druk staan door de terugvallende vraag. Pieter Verhelst: “De toegift van 99.000 ton rundvlees vanuit Mercosur zal die druk nog verhogen.” Er wordt ook bijkomend toegang tot de Europese markt verleend aan 180.000 ton kippenvlees.

De Vlaamse landbouwsector is bang dat de handelsbalans met Mercosur nog verder uit evenwicht geraakt. Die is al ruim deficitair. De agrovoedingsexport bedroeg in 2018 39,7 miljard euro. Slechts 182,6 miljoen euro (0,5%) is bestemd voor de uitvoer naar de vier Zuid-Amerikaanse landen. Tegenstanders van vrijhandelsakkoorden vrezen bovendien dat een doorgedreven liberalisering een neerwaartse druk zet op de geldende normen en standaarden. Denk maar aan de discussie over de ‘chloorkippen’ in het debat rond TTIP, het mislukte vrijhandelsakkoord met de Verenigde Staten. Ook de Boerenbond luidt de alarmbel: “De normen (in de Mercosur-regio, nvdr) op het gebied van bijvoorbeeld traceerbaarheid, voedselveiligheid en dierenwelzijn zijn van een andere orde”, aldus Pieter Verhelst. Professor Dirk De Bièvre merkt op dat het akkoord meer is dan windowdressing: “Er zijn heel wat verplichtingen waar beide partijen zich toe verbinden, zoals arbeidsvoorwaarden en milieu- voedsel- en veiligheidsstandaarden.”

Werk van lange adem

Het wegwerken van importheffingen en andere handelsbelemmeringen is altijd een werk van lange adem. Het akkoord dat op 28 juni officieel werd voorgesteld, dient nog door alle betrokken landen te worden goedgekeurd. Oostenrijk en Frankrijk dreigen ermee geen goedkeuring te geven uit ongenoegen over de manier waarop de Braziliaanse president omgaat met de branden in het Amazonewoud.

In België zijn de deelstaten bevoegd voor het handelsbeleid. De CEO van Flanders Investment & Trade, Claire Tillekaerts, stelt dat het nog te vroeg is om een evaluatie van de Vlaamse belangen te maken: “We wachten op de finale schema’s voor tarieven en diensten, die er niet voor eind september zullen zijn.” Toch klinkt ze hoopvol: “De kansen voor Vlaamse bedrijven in Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay zijn groot.”