Voorgangers van Madoff

Elke financieel-economische storm heeft zijn bekende oplichter. In 2008-2009 was het Bernard Madoff en de beursval van 2000-2001 zal altijd in verband worden gebracht met een heel bedrijf: Enron. Ook de Grote Depressie had zijn famous crook. De luciferkoning Ivar Kreuger (1880-1932). The Match King brengt het levensverhaal van deze toch wel bijzondere ondernemer-oplichter. Kreuger slaagde er in de jaren twintig in een gigantisch economisch en financieel imperium op te bouwen door twee van zijn activiteiten aan elkaar te koppelen: lucifers produceren en bankieren.

In ruil voor een totale controle van de lucifermarkt in een bepaald land leende hij massaal geld uit aan de overheden van die landen. In de periode na de Eerste Wereldoorlog functioneerde dit systeem wonderwel. Kreuger, een naar de VS uitgeweken Zweed, had al snel door dat tal van landen zich door de Eerste Wereldoorlog diep in de schulden hadden gestoken. Ze hadden het zeer moeilijk om op de internationale geldmarkten aan de nodige middelen te komen. Kreuger besloot in de jaren twintig tussenpersoon te spelen door enerzijds geld te lenen bij vermogende Amerikanen en dat geld uit te lenen aan armlastige staten. Zoals gezegd, gebeurde dit in ruil voor een monopolie op de lucifermarkt.

Landen als Ecuador, Peru, Polen, Griekenland, Hongarije, Roemenië, maar ook toenmalige grootmachten als Frankrijk en Duitsland klopten bij Kreuger aan. Partnoy toont aan dat Kreuger hiervoor constructies opzette waarbij de risico’s op wanbetaling van de leningen zo veel mogelijk gespreid werden. Hij legde de basis voor financiële spitstechnologie die nog door zakenbanken wordt gebruikt.

In 1929, net voor de grote krach, was Kreuger op het hoogtepunt van zijn macht. Hij had een lening van 125 miljoen dollar toegekend aan Duitsland. Kreugers imperium was naast JP Morgan & Company de grootste schuldeiser van nationale staten geworden.

Maar in 1931 kwam zijn financiële constructie zwaar onder druk te staan. Zijn eigen luciferbedrijven kregen geen kredieten meer en het wantrouwen groeide. Kreugers persoonlijke leningen waren gefinancierd met activa van zijn bedrijven. Het werd ook duidelijk dat zijn systeem van leningen aan overheden een soort van piramidespel was. Het Kreuger-imperium stortte als een kaartenhuisje ineen. Op 12 maart 1932 werd Kreuger, van de VS op de terugweg naar Zweden, dood teruggevonden in zijn appartement in Parijs. Hij had zich een kogel door het hoofd geschoten.

Partnoy toont in zijn boek wel aan dat Kreuger, in tegenstelling tot Madoff, toch ook een ondernemer was. Met zijn luciferimperium introduceerde hij moderne productietechnieken en voerde hij efficiëntieverbeteringen door in de productie, de verkoop- en marketingafdeling. Zijn aanpak kreeg navolging in tal van bedrijven.

Kreuger was ook een megalomaan die koketteerde met zijn vele contacten in de showbizz en politieke wereld. Sommige van die contacten waren wel volledig fictief. Zo veinsde hij ten opzichte van bezoekers meer dan eens dat hij plots een dringende telefoon kreeg van zijn ‘vrienden’ Stalin of Mussolini.

FRANK PARTNOY, THE MATCH KING: IVAR KREUGER, PROFILE BUSINESS, 2009, 288 BLZ, 25 EURO

A.M.