VERLICHTE WORTELS

Kapseist Europees mensbeeld ?

Met zevenmijlslaarzen bracht deze eeuw de mensheid een stuk dichter bij het ideaal van de sociaal-humane samenleving. Vanuit dat optimistische perspectief mag deze tijdsspanne de periode genoemd worden waarop de moderniteit over de drempel schreed. Jammer genoeg kon die verlichte, rationele en sociaal-liberale droom van vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid nog lang niet gevierd worden. Het bestaansrecht lijkt nog niet afgedwongen. Meer dan eens brachten de tegenmachten de rationeel-emancipatorische wereld op de rand van de afgrond. De meest ingrijpende kracht die de klok wilde terugschroeven, was uiteraard het nazisme. Die botsing tussen moderniteit en antimoderniteit mondde uit in de Tweede Wereldoorlog. Inmiddels weten we dat genocide en etnisch nationalisme niet eens het monopolie van Hitlers nazi’s waren. Ook vandaag bestoken (vaak letterlijk) allerhande etnische, nationalistische en religieuze fundamentalisten de vrijgevochten principes van de moderniteit. Ondertussen staat zelfs de wetenschap, die de reactionaire romantiek verdrong, niet minder ter discussie. Zo luidt de ruwe samenvatting van De waanzinnige twintigste eeuw, het boek dat de Leuvense filosoof, pacifist en hoofdredacteur van het katholieke persagentschap CIPMark Heirman exact een jaar geleden uitbracht. Hij zoomt er in op de sleutelperioden van deze eeuw, van de aanloop tot de Eerste Wereldoorlog en de oktoberrevolutie tot hedendaags Algerije en de dreiging van de Russische extreem-nationalist Zjirinovski. Vrolijker word je er niet van, alhoewel Heirman het geloof in de toekomst nooit verliest. Ondanks de zware aanslagen op de moderniteit, ging de mensheid er sterk op vooruit, zo besluit hij.

Nu ligt een soort vervolg op dat historische essay in de boekhandel : Het verloren millenium. Met eenzelfde verbazingwekkende heldere beknoptheid graaft Heirman deze keer naar de wortels van de moderniteit. Omdat dit rationele, sociaal-liberale wereldbeeld uit Europa stamt, noemt hij het een speurtocht naar de vergeten wortels van het Moderne Europa. Duizend jaar geschiedenis bracht geruime tijd de Europeanisering van de wereld tot stand, maar na verloop van tijd sloeg de pendel ook terug en zorgde voor de mundialisering van Europa.

Ook nu wijst Heirman op “een onmiskenbare vooruitgang en een hoop die de tegenstanders van de moderniteit nauwelijks kunnen bieden.” Hij geeft toe dat ook de moderniteit weliswaar niet aan de opgeroepen verwachtingen kon voldoen, maar “tenminste vele dwaallichten gedoofd” heeft. Voor de moderniteit is er geen weg terug, ook al kon ze geen heuse blauwdruk leveren voor de toekomst. Heirman blijft een realistische optimist, een uitgangspunt dat hij baseert op zijn analyse van de grote verbanden.

LUC DE DECKER

Mark Heirman, De waanzinnige twintigste eeuw. Hadewijch, 239 blz., 790 fr.Idem, Het verloren millenium. Hadewijch, 240 blz., 790 fr.