VERANNEMAN vs. PERMEKE

Oom versus neef. Kunstschilder versus meubeldesigner. Constant Permeke versus Emiel Veranneman. De combinatie van deze twee monumenten in hun vak oogt op het eerste zicht wat vreemd. Wie verder kijkt dan de eerste aanblik, ontdekt achter de voor de hand liggende tegenstellingen ook een rits gelijkaardige trekken.

Het Mechelse cultureel centrum A. Spinoy brengt de langverwachte artistieke confrontatie tussen Veranneman en Permeke in beeld. Voor het eerst loopt hun wederzijdse band als een rode draad doorheen een tentoonstelling. Emiel Veranneman (1924) integreerde eerder al werken van z’n oom Constant Permeke (1886-1952) met eigen meubelontwerpen in een gezamenlijke tentoonstelling. Vernieuwend is dat Veranneman z’n werk voor het eerst op één lijn stelt met houtskooltekeningen en sculpturen van de hand van Permeke. Met de meubelen op het voorplan maar toch duidelijk in verbinding met de kunst van Permeke.

“Constant Permeke heeft een enorme invloed op mij uitgeoefend, maar onze stijlen vergelijken doe ik liever niet”, merkt Veranneman op. Die invloed was er al heel vroeg, toen de jonge Veranneman steevast al z’n zomervakanties doorbracht in De vier Winden, het huis van Permeke in Jabbeke. Schilderen was toen de artistieke passie van Veranneman, maar het was uitgerekend z’n oom die hem aanraadde andere wegen in te slaan. Dat Veranneman voor interieurinrichting en architectuur koos, heeft dan ook veel, zoniet alles te maken met het advies van Permeke.

Toch zijn het zeker niet in de eerste plaats de familiebanden – Verannemans moeder was een zus van Permekes vrouw – die de twee zo nauw bij elkaar doen aansluiten. Veranneman heeft zich in z’n galerij in Kruishoutem nooit door familiale argumenten laten overtuigen om bepaalde kunstenaars een platform te bieden. Kwaliteit is daarbij z’n voornaamste voorwaarde. De zielsverwantschap tussen de twee kunstenaars gaat dan ook dieper en overtreft hun uiteenlopende expressies.

De door het leven

getekende buitenmensen van expressionist Permeke lijken op het eerste zicht mijlenver af te staan van de fraaie en vaak kleurrijke lakmeubels die Veranneman ontwerpt. Die roepen veeleer verwantschap op met de kleurvlakken van Piet Mondriaan. De zogende moeder of de vissersvrouw van Permeke slaan niet meteen een brug met de elegante Osaka-zetel van Veranneman. De inspiratie en de drijfveren van de twee kunstenaars doen dat wel. Zonder enig voorbehoud kiezen zij voor een Vlaamse invalshoek. De mythische buitenmensen, de houtskooltekeningen of de bronzen vrouwensculpturen van Permeke stralen kracht uit en ogen stoer, net als de kasten van Veranneman. Hij tekent eveneens voor een monumentale opbouw, met kasten die sterk doen denken aan stevige schrijnen.

Veranneman is dan wel een meubelontwerper, hij denkt als een vakman in materialen en met z’n handen. De meeste van z’n werken balanceren op de dunne grens tussen praktische functionaliteit en zuivere kunst. Van bij het begin van z’n carrière sleutelde Veranneman – net als Permeke in zijn tijd – aan een persoonlijk antwoord op materiële vragen. Zijn meubelen zijn dan ook veel meer dan loutere gebruiksvoorwerpen. De functionaliteit van het ontwerp staat voor de vakman Veranneman voorop, maar tegelijk is iedere creatie quasi uniek. Aan massaproductie heeft Veranneman een broertje dood. Een groot deel van z’n collectie ontwerpen telt slechts twee exemplaren. Eén voor de opdrachtgever en één voor de designer zelf.

Het hardnekkige

onderscheid tussen functionaliteit en schoonheid was nooit aan Veranneman besteed. Hij heeft zich tegen die ongeschreven wet altijd afgezet en via z’n eigen ontwerpen proberen aan te tonen dat beiden perfect kunnen samenvallen en zo de ziel van het meubel of kunstwerk vormen. Die radicale ingesteldheid heeft Veranneman, mede dankzij z’n relatief vroege succes, steeds kunnen volhouden. Inspiratie daarvoor vond hij in z’n studie van de Chinese meubelkunst uit de 16de en 17de eeuw, de Ming-periode.

“Het echte ontstaan van minimal art situeert zich voor mij in die periode. Deze kunstenaars, van wie de naam nooit bekend is geraakt, leverden toen al hoogstaande kwaliteitsontwerpen af, die wij vandaag nauwelijks kunnen verbeteren. Ze staan voor een aanpak en een perfectie die mij diep raken”, omschrijft Veranneman z’n grote bewondering. Die fascinatie voor het oosten, het raffinement en de filosofie, komt ook tot uiting in heel wat van z’n creaties. De bekende Osaka-stoel met de ovalen rugleuning, die ook is uitgewerkt tot zetel en driezit, is één van de bekendste voorbeelden. Ook in andere ontwerpen weegt deze invloed door. Z’n bergkasten, die meer de look van een bergkist uitstralen, behouden hun eenvoud, maar krijgen decoratieve fronten.

Meest in het oog

springend zijn de gelakte kasten met vaak felle kleurenmotieven die vervaardigd zijn uit lamellenhout of formica. Al even typerend als z’n opvallend kleurenpalet is z’n spel met lijnen. Commodes met opberglades die nu eens parallel dan weer schuin lopen met de meubelrand. Voor Veranneman een middel om het mysterieuze aspect van z’n werk nog eens te benadrukken. De geometrische cirkels, vierkanten of ovalen, die de kasten mysterieus tooien, behoren zonder meer tot de objectkunst.

Voor Veranneman zelf is dit een aanknopen met eeuwenoude tradities, waarbij volkeren hun zelfgemaakte gebruiksvoorwerpen ook een geheime betekenis meegaven. Modetrends laat Veranneman met plezier aan zich voorbijgaan. Waar het voor hem op aankomt, is de oorspronkelijke band tussen mens en natuur opnieuw beleven. Een band die ook voor Permeke van groot belang was. Zijn voorliefde voor onderwerpen uit het harde boeren- of vissersbestaan van de late 19de, begin 20ste eeuw, verhulde net als Verannemans meubelen een diepere dimensie. Het draaide immers niet zozeer om die figuren zelf, maar wel om wat ze voorstellen, overblijfselen uit een wereld die dreigt te verdwijnen. Zowel Veranneman als Permeke gaan bij hun werken uit van het leven zelf, met de natuur als leidraad.

Het is geen toeval

dat Permeke zich niet vestigde in een boerenhutje, maar wel in een woning met een vooruitstrevende geometrische architectuur van waaruit hij z’n eigen natuur creëerde zoals z’n bekende naakttekeningen. Al evenmin lukraak is de keuze van Veranneman om z’n prachtige kunstgalerij te vestigen op wat hij zelf noemt “m’n berg”, temidden van het verlaten golvende landschap van Kruishoutem. Veranneman is de confrontatie tussen zijn creaties en de natuur nooit uit de weg gegaan. Integendeel, waar hij kan, plaatst hij z’n meubelen buiten, om de band met de natuur te laten spreken. De “dierlijke vormen” die Hugo Claus erin ziet, stelt Verannamen oog in oog met het origineel.

“Wie niet stilstaat bij de perfectie van de natuur, kan geen kunst vatten. In de eenvoud van de bloem die in bloei staat, ligt de ware boodschap. Maar je moet bereid zijn om het te willen zien en niets als vanzelfsprekend te nemen. Als ik mijn werk met de natuur confronteer, besef ik keer op keer opnieuw hoe klein ik wel ben”, weet Veranneman.

De robuuste meubelvormen hebben hun voeten in de aarde, zijn bestand tegen slag of stoot en horen als het ware hier thuis. Zoals de meubelen, stevig op hun poten staan, lijken ze wel gegroeid uit de bekende oerlandschappen van Permeke. Eigenzinnige getuigen van een voorbije periode, die opnieuw in is.

Info: De tentoonstelling Veranneman- Permeke loopt tot 15 november in het Cultureel Centrum Spinoy, aan de Melaan in Mechelen. Dagelijks gratis toegankelijk van 10u tot 12u en van 13u30 tot 17u. Tel: (015) 294.000.

KARI VAN HOORICK