Vader ondernemer, zoon playboy, kleinzoon bedelaar

“Elke dwaas kan een fortuin maken. Je moet evenwel geniaal zijn om het gemaakte fortuin te kunnen behouden.” Aldus de stichter van het Vanderbilt-imperium. Hoe kunnen familiedynastieën blijven floreren?

Jozef Lievens, Governance in het familiebedrijf. Lannoo, 220 blz., 14,95 euro. Johan Lambrecht & Liesbet Baum (red.), Naar een familiedynastie. Lannoo, 255 blz., 29,95 euro.

Vorige week maandag, 29 maart 2004, schoten de kijkcijfers van het nieuwsmagazine Telefacts op VTM de hoogte in. Dat was onder meer te danken aan een reportage over de onenigheid binnen de familie Schoepen, de eigenaars en uitbaters van het pretpark Bobbejaanland. “Ze hebben Bobbejaanland niet, ze zijn Bobbejaanland,” zei een van de zonen. De kranige zanger-zakenman Bobbejaan Schoepen en diens vrouw Josée, volgens velen het zakelijke brein achter het succesvolle park met 400 medewerkers, hebben de touwtjes strak in handen. Volgens sommige zonen blijkbaar te strak. Met details sprong de reportage zuinig om, maar al gauw bleek dat er van een harmonieuze overdracht van de eerste op de tweede generatie geen sprake is.

Het familiebedrijf als splijtzwam in plaats van bindmiddel? Smeuïge voorbeelden vinden we bij bosjes in twee recente Vlaamse uitgaven over het bestuurlijke wel en wee binnen familiale ondernemingen. Expert in vennootschapsrecht Jozef Lievens pakt uit met Governance in het familiebedrijf. De vennoot van het advocatenkantoor Eubelius pleit voor een professioneel bestuur en reikt daartoe de nodige structuren aan. Tussendoor vinden we praktijkvoorbeelden (zoals Reynaers Aluminium, een reportage van Trends-redacteur Wolfgang Riepl).

Advocaat Lievens schreef ook mee aan Naar een familiedynastie, het wat robuuster uitgegeven boek onder de redactie van Johan Lambrecht en Liesbet Baum, beiden verbonden aan Ehsal-KU Brussel. Dit werk is gegroeid uit een indrukwekkend onderzoek bij meer dan veertig Belgische en internationale bedrijfsfamilies. Met die studie wilden de onderzoekers een vraag beantwoorden: “Hoe slaagt de ene familie er wel in om het bedrijf naar volgende generaties te laten overgaan en de andere familie niet?”

Dood van een ondernemer. Minder dan 30 % van de familiebedrijven haalt de tweede generatie en amper 10 % stoot door naar de derde generatie. In meer dan één land klinkt de volgende ballade: vader was een hardwerkend ondernemer, de zoon danste zich door het leven als playboy en de kleinzoon eindigde als bedelaar. Wat niet wegneemt dat er ook florerende familiedynastieën ontstaan. Denk maar aan de familie Brenninkmeyer van kledingketen C&A.

Maar ook het aantal soaps is niet bij te houden. Soms ontaarden ze zelfs in een onvervalste thriller. Zo buigen Lambrecht en Baum zich over de beroemde Italiaanse familie Gucci, de stichters van het gelijknamige mode-imperium. Het liep spaak bij de wissel van de tweede naar de derde generatie. Toen zijn vader Rodolfo stierf, voelde de 35-jarige MaurizioGucci zich bevrijd. Prompt ontketende hij een aantal veldslagen met zijn neven en oom. Hij wilde zijn visie doordrukken. De auteurs schrijven de bedwelming door de vrijheid toe aan zijn verleden. “Zijn vader wenste absolute gehoorzaamheid, zijn oom wilde een andere opvolger en zijn echtgenote was uit op roem en rijkdom.”

Ondertussen sukkelde het bedrijf in de problemen. Aanvankelijk raaskalde Maurizio: “Dit schip gaat met mij de dieperik in.” Op de valreep verkocht hij toch de helft van de aandelen aan een investeringsmaatschappij. Bedrijf gered, maar mevrouw Gucci reageerde ziedend. Voor haar betekende het bedrijf immers alles: geld, macht en een identiteit voor haar en haar dochters. Voor die onvergeeflijk daad gaf ze haar man de doodstraf. Ze schakelde een huurmoordenaar in, die Maurizio op 27 maart 1995 doodschoot.

Wie staat aan het roer? Lambrecht en Baum schuiven zowel banale als flamboyante bedrijfscases onder de loep. Alle hoeken en kanten, tot de kleinste kieren toe, worden onderzocht. Zo komt ook de rol van de partner (in de meeste gevallen nog altijd de echtgenote, de moeder) uitvoerig aan bod. Soms baadt ze alleen in overdreven luxe, soms lijkt ze onzichtbaar, maar er zijn ook vele gevallen waarin ze mee aan het roer staat, zelfs al prijkt haar naam niet in het organogram.

Waar schuilt het geheim van de succesvolle familiedynastie? De meeste boeken beantwoorden die vraag met een minutieus stappenplan om de overdracht in goede (fiscaal en juridische) banen te leiden. Lambrecht en Baum bevestigen die noodzaak, maar tonen aan de hand van het onderzoek aan dat het onvoldoende is. Overdracht is geen eenmalige gebeurtenis, maar moet beschouwd worden als een levenslang, aanhoudend proces. Die conclusie concretiseren ze in twee dozijn aanbevelingen.

Ook het boek van Jozef Lievens schuift die permanente aandacht naar voren. Bij hem mondt dat besluit uit in nauwgezette aandacht voor het bestuur. Wie staat aan het roer? Wie steunt hem of haar? Hoe zijn de rollen verdeeld?

Luc De Decker

Minder dan 30 % van de familiebedrijven haalt de tweede generatie en amper 10 % stoot door naar de derde generatie.