Uitzonderlijke stamvaders

Soms, heel soms, lijkt het of de feiten niet kunnen tippen aan de fictie. Ettelijke keren borrelde die gedachte op tijdens het lezen van de familiegeschiedenis van de Nederlandse journalist Alexander Münninghoff. Münninghoffs grootvader die het via zakelijk Vernunft schopt tot rijkste ondernemer van Letland; gehuwd met een Russische mondaine gravin; Münninghoffs vader die als reactie op de bolsjewistische pletwals over ‘zijn’ Baltikum zich bij de rangen van de Waffen-SS voegt; omzwervingen allerhande voor en na de Tweede Wereldoorlog, overgoten met een saus van persoonlijke menselijke drama’s. En dan de auteur die zijn hele loopbaan in de journalistiek doorbrengt. Het zijn slechts enkele elementen van de rijk gevulde familiegeschiedenis. Voor en na het verschijnen van het boek was Alexander Münninghoff te gast in enkele radioprogramma’s in Nederland en Vlaanderen. Terecht sleepte hij met zijn werk prijzen in de wacht. Onder meer de literaire De Witteprijs en de Libris Geschiedenis Prijs, waar De Stamhouder verkozen werd uit liefst 311 titels.

Alexander Münninghoff is de kaap van de 70 ruim voorbij. Saai verwoord heet het dat hij van Russisch-Nederlandse afkomst is. Maar zijn leven is veel boeiender. Zijn carrière in de journalistiek kende twee rode draden: Oost-Europa – hij is slavist van opleiding en na zijn pensionering is hij nog altijd reisleider in Oost-Europa – en ook over de schaaksport schreef hij een heleboel bij mekaar. Hij schreef biografieën over Bobby Fischer, Max Euwe en Hein Donner.

Maar terug naar De Stamhouder. “Ik heb lang gewacht met het boek”, verklaarde hij. “Ik moest er de tijd voor hebben en de tijd moest er rijp voor zijn. Als ik dit in de jaren zeventig of tachtig had gepubliceerd, had ik mezelf in moeilijkheden gebracht. Ik kwam toen geregeld als Rusland-deskundige op tv. Dan hadden ze gezegd: dat kan toch niet, de zoon van een SS’er.” De man wordt geroemd voor zijn zin voor nuance. En dat is precies wat nodig was toen het snuffelen in de familiearchieven een merkwaardige inhoud aan het licht bracht.

De wieg van de auteur stond in wat vandaag Poznan heet – in 1944 heette het nog Posen. Vader Münninghoff – “een ijskoude en volstrekt egocentrische man” – was soldaat, het gezin was – eigen aan de tijd en de regio – op de vlucht. Die oorlog zou de voormalige soldaat nooit meer loslaten. Steeds waren er die mijmeringen over damals. Broederschap, kameraadschap, hij kwam het nooit meer tegen in zijn latere, weinig geslaagde carrière in het zakenleven. Op heel wat punten kan hij met de vinger worden gewezen, toch blijkt Alexander Münninghoff heel wat begrip aan de dag te leggen voor de situatie van zijn vader.

Noem dit gerust een familieroman – wat het ook is, zij het van een bijzonder genre. Er zit trouwens meer in. Naar verluidt bestaan er afspraken over de filmrechten. Met vermelding van gevestigde waarden als acteurs. Het is iets om naar uit te kijken. Misschien wordt De Stamhouder een succesverhaal op het witte doek.

Alexander Münninghoff, De stamhouder. Een familiekroniek, Prometheus, 2015, 320 blz., 19,90 euro

MICHAËL VANDAMME